Янги Ўзбекистон — янги суд принципи доирасида амалга оширилаётган ислоҳотлар замирида инсон манфаатлари

Кейинги йилларда аҳолининг одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш учун инсоннинг қадр-қиммати устуворлигини таъминлашга қаратилган муҳим ислоҳотлар амалга оширилди.

Хусусан, мамлакатимизда суд-ҳуқуқ тизимини янада такомиллаштириш, фуқаролар ва тадбиркорларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш чораларини кучайтириш, одил судловни самарали таъминлаш бўйича изчил ишлар олиб борилди. Олиб борилган ишлар натижасида одил судловни амалга ошириш жараёнида шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш даражаси янги босқичга чиқди.

Шунингдек, бугунги кунда суд қарорларининг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш институтини такомиллаштириш орқали процессуал кодексларга фуқаролар учун қулай ҳамда соддалаштирилган тартибни яратишга қаратилган тегишли ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Бундан ташқари янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясида суд ҳокимиятининг мустақил ҳолда иш юритишига ва судьялар муайян ишлар бўйича ҳисобдор бўлмаслигига оид конституциявий кафолатлар белгилаб қўйилганлиги судлар фаолияти самарадорлигини ошириш йўлидаги яна бир муҳим қадам бўлди.

Мазкур конституциявий кафолатларни ҳаётга тўлақонли татбиқ этиш, суд ҳокимиятининг мустақиллиги кафолатларини янада мустаҳкамлаш мақсадида судлар раисларининг халқ депутатлари маҳаллий Кенгашларига бир йилда камида бир марта ахборот тақдим этиши ҳақидаги қоидани бекор қилиш, шунингдек, суд қарорларини қайта кўриш институти такомиллаштирилганлиги муносабати билан ягона суд амалиётини таъминлаш, қонунчиликдаги айрим бўшлиқларни ва зиддиятларни бартараф этиш зарурияти юзага келди.

Шунга кўра, Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига суд ҳокимиятининг мустақиллиги кафолатларини мустаҳкамлашга, судлар фаолияти ҳақида жамоатчиликни хабардор қилишга ҳамда ягона суд амалиётини таъминлашга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида қабул қилинган 943-сонли Қонун билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига судлар раисларининг халқ депутатлари маҳаллий Кенгашларига бир йилда камида бир марта ахборот тақдим этиши ҳақидаги қоидани бекор қилишни, ўз навбатида судларнинг ўз фаолияти тўғрисида жамоатчиликни ҳар чоракда оммавий ахборот воситалари орқали хабардор қилиб боришини, шунингдек, суд қарорларини қайта кўриш институти такомиллаштирилганлиги муносабати билан ягона суд амалиётини таъминлашни назарда тутувчи ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Хулоса ўрнида айтганда, ушбу Қонун суд ҳокимиятининг мустақиллиги кафолатларини янада мустаҳкамлашга, жамиятнинг судлар фаолияти тўғрисида мунтазам ахборот олиши учун мустаҳкам ҳуқуқий асосларни яратишга, судьялар зиммасига одил судловни амалга ошириш билан боғлиқ бўлмаган бирор-бир мажбурият юклатилишининг олдини олишга ҳамда улар фаолиятининг шаффофлигини таъминлашга, шунингдек қонунчиликдаги айрим бўшлиқлар ва зиддиятларни бартараф этишга хизмат қилади.

Ориф Қурбонов, Қашқадарё вилоят суди иқтисодий ишлар бўйича судьяси

Коррупцияга қарши кураш – бугуннинг талаби

Маълумки, коррупция фуқароларнинг тенг ҳуқуқларига ва имкониятларига путур етказиб, давлат органларига, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи тизимга ва давлат бошқарувига нисбатан фуқароларнинг ишончини пасайтиради. Шунингдек, коррупция иқтисодиётнинг самарадорлигини пасайтириб, давлат хизматларини тақсимлашда ёки молиявий манбаалардан фойдаланишда адолатсизликка олиб келади.

Шу сабабли, коррупцияга қарши курашиш нафақат давлатнинг ижтимоий ва иқтисодий тараққиёти учун, балки жамиятда адолат ва қонун устуворлигини таъминлаш учун ҳам муҳим аҳамиятга эга.

2025 йилнинг 5 март куни Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида коррупциянинг олдини олиш бўйича ишлар натижадорлиги ва келгусидаги устувор вазифаларга бағишланган кенгайтирилган йиғилиш бўлиб ўтди.

