ОДАМ САВДОСИ – ЖАМИЯТ ИЛЛАТИ

Ўрганган кўнгил ўртанса қўймас деганлари рост. Бўлмаса Шуҳрат Қўлдошев (исми ва шарифлари ўзгартирилган) аввал қилган жинояти учун 4 йил озодликдан маҳрум қилиш жазосини олган бўлсада ундан тўғри хулоса чиқармади.  Мўмай пул борлигини эшитиб  қариндошлари Орзигул Жўраева ва Улғўзи Шароповалар билан тил бириктирди ва бир гуруҳга бирлашдилар. Орзигул Жўраеванинг ҳали 3 ёшга ҳам тўлмаган фарзанди Қундузни сотиб даромад орттирмоқчи бўлдилар.

Жиноий гуруҳ аъзоларининг ҳар бири “харидор” З. Аҳмедовадан  2 миллион сўмдан пул олиб  вояга етмаган Қундузни унга сотмоқчи бўлганларида маъмурий орган ходимлари томонидан жиноят устида ушландилар. Пул ўлсин-а, пул ўлсин. Жиноят иши судга оширилди.

Судда судланувчи  Ш. Қўлдошев, У. Шаропова ва О. Жўраеваларнинг айби ариза ва билдирги, пулни бериш баённомаси, ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш баённомаси ҳамда ишдаги бошқа ҳужжатлар ва далиллар билан исботланди.

Суд судланувчиларга жазо тури ва меъёрини тайинлашда шахсини, ёшини, қарамоғида фарзандлари борлигини – жазони енгиллаштирувчи ҳолатлар сифатида баҳолади. Уларнинг ҳаракатларида жазони оғирлаштирувчи ҳолат мавжуд эмас деган хулосага келди. Содир этилган жиноятнинг ижтимоий хавфлилик даражаси ҳам, албатта эътиборга олинди. Уларнинг ўз айбларига иқрор ва пушаймонлиги ҳам эътиборга олинди. Ш.Қўлдошев ва О.Жўраеваларни жамиятдан ажратмасдан туриб ахлоқан тузатиш мумкин эмас, У.Шароповани эса жамиятдан ажратмасдан туриб ҳам ахлоқан тузатиш мумкин деб ҳисоблади.

Суд судланувчиларни Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 135-моддаси 3-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятни қасддан содир этганликда айблади. Судланувчилар Шуҳрат Қўлдошев ва Орзигул Жўраеваларга 3 (уч) йил озодликдан маҳрум этиш, Улғўзи Шароповага эса 3 (уч) йил озодликни чеклаш жазоси тайинланди.

Ҳа, айтгандек, она бўлишга маънан нолойиқ Орзигул Жўраеванинг никоҳсиз туғилган 2 нафар қиз фарзандлари туман ҳокимининг тегишли қарорлари билан болалар уйига топширилди. Ҳайф сенга, Орзигул, ОНА деган улуғ ном.

 

Нурбек Абдуллаев, Қашқадарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича судьяси.

AЛДАНМАЙДИГАНЛАР КЎП БЎЛСА, АЛДАЙДИГАНЛАР КАМАЯДИ

“Қарши халқаро аэропорти” МЧЖда Жиноят ишлари бўйича Қарши шаҳар суди раиси Ботирали Диёров билан учрашув бўлиб ўтди.

Унда одил судловни самарали таъминлаш, суд муҳокамаларининг ошкоралиги, очиқ ва шаффофлигига эришиш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш борасида амалга оширилаётган ислоҳотлар ҳақида сўз юритилди.

Шунингдек, учрашувда қатнашчиларга бугунги кунда кўпайиб кетаётган жиноят турлари ҳақида атрофлича маълумот берилди. Таъкидландики, кейинги пайтларда фирибгарлик, товламачилик билан боғлиқ жиноятлар тобора авж олмоқда. Айниқса, интернет, ижтимоий тармоқлар орқали амалга оширилаётган фирибгарликлар кўпайиб бораяпти.

Бундайларнинг тузоғига тушиб қолмаслик учун ҳар биримиз огоҳ бўлмоғимиз керак. Қолаверса, атрофимиздагиларни ҳам огоҳ этиш ҳар биримизнинг фуқаролик бурчимиздир. Алданмайдиган инсонлар кўпайса, алдайдиганлар ҳеч нарса қилолмайди.

