ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА РАҚАМЛИ ДАЛИЛЛАР БИЛАН ИШЛАШ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ: ЯНГИ ҚОНУН ҲУЖЖАТЛАРИДАГИ ЎЗГАРИШЛАР ВА УЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ

Рақамли технологияларнинг жадал ривожланиши ҳуқуқий тизимнинг ҳам мос равишда такомиллаштирилишини талаб этади. Ўзбекистон Республикаси рақамли далиллар билан ишлаш тизимини такомиллаштириш мақсадида бир қатор қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритди. Ушбу мақолада мазкур ўзгаришлар, уларнинг аҳамияти ва рақамли далиллар билан боғлиқ ҳуқуқий жараёнларнинг самарадорлигини оширишга қаратилган чора-тадбирлар ёритилади.

2024 йил 21 ноябрда Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан имзоланган “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига рақамли далиллар билан ишлаш тизимини такомиллаштиришга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонун билан Жиноят-процессуал кодекси, Фуқаролик-процессуал кодекси, Иқтисодий процессуал кодекс, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекс ва Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексга рақамли далиллар тушунчаси ҳамда улар билан ишлаш тартибини белгиловчи нормалар киритилди.

Ушбу қонун билан рақамли далилларни тўплаш, тақдим этиш, мустаҳкамлаш, кўздан кечириш, текшириш ва баҳолаш, сақлаш, қайтариш ҳамда йўқ қилиш тартиби белгиланди. Хусусан, жиноят иши доирасида гувоҳ, жабрланувчи, гумон қилинувчи, айбланувчи, судланувчи ва бошқа шахслар электрон маълумотларни электрон жисмдан бошқа электрон жисмга кўчириш орқали тақдим этиш ҳуқуқига эга бўлди.

Шунингдек, рақамли далилларнинг кўчирма нусхаларини масъул шахсларга ёки судга қоғозда чоп этилган шаклда тақдим этиш имконияти яратилди. Бироқ, бундай қоғоздаги шакл ёзма далил деб ҳисобланмайди. Рақамли далилдан кўчирма нусха олишга, унинг яхлитлиги ва айнан ўхшашлиги сақланган ҳолда йўл қўйилади. Бу эса рақамли далилнинг асл нусхасининг мавжудлигини таъминлайди.

Рақамли далиллар замонавий ҳуқуқий амалиётда муҳим аҳамият касб этмоқда. Улар электрон шаклда сақланган маълумотлар бўлиб, суд ишларида ёки бошқа ҳуқуқий жараёнларда далил сифатида қўлланилиши мумкин.

Ўзбекистон Республикасининг янги қонун ҳужжатларида рақамли далиллар қуйидаги жиҳатлар бўйича тартибга солинди:

  • уларнинг ҳуқуқий мақоми ва ишончлилиги аниқлаштирилди;

– рақамли далилларни олиш, қайта ишлаш ва судга тақдим этиш тартиби белгиланди;

– далилларнинг яхлитлиги ва ишончлилигини таъминлаш учун техник воситалардан фойдаланиш қоидалари аниқланди.

Янги қонун ҳужжатларига мувофиқ қуйидаги муҳим ўзгаришлар амалга оширилди:

– жиноят-процессуал кодексига рақамли далилларни суд томонидан қабул қилиш шартлари белгилаб берилди;

– фуқаролик-процессуал ва Иқтисодий процессуал кодексларида электрон маълумотларни далил сифатида кўриб чиқиш тартиби аниқланди;

– рақамли далиллар билан боғлиқ жараёнларни назорат қилиш ва уларнинг ишончлилигини таъминлаш бўйича махсус экспертиза тизими жорий этилди.

Рақамли далилларнинг ишончлилигини таъминлаш муҳим ҳуқуқий масалалардан бири ҳисобланади. Ушбу мақсадда қуйидаги тамойиллар жорий этилди:

– далилларнинг ҳақиқийлигини тасдиқлаш учун криптографик усуллардан фойдаланиш;

– электрон далилларни сақлаш ва узатиш жараёнларида киберхавфсизлик чоралари кўриш;

– далиллар билан ишлашда махсус мутахассисларнинг иштирокини таъминлаш.