Унда Президентимиз томонидан ислоҳотлар ҳал қилувчи босқичга кираётган ҳозирги вақтда юртимизда коррупциядан холи муҳит яратиш бўйича ишларга баҳо берилиб, келгуси вазифаларни аниқ белгилаб олиш зарурлиги таъкидланди. Барча соҳа ва йўналишлар бўйича тўхталиб ўтилди.

Хусусан, сўнгги йилларда мамлакатимиз суд тизимидаги амалга оширилган ислоҳотлар таҳлил қилиниб, коррупцияга қарши курашишда судларнинг ўрни юксак эканлиги таъкидланди. Аммо, мазкур тизимда ҳали ҳам бир қатор камчилик ва муаммолар мавжуд эканлиги айтиб ўтилди.

Давлатимиз раҳбари суд тизимида коррупциявий хавф-хатарларнинг олдини олиш, одил судлов сифати ва самарадорлигини ошириш доимо диққат марказида бўлиши зарурлигини таъкидлади. Сўнгги йилларда судлар мустақиллигини таъминлаш бўйича катта ислоҳотлар амалга оширилди.

Бироқ, судьяларни мажлисга чақириш, уларга ваколатига кирмайдиган вазифаларни юклаш ҳолатлари ҳам учраб тургани қайд этилди.

Қолаверса, айрим идоралар томонидан судга таъсир ўтказишга уринишлар ҳали-ҳануз давом этаётгани кўрсатиб ўтилди. Судлар фаолиятига ҳар қандай аралашиш одил судловга соя солиш, деб баҳоланиши, бу бўйича сўров ҳам, жавобгарлик ҳам қаттиқ бўлиши ҳақида айтиб ўтилди.

Одил судловни амалга оширишда адвокатлар ўрни жуда муҳим. Бу борада адвокатларга ҳимоясидаги фуқарога ўз вақтида ҳуқуқий ёрдам кўрсата олишлари учун имконият яратиш кераклиги қайд этилди.

Йиғилиш давомида судлар фаолиятнинг самрадорлигини ошириш, суд жараёнларини аҳолига янада яқинлаштириш, суд ҳокимиятининг халқ олдида ҳисобдорлигини ошириш ва коррупция хавфини пасайтириш бўйича фуқароларнинг фаол иштирокини таъминлаш муҳим эканлиги қайд этилди.

Юртбошимизнинг йиғилиш давомидаги таъкидлари суд-ҳуқуқ тизимида олиб борилаётган ислоҳотларнинг самарали давом этишига, жамиятимизда адолат ва қонун устуворлигининг мустаҳкамланишига хизмат қилиши шубҳасиз.

Анвара Тошканова, суд фахрийси

УСТОЗЛИК МАСЪУЛИЯТ, ШОГИРДЛИК БАХТ

Ҳаётимизда амал қилинмаса, мақсадга етиб бўлмайдиган ёзилмаган қонунлар бор. Шулардан бири устоз ва шогирдлик муносабатидир.

Устоз ва шогирд муносабатлари халқимиз орасида бир неча асрлардан буён шаклланиб келган юксак қадриятдир. Устоз ва шогирдлик одоби, қадрияти, мулоқот шартлари ана шундай ёзилмаган қонунлар шаклида неча асрлардан буён яшаб келмоқда.

Ҳар бир касбда устоз билан камолотга етамиз. Устоз кўрмаган шогирд ҳар мақомга йўрғалар, деган кинояли, аммо пурмаъно ҳикмат бекорга пайдо бўлмаган.

Устоз ва шогирдлик ришталари жуда нозик бўлиб, сал қалтис ҳаракат қилинса, узилиши, кейинчалик уланганда ҳам тугун қолиши мумкин. Ана шундай ҳол юз бермаслиги учун, аввало, шогирд устозига чексиз меҳр қўйиши, ишониши, унинг ҳар бир сўзи, ҳаракатини тушуниши, унга риоя қилиши лозим. Чунки, улуғлар айтганидек, устозларни рози қилган, уларнинг дуосини олган киши ҳеч қачон кам бўлмайди.

Бугунги кунда устоз-шогирдлик анъаналари кўплаб меҳнат жамоаларида, шу жумладан, давлат идораларида ҳам қўлланиб келинмоқда.

Жиноят ишлари бўйича Китоб туман судида ҳам судья ва суд ходимлари ўртасида устоз ва шогирд анъаналари мустаҳкам йўлга қўйилган. Чунки судьяларнинг масъулияти азалий ва абадийдир.