 

Қашқадарё вилоят суди жамоатчилик ва ОАВ билан алоқалар бўлими

ИНСОНИЯТНИ ТАШВИШГА СОЛАЁТГАН ИЛЛАТ

Бугунги кунда трансмиллий уюшган жиноятчиликнинг узвий таркибий қисми бўлган одам савдоси жинояти кенг тарқалаётганлиги  дунё ҳамжамиятини ташвишга солаётганлиги ҳеч кимга сир эмас. БМТ ва Миграция бўйича халқаро ташкилот мутахассисларининг таҳлилий хулосаларига кўра ундан жабр кўрганлар сони бир неча миллионларни ташкил қилади. Ташвишланарлиси одам савдоси жиноятидан жабрланганларнинг асосий қисми аёллар ва болалардир. Шу боис дунё миқёсида одам савдосига қарши курашга алоҳида аҳамият қаратилиб, бир қатор халқаро ҳужжатлар ҳам қабул қилинди.

Республикамизда ҳам одам савдосининг олдини олиш ва унга қарши курашиш борасида бир қатор ишлар амалга оширмоқда. Бугун юртимизда олиб борилаётган барча йўналишдаги ислоҳотларнинг марказида инсон омили турибди. Бу ҳаётий ҳақиқатни Прзидентимиз Ш.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга йўллаган мурожаатномасидаги “Инсон манфаатлари ва яна бир бор инсон манфаати ислоҳотларнинг бош мақсади этиб белгиланди”-деб  билдирган сўзлари ҳам исботлаб турибди.

Хусусан, Ўзбекистон Республикасининг “Одам савдосига қарши курашиш тўғрисида”ги 2020 йил 17 августдаги Қонунига мувофиқ одам савдосига қарши курашишга доир маълумотларни шакллантириш тартибини такомиллаштириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори қабул қилинди.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 24-моддасида, «Яшаш ҳуқуқи ҳар бир инсоннинг узвий ҳуқуқидир. Инсон ҳаётига суиқасд қилиш энг оғир жиноятдир», – деб эътироф этилган. Бугунги кунда одам савдоси билан боғлиқ жиноятлар жаҳон ҳамжамиятида жиддий ташвиш ва хавотирларни келтирмоқда. Энг ачинарлиси, бу жиноятни содир этувчиларнинг ҳам, бундан жабр кўрувчиларнинг ҳам муддаолари муштарак. Яъни, енгил йўл билан даромад топиш истагида жиноят содир этиш икки тоифадаги одамларни ҳам ҳалокат домига тортмоқда.

Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодекси 135-моддаси биринчи қисми диспозицияси мазмунига кўра, одам савдоси деганда одамни олиш-сотиш ёки одамни эксплуатация қилиш мақсадида ёллаш, ташиш, топшириш, яшириш ёки қабул қилиш тушунилади.

Олди-сотди тариқасидаги одам савдоси одамнинг бир шахс томонидан бошқасига пул, бошқа моддий қимматликлар (мулк), мулкий характердаги хизматлар, мулкий ёки пул шаклидаги қарздан воз кечиш  каби ҳақ эвазига берилиши тўғрисида ёзма ёки оғзаки битим тузилишини назарда тутади.  Шунингдек, бошқа барча ҳоллар (ёллаш, ташиш, топшириш, яшириш, қабул қилиш) да жиноий жавобгарлик юзага келишининг зарур шарти одамни эксплуатация қилишга қаратилган мақсад мавжудлиги ҳисобланади.

Одамни эксплуатация қилиш бошқа шахслар фоҳишабозлигидан фойдаланиш ёки бошқа кўринишдаги шаҳвоний эксплуатацияни, мажбурий меҳнат ёки хизматлар, қуллик ёки қулликка ўхшаш одатлар, эрксизлик ҳолати ёки одам аъзолари ёки тўқималари олинишини англатади. Одам савдоси – инсоннинг ҳаёти, эркинлиги ва ҳуқуқларидан маҳрум қилиб, бировларнинг қўлида қул бўлишга маҳкум этиш, инсонлар умрига зомин бўлиш, уларнинг эрки, тақдири ва келажагини оёқ ости қилишдек жиноятлардан энг хавфлиси саналади.

Амалиётда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан ўтказилган тезкор тадбирлар доирасида Ўзбекистонда (хорижий мамлакатларда бундай ҳолат кузатилмайди) чақалоқ савдоси билан боғлиқ ҳолатлар жуда кўп учрамоқда.

Бунда жиноятнинг иккинчи иштирокчиси – бу чақалоқни сотиб олувчи шахс ҳисобланади.

Тергов ва суд амалиётига кўра ушбу шахс ҳам жиноят иштирокчиси деб баҳоланади. Аммо унинг чақалоқни олишдан мақсади ундан эксплуатация қилиш ниятида фойдаланишми ёки йўқми, ёхуд фарзанди йўқ оила келгусида оила мустаҳкамлигини сақлаб қолиш учун кимнингдир фарзандини тарбиялашни, вояга етказишни, ўзининг ҳақиқий фарзандидек қараш каби ота-она сифатида фуқаролик бурчини бажариш нияти бўлсачи, бу одам савдоси бўладими?