Янги қонунчиликка мувофиқ рақамли далиллар суд томонидан қуйидаги шартлар асосида қабул қилинади:

– далилларнинг манбаси ва уларнинг ҳақиқийлиги тасдиқланган бўлиши керак;

– электрон маълумотлар қоғоз шаклда ёки расмий электрон ҳужжат сифатида тақдим этилиши мумкин;

– далилларнинг ўзгартирилмаганлиги ишончли техник воситалар ёрдамида текширилиши лозим.

Киритилган ўзгаришлар рақамли далилларнинг ишончлилигини оширишга ёрдам беради, бу эса суд жараёнларини тезлаштиради ва ишончли қарорлар қабул қилиш имкониятини беради.

Ўзбекистон Республикасида рақамли далиллар билан ишлаш тизимини такомиллаштиришга қаратилган қонун ҳужжатларидаги ўзгаришлар ҳуқуқий жараёнларнинг замонавий технологиялар билан уйғунлашувига хизмат қилади. Ушбу ўзгаришлар суд ишларининг янада адолатли ва шаффоф бўлишини таъминлаб, фуқаролар ва ташкилотларнинг ҳуқуқий манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш имконини яратади. Келгусида рақамли далиллар билан ишлаш тизимини янада такомиллаштириш ва халқаро тажрибаларни қўллаш масалалари долзарб бўлиб қолмоқда.

 

Руслан Заиров, Қашқадарё вилоят судининг судьяси

Соғлиққа қарши жиноятлар

Конституциямизнинг 27-моддасига кўра, ҳар ким эркинлик ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқига эга.

Агар бошқа шахснинг шахсий дахлсизлиги бузилиб, унинг соғлиги ва ҳаётига хавф соладиган тажовузлар қилинса ва шикаст етказилса, Жиноят кодексининг 104-111-моддаларида назарда тутилган жиноий жавобгарлик вужудга келади.

Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодекси 109, 105 ва 104-моддасида кўрсатилган жиноятлар қасддан содир қилинадиган жиноятлар тоифасига кириб, баданга етказилган тан жароҳатининг оғирлик даражасига кўра бир-биридан фарқланади.

Соғлиқнинг қисқа вақт, яъни олти кундан ортиқ, аммо йигирма бир кундан кўп бўлмаган муддатга ёмонлашувига ёки умумий меҳнат қобилиятининг унча узоқ бўлмаган муддатга йўқотилишига сабаб бўлган қасддан баданга шикаст етказганлик учун Жиноят кодекси 109-моддасида, содир этилаётган пайтда ҳаёт учун хавфли бўлмаган ва Жиноят кодексининг 104-моддасида назарда тутилган оқибатларга олиб келмаган, лекин соғлиқнинг узоқ вақт, яъни камида йигирма бир кун, аммо тўрт ойдан кўп бўлмаган даврда ёмонлашувига ёки умумий меҳнат қобилиятининг ўн фоиздан ўттиз уч фоизигача йўқолишига сабаб бўлган қасддан баданга ўртача оғир шикаст етказганлик учун Жиноят кодекси 105-моддаси 1-қисмида жавобгарлик чоралари белгиланган бўлиб, агар мазкур жиноятларни биринчи марта содир қилган шахс етказилган зарарларни қопласа ва жабрланувчи ярашиш истагини билдирса жиноят иши ярашганлик муносабати билан тугатилиши мумкин.

Жиноят кодекси 104-моддасида қасддан баданга оғир шикаст етказиш натижасида кўриш, сўзлаш, эшитиш қобилиятининг йўқолиши, бирор бир аъзонинг ишдан чиқиши, руҳий ҳолатнинг бузилиши, меҳнат қобилиятининг салмоқли қисми йўқолиши, ҳомиланинг тушиши, баданнинг тузалмайдиган даражада хунуклашиши каби оғир оқибатлар келиб чиқса, уч йилдан бошлаб ўн йилгача озодликдан маҳрум қилиш жазо чораси қўлланилиши мумкин.

 

Орзимурод Шукуров, Қашқадарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича судьяси     

Skip to content