Судья қанчалик муваффақиятга эришиши, юзи ёруғ, қадри ва обрўси баланд бўлиши унинг билими, тажрибаси, ўз устида ишлаши, қолаверса ҳалоллигига боғлиқ. Инсон доимо ҳақ ва ҳақиқатга эҳтиёж сезади. Шунинг учун адолат тушунчаси макон ва замон танламайдиган энг олий мезондир.

Бугун фаолият юритаётган судьялар йиллар давомида йиғилган билим ва кўникмаларини, касбий тажрибаларини, шунингдек устозлари яратган улуғ мактаблар салоҳиятини ўз навбатида шогирдларига бекаму куст сингдириши лозим. Шундагина билимли ва тажрибали, ҳалол ва виждонли судьялар шаклланиб, тизимнинг келажаги ёрқин бўлиб, жамиятда адолат барқарор бўлади.

Катта ҳаётий тажриба ва юксак касбий билимга эга судьялар ёш суд ходимларининг ватанпарварлик, ҳар бир вазифага масъулият билан ёндашиш, мунтазам равишда ўз устида ишлаш каби фазилатларини шакллантириш орқали уларнинг билим ва тажрибаларини ошириб бормоқда. Чунки, ҳар бир соҳада бўлгани каби суд тизимининг ривожи ҳам айнан ёш кадрлар, яъни шогирдлар салоҳиятига боғлиқдир.

Устоз ва шогирд анъаналарини сақлаб қолиш, ривожлантириш, янги босқичларга кўтариш фақат ва фақат яхшиликка, келгусида ўз касбига содиқ ва фидоий ходимлар тайёрлашга хизмат қилади. Зеро, Абдулла Авлоний бежизга “Ҳар бир миллатнинг саодати, давлатнинг тинчи ва роҳати ёшларнинг яхши тарбиясига боғлиқдир”, – деб таъкидламаган. Чунки келажаги буюк давлат учун комил, ҳар томонлама етук ва баркамол, маънан ва ахлоқан пок, ватанпарвар ва халқпарвар инсонлар сув ва ҳаводек муҳимдир.

Адҳам АБДИЕВ, Жиноят ишлари бўйича Китоб туман судининг судья ёрдамчиси

Ер майдонларини ўзбошимчалик билан эгаллаш тегишли жавобгарликка сабаб бўлади

Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 68-моддасида ер, ер ости бойликлари, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси ҳамда бошқа табиий ресурслар умуммиллий бойликдир, улардан оқилона фойдаланиш зарур ва улар давлат муҳофазасидадир.

Ер қонунда назарда тутилган ҳамда ундан оқилона фойдаланишни ва уни умуммиллий бойлик сифатида муҳофаза қилишни таъминловчи шартлар асосида ва тартибда хусусий мулк бўлиши мумкин.

Судларда кўрилаётган ишлар шуни кўрсатмоқдаги, айрим фуқароларимиз томонидан ер майдонлари ўзбошимчалик билан эгаллаб, ҳар-хил иморатлар, ноқонуний қурилмалар қуриб олиб, ерларни фойдаланишга яроқсиз ҳолатларга келтириш ҳолатлари аниқланиб, ноқонуний қурилишларни буздириш ва ер майдонини дастлабки ҳолатга келтириш ҳақида суднинг ҳал қилув қарорлари чиқарилмоқда.

Ер майдонлари ўзбошимчалик билан эгаллаб олинишининг олдини олиш, ер майдонларини талон-торож қилиш борасида жазо чоралари кўчайтирилмоқда.

Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Олий мажлиси Қонунчилик палатаси томонидан 2024 йил 30 июлда қабул қилинган, Сенат томонидан
2024 йил 23 октябрда маъқулланган “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ер участкаларидан самарали фойдаланиш, соҳадаги ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш механизмларини такомиллаштиришга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги  Қонуни билан бир қатор қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди.

Қонунга кўра, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексига, Жиноят-процессуал кодексига, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига, Фуқаролик процессуал кодексига ҳамда “Давлат божи тўғрисида”ги ЎРҚ-600-сонли Қонунига тегишли ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 60-моддасининг санкциясида кўрсатилган жазо чораси  кўчайтирилиб, ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш, шу жумладан ушбу ер участкаларига нисбатан қонуний ҳуқуқлари мавжуд бўлмаган ҳолда улардан фойдаланиш — фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг ўттиз баравари, мансабдор шахсларга эса — етмиш баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлади.

Ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган, ажратилган ер участкасига туташ бўлган ва туташ бўлмаган ер участкаларида қурилиш ишларини амалга ошириш — фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг икки юз баравари, мансабдор шахсларга эса — тўрт юз баравари миқдорда жарима солишга сабаб бўлади, деб белгиланди.

Худди шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг
229¹-моддасининг санкциясидаги жазо чоралари ҳам кучайтирилиб, ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш, шу жумладан, ушбу ер участкаларига нисбатан қонуний ҳуқуқлари мавжуд бўлмаган ҳолда улардан фойдаланиш, худди шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса — базавий ҳисоблаш миқдорининг уч юз бараваридан тўрт юз бараваригача миқдорда жарима ёки уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд беш йилгача озодликни чеклаш ёки беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Суғориладиган ер участкаларини уларда қурилиш ишларини амалга оширган ҳолда ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш — базавий ҳисоблаш миқдорининг тўрт юз бараваридан олти юз бараваригача миқдорда жарима ёки беш йилдан етти йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади, деб белгиланди.

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик-процессуал кодекси янги 23²-боб билан тўлдирилди.

23²-боб. Ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган, давлат мулкида бўлган ер участкасини қайтариш, ўзбошимчалик билан қурилган иморатни бузиб ташлаш тўғрисидаги ишларни юритишнинг ўзига хос хусусиятлари деб номланиб, ушбу бобда ер майдонларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш ҳолатлари бўйича судларга киритилган даъво аризаларни фуқаролик ишлари бўйича судларда кўриб чиқишнинг янги тартиби белгилаб берилди.

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, давлатнинг бир қарич ер майдонини ҳам ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш, турли хил ноқонуний иморатлар қуриш қонун билан тегишли жавобгарликка тортишга асос бўлади.

Хуршид Мухторов, Фуқаролик ишлари бўйича Касби туманлараро суди раиси  

Коррупция салбий иллат

Мамлакатимизда коррупцияга қарши кураш борасида муҳим ислоҳотлар амалга ошириб келинмоқда. Бироқ, ечими топилиши лозим бўлган муаммолар ҳануз долзарб бўлиб қолмоқда. Халқаро тажриба шуни кўрсатадики коррупцияни камайтириш учун ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг мустақиллигини таъминлаш, суд тизимининг шаффофлигини ошириш ва жамоатчилик иштирокини кенгайтириш муҳим аҳамиятга эга.

Муҳтарам Президентимиз раислигида коррупцияни олдини олиш бўйича ишлар натижадорлиги ва келгусидаги устувор вазифаларни амалга ошириш юзасидан ўтказилган коррупцияга қарши курашиш бўйича миллий кенгашнинг кенгайтирилган йиғилишида бу иллатга қарши курашиш умуммиллат ва виждон ишига айланиши кераклигига алоҳида урғу бериб ўтилди.

Хусусан, судлар фаолиятига ҳар қандай аралашиш – бу одил судловга соя солиш деб баҳоланиши ҳамда бу бўйича сўров ҳам, жавобгарлик ҳам қаттиқ бўлиши ҳақида айтиб ўтилди.

Айниқса, кадрларда фидойилик, иллатларга қарши курашишда ҳамжиҳатлик етишмаётгани бу борадаги энг катта камчилик сифатида кўрсатиб ўтилди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 7 декабрдаги “Судьяларнинг чинакам мустақиллигини таьминлаш ҳамда суд тизимида коррупциянинг олдини олиш самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармонида давлат сиёсатининг асосий йўналишлари белгилаб берилган эди.

Мазкур Фармон ижроси юзасидан ўтган қарийб 5 йил мобайнида судьяларнинг одил судловни амалга ошириш бўйича касбий фаолиятини ҳар қандай кўринишдаги ташқи таъсирлардан ҳимоя қилишни таъминлайдиган ҳуқуқий механизмлар яратилди, судьялар ва суд аппарати ходимлари орасида коррупция ҳолатларини олдини олиш ва барвақт аниқлашга қаратилган тизим йўлга қўйилди. Лекин, чинакам янги суд ҳокимиятига эришиш, фуқароларнинг одил судловга бўлган ишончини ошириш, суд тизимида коррупцияга қарши курашиш, пировардида Конституция ва қонунлар устуворлигини таьминлаш йўлида ҳар бир соҳада ҳали зиммамизда кўп вазифалар турганлиги давлатимиз раҳбари томонидан чуқур ва атрофлича таҳлил қилиб берилди.

