Odil sudlovni amalga oshirishda Konstitutsiya normalarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri qo‘llashning zaruriyati
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 55-moddasida har kimga o‘z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlarining hamda boshqa tashkilotlarning, ularning mansabdor shaxslarining qonunga xilof qarorlari, harakatlari va harakatsizligi ustidan sudga shikoyat qilish, buzilgan huquq va erkinliklarini tiklash uchun ishi qonunda belgilangan muddatlarda vakolatli, mustaqil hamda xolis sud tomonidan ko‘rib chiqilishi huquqi kafolatlangan.
Mazkur normaning konstitutsiyada alohida mustahkamlab qo‘yilishi sudlar tomonidan konstitutsiyaviy normalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bir xilda qo‘llanilishi borasida kechiktirib bo‘lmaydigan ustuvor vazifalarni belgilab olishni taqozo etadi.
Chunki Konstitutsiyaning 15-moddasida “O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi mamlakatning butun hududida oliy yuridik kuchga ega,
to‘g‘ridan-to‘g‘ri amal qiladi va yagona huquqiy makonning asosini tashkil etadi”, deb ko‘rsatilgan.
Ma’lumki, Konstitutsiyaning oliy yuridik kuchga egaligi haqidagi qoida uning normalari barcha qonunlar va boshqa normativ-huquqiy hujjatlardan ustun turishini anglatadi.
Shu ma’noda, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023 yil
23 iyundagi “Odil sudlovni amalga oshirishda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi normalarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri qo‘llashning ayrim masalalari to‘g‘risida”gi 16-sonli Qarori qabul qilindi.
Ushbu Plenum qarorining 1-bandida sudlar ko‘rib chiqilayotgan huquqiy munosabatlarni tartibga soluvchi qonun va boshqa normativ-huquqiy hujjatning mazmunini baholashi va Konstitutsiya normalarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri amal qiluvchi oliy yuridik kuchga ega normativ-huquqiy asos sifatida qo‘llashi lozimligi qayd etilgan.
Bugungi kunga qadar sudlar tomonidan Konstitutsiyada mustahkamlab qo‘yilgan inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari kafolatlab qo‘yilgan normalar izchil qo‘llanib kelinmoqda.
Jinoyat ishlari bo‘yicha sudlar tomonidan JKning 165-moddasida nazarda tutilgan jabrlanuvchi uchun sir saqlanishi lozim bo‘lgan ma’lumotlarni oshkor qilish, uni sharmanda qiladigan uydirmalar tarqatish bilan qo‘rqitib o‘zgadan mulkni yoki mulkiy huquqni topshirishni, mulkiy manfaatlar berishni yoxud mulkiy yo‘sindagi harakatlar sodir etishni talab qilish yoxud jabrlanuvchini o‘zining mulkini yoki mulkka bo‘lgan huquqini berishga majbur qiladigan sharoitga solib qo‘yish bilan bog‘liq jinoyat ishlarini ko‘rib chiqish Konstitutsiyaning 31-moddasida mustahkamlab qo‘yilgan:
-Har bir inson shaxsiy hayotining daxlsizligi, shaxsiy va oilaviy sirga ega bo‘lish, o‘z sha’ni va qadr-qimmatini himoya qilish huquqiga ega;
-Har kim yozishmalari, telefon orqali so‘zlashuvlari, pochta, elektron va boshqa xabarlari sir saqlanishi huquqiga ega.
Ushbu huquqning cheklanishiga faqat qonunga muvofiq va sudning qaroriga asosan yo‘l qo‘yiladi.
Har kim o‘z shaxsiga doir ma’lumotlarning himoya qilinishi huquqiga, shuningdek noto‘g‘ri ma’lumotlarning tuzatilishini, o‘zi to‘g‘risida qonunga xilof yo‘l bilan to‘plangan yoki huquqiy asoslarga ega bo‘lmay qolgan ma’lumotlarning yo‘q qilinishini talab qilish huquqiga ega ekanligi to‘g‘risidagi normalar to‘g‘ridan-to‘g‘ri qo‘llanib kelinmoqda.
Shu o‘rinda, Konstitutsiya normalarini faqatgina sodir etilgan jinoyat uchungina emas, balki protsessual harakatlarga nisbatan ham qo‘llanishini alohida ta’kidlash joiz.
Xususan, Jinoyat-protsessual kodeksning 116-moddasiga ko‘ra gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining yaqin qarindoshlari gumon qilinuvchiga, ayblanuvchiga taalluqli holatlar haqida guvoh yoki jabrlanuvchi tariqasida faqat o‘zlarining roziliklari bilan so‘roq qilinishlari mumkin.
O‘z navbatida Konstitutsiyaning 28-moddasida hech kim o‘ziga va yaqin qarindoshlariga qarshi guvohlik berishga majbur emasligi to‘g‘risida norma qayd etilgan.
Barcha davlat organlarining konstitutsiyaviy qonuniylikni ta’minlash bo‘yicha birgalikdagi sa’y-harakatlari mamlakatda inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat ekanligi to‘g‘risidagi umuminsoniy printsiplarning amalga oshirilishini kafolatlaydi. Bu borada huquqni muhofaza qiluvchi organlar o‘rtasida o‘zaro hamkorlikni yo‘lga qo‘yish, o‘quv-seminar mashg‘ulotlari tashkil etish hamda aholining konstitutsiyaviy bilimlarini oshirishga qaratilgan huquqiy targ‘ibotlarni ko‘paytirish maqsadga muvofiqdir.
Adham Abdiyev, jinoyat ishlari bo‘yicha Kitob tuman sudining sudьya yordamchisi