Ўзбек урф-одатларига кўра, фарзандсизлик – тақдирнинг энг оғир синовларидан бири деб қабул қилинади. Шунинг учун фарзанди йўқ оилалар иложи борича асраб олмоқчи бўлган фарзандини гўдаклигидан, яъни чақалоқлигидан вояга етказмоқчи ёки тарбияламоқчи бўлишади. Бундан кўзланган хайрли мақсад шуки – фарзанд асраб олаётган инсон – фарзандга ўзини ҳақиқий ота-онасидек деб кўрсатишни чин кўнгилдан истайди ва шунга ҳаракат қилади.

Чақалоқни ўз фарзанди сифатида ўзига қабул қилиш учун чақалоқни топшираётган шасхга пул берилиши ҳолатини оқлаб бўлмайди албатта. Аммо, одам савдоси жиноятининг зарурий белгиси – одамни ундан фойдаланиш мақсадида эксплуатация қилишга қаратилган ғараз мақсад ёки қасднинг мавжудлиги эмасми? Хаттоки, қонунларимизда ҳам, “чақалоқ савдоси” деган иборанинг ўзи йўқ, бунга ҳеч қандай таъриф берилмаган.

Масаланинг ачинарли яна бир томони шундаки, Ўзбекистонда шунга  ўхшаш ҳолатларнинг юридик жиҳатдан жиноят деб баҳоланиши статистик рақамларнинг ортишига, бу эса халқаро ҳамжамиятда Ўзбекистонда одам савдоси каби жиноятнинг ортиб бораётгани ҳақидаги ишонарсиз маълумотларнинг тўлиб-тошиб кетаётганидир.

Ҳаттоки мазкур соҳада катта ҳаётий ва амалий тажрибага эга бўлган халқаро экспертлар ҳам “чақалоқ савдоси” деган иборани эшитганида баъзида тушунмаётгани ва ушбу иборани қабул қила олмаётгани ҳам айни ҳақиқатдир.

Агарда фарзандталаб инсонларга меҳрибонлик уйларидан болани асраб олиш механизми соддалаштирилса, ҳужжатлар тузиш ва ортиқча қоғозбозликка сабаб бўладиган бюрократик тўсиқлар бартараф этилса, фикримча шифохоналардан, туғруқхоналардан ёки бегона қўллардан чақалоқларни сотиб олишга чек қўйилган бўлар эди.

Нурбек Абдуллаев, Қашқадарё вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси.

Миришкор туманида сайёр қабул ташкил этилди

Маълумки, Қашқадарё вилоят судлари раислари ва ўринбосарлари томонидан мунтазам равишда олис қишлоқ, маҳалла ва овулларда сайёр қабуллар ўтказиб келинмоқда. Суд-ҳуқуқ масалалари билан боғлиқ ана шундай қабуллардан навбатдагиси Миришкор туманида ташкил этилди.

Миришкор туманининг узоқ «Вори» маҳалла фуқаролар йиғинида ташкил этилган сайёр қабул дастлаб Қашқадарё вилоят суди раиси Абдуқаюм Маҳкамовнинг бугунги кунда мамлакатимиз суд-ҳуқуқ тизимидаги сўнгги янгилик ва ўзгаришлар ҳақидаги, шунингдек, мазкур сайёр қабулни ташкил этишдан кўзланган мақсад ҳақидаги батафсил тушунчалари билан бошланди.

Қабул давомида суд-ҳуқуқ масалалари бўйича мурожаат қилган жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тингланди ва  24 нафар фуқарога белгиланган тартибда ҳуқуқий тушунтиришлар берилди.

Сайёр қабул доирасида жиноят ишлари бўйича Миришкор туман суди томонидан ўтказилган сайёр суд мажлисида 15 та маъмурий иш ярашув билан якунланди, 3 та жаримани қисқартириш бўйича берилган илтимоснома қаноатлантирилди. 2 нафар шахснинг жазоси енгилига алмаштирилган бўлса, 1 нафар шахс жазодан шартли равишда озод қилинди.

 

Қашқадарё вилоят суди жамоатчилик ва ОАВ билан алоқалар бўлими

 

Банкротлик ишлари бўйича йиғилиш ўтказилди

Қарши туманлараро иқтисодий суди томонидан тўловга қобилиятсиз деб топилган ва тугатиш ишлари муддати ўтган банкротлик ишлари бўйича йиғилиш ўтказилди. Давлат активларини бошқариш агентлиги Қашқадарё вилоят ҳудудий бошқармаси биносида суд тугатиш бошқарувчилари иштирокида ўтказилган мазкур йиғилишда 2022 йилнинг 9 ойи давомида амалга оширилган ишлар муҳокамаси бўлиб ўтди.