Ўйлайманки, коррупцияга қарши курашиш, унинг ҳар қандай кўринишларига нисбатан муросасиз муносабатда бўлиш – бу фақат давлатнинг масъулияти эмас. Унга қарши ҳар биримиз, ҳар қайси суд ходими, жамият онгли равишда курашиши лозим. Судьянинг ва суд ҳокимиятининг мустақил бўлишига фақат қонунлар қабул қилиш билан тўла эришиб бўлмайди. Бунинг учун эса судьянинг мустақил бўлиши унинг ҳуқуқи эмас, балки мажбуриятига айланиши керак.

Шу маънода давлатимиз раҳбари томонидан билдирилган фикр-мулоҳазалар ва таклифлар ҳар бир судьяда, ҳар бир суд ходимида бу иллатга қарши онгли равишда виждонан курашиш иммунитетини шакллантиришда, ҳалоллик вакцинасини сингдиришда дастурамал бўлиб хизмат қилиши лозим.

Нодир Хўжақулов, Қашқадарё вилояти судлари судьялари малака ҳайьати аъзоси

Коррупция – бугуннинг долзарб масаласидир

Коррупция нафақат давлат ва иқтисодиётга, балки жамиятнинг ижтимоий ва маданий ривожланишига, келажагига ҳам катта таъсир кўрсатади. У давлат ва жамиятга нисбатан ишончни пасайтириб, одамлар орасида тенгсизлик, адолатсизлик ва табақачиликнинг ривожланишига сабаб бўлади.

Коррупцияга қарши самарали курашиш жамиятнинг барқарорлигини ва тараққиётини таъминлайди. Ушбу масалага етарлича эътиборнинг қаратилиши ҳар бир фуқаро ва давлат ташкилотларининг ўз вазифаларини адолат ва шаффофлик билан бажаришини таъминлайди, давлат ҳар соҳада ривож топади, тараққий этади.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида коррупциянинг олдини олиш бўйича ишлар натижадорлиги ва келгусидаги устувор вазифаларга бағишланган кенгайтирилган йиғилиш ҳам мазкур мавзуларни ўз ичига олди.

Унда ислоҳотлар ҳал қилувчи босқичга кираётган ҳозирги вақтда юртимизда коррупциядан холи муҳит яратиш бўйича ишларга баҳо бериб, келгуси вазифаларни аниқ белгилаб олиш зарурлигини таъкидланди.

Президентимиз юртимизда коррупциянинг олдини олиш ва унга қарши курашиш бўйича аниқ тизим яратилганлиги, алоҳида қонунлар қабул қилиниб, Парламент палаталарида масъул қўмиталар, Коррупцияга қарши курашиш бўйича миллий кенгаш ва агентлик ташкил қилинганлиги, энг муҳими, жамиятда коррупция муаммосини жамоатчилик муҳокамасига олиб чиқадиган очиқ тизим, очиқ муҳит яратилгани, айниқса, оммавий ахборот воситаларининг бу борадаги ўрни ва таъсири ортиб бораётгани ва қувонарлиси очиқлик бўйича халқаро рейтинглардаги мамлакатимизнинг ўрни 138 поғонага яхшиланиб, Марказий Осиёда биринчи, дунёда 30-ўринга кўтарилганлиги қайд этилди

Йиғилишда давлатимиз раҳбари суд тизимида коррупциявий хавф-хатарларни олдини олиш, одил судлов сифати ва самарадорлигини ошириш доимо диққат марказида бўлиши зарурлигини таъкидлади. Сўнгги йилларда судлар мустақиллигини таъминлаш бўйича катта ислоҳотлар амалга оширилганлигини эътироф этаркан, айрим идоралар томонидан судга таъсир ўтказишга уринишлар ҳали-ҳануз давом этаётганлигини айтиб ўтди.

Шунингдек, судлар фаолиятига ҳар қандай аралашиш одил судловга соя солиш, деб баҳоланиши ва бу бўйича сўров ҳам, жавобгарлик ҳам қаттиқ бўлишини эслатиб ўтди.

Эътироф этиш жоиз, Президентимиз раҳбарлигида амалга оширилган ислоҳотлар коррупцияга қарши курашиш соҳасида муайян ютуқларга эришишга имкон берди. Бу жараённинг келгусида босқичи аниқ ва самарали чоралар асосида ривожланишга йўналтирилган. Мазкур йиғилишда айтиб ўтилган устувор вазифалар коррупцияга қарши курашишда тўсқинликларни аниқлаш ва бартараф этишда муҳим ҳисобланади.

Қаҳрамон Боймуродов, Қашқадарё вилояти судлари судьялари малака ҳайьати аъзоси