Йиғилишда банкротлик ишлари, хусусан тугатиш муддати ўтган ва муддати яқинлашаётган тўловга қобилиятсиз деб топилган корхоналар, ташкилотлар бўйича суд тугатиш бошқарувчиларининг ахбороти тингланди. Шунингдек, тугатишга доир иш юритишни йил охирига қадар якунлашга доир чора-тадбирларнинг аниқ муддатлари белгилаб олинди.

 

Қашқадарё вилоят суди жамоатчилик ва ОАВ билан алоқалар бўлими

Она тилим – миллатим ғурури

Ҳаммамизга аёнки, она тили – миллат маънавиятининг мустаҳкам пойдевори ҳисобланади.

Бундан беш ярим аср муқаддам ҳазрат Навоийнинг беқиёс ижодининг ижобий самараси ўлароқ адабий тил сифатида ўз қаддини тиклаган она тилимиз, бу буюк мутафаккир бобомизнинг саъй-ҳаракатлари туфайли қадимги туркий, форс, араб ва бошқа тиллар ҳисобидан бағоят бойитилган.

Собиқ шўро даврида эса ўзбек тилига, уни ўрганишга эътиборсизлик, ҳурматсизлик билан қаралиб, сунъий равишда ўзбек тилининг амалий имкониятларини йўққа чиқарилган, унинг қадрини камайтаришдан кўзланган асосий мақсад эса миллатимизнинг ғурури, шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаш бўлган.

Собиқ иттифоқ таркибидаги республикаларнинг суверенитети ва инсон ҳуқуқларини поймол қилган тоталитар буйруқбозлик бошқаруви даврида, яъни 1989 йил 21 октябрда Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши сессияси томонидан “Давлат тили тўғрисида”ги Қонуннинг қабул қилинганлиги, мамлакатимизнинг мустақиллик сари ташлаган биринчи қадами бўлди.

Қонуннинг 1-моддасида «Ўзбекистон Республикасининг давлат тили ўзбек тилидир» дейилиб, ўзбек тилига давлат тили мақомининг берилиши ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамланди. Мазкур Қонунда жамиятимизнинг барча сиёсий, ижтимоий, иқтисодий ва маданий соҳаларида ўзбек тилига тўла амал қилишни таъминлаш вазифаси қўйилиб, бу вазифанинг бажарилиши давлат органлари, жамоат ташкилотлари, мансабдор шахслар ва ҳар бир фуқаронинг бурчи эканлиги алоҳида белгилаб қўйилди.

1992 йил 8 декабрда қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 4-моддасида ўзбек тили давлат тили мақомига эга эканлиги мустаҳкамлаб қўйилди. Шу тариқа ўзбек тили мустақил давлатимизнинг байроғи, герби, мадҳияси, Конституцияси қаторида турадиган қонун йўли билан ҳимоя қилинадиган муқаддас тимсоллардан бирига айланди.

Кейинчалик, яъни 1995 йил 21 декабрда “Ўзбекистон Республикасининг давлат тили ҳақида”ги Қонунига ўзгартишлар ва қўшимчалар киритилиб, унинг янги таҳрири тасдиқланди.

Мустақиллик йилларида тил борасида бошқа соҳалар қаторида қонунчилик ва ҳуқуқий атамашунослик соҳасида ҳам катта ютуқларга эришилди. Жамият иқтисодий жиҳатдан тараққий этгани, ижтимоий муносабатларнинг кўлами кенгайгани туфайли ҳуқуқ тизими ва қонунчилик тизимига янги тушунчалар, категориялар ва атамалар кириб келди.

Айниқса, кейинги йилларда бу борада бевосита Президентимиз Ш.Мирзиёевнинг ташаббуслари билан бир қатор амалий ишлар қилинганини эътироф этиш лозим.

Жумладан, 2019 йил 21 октябрда “Ўзбек тилининг давлат тили сифатида нуфузини ва мавқеини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармон қабул қилинди ва Фармон билан бу кун байрам куни деб эълон қилинди. Шунингдек, давлат тилини ривожлантириш департаменти ташкил қилинди.

2019 йил 12 декабрда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Давлат тилини ривожлантириш департаменти тўғрисида”ги Низоми тасдиқланди, департаментнинг асосий вазифалари ва функциялари, ҳуқуқ ва жавобгарлиги, тузилмаси, фаолиятини ташкил этиш белгилаб берилди.

Халқаро муносабатларда ҳам ўзбек тили кенг ва фаол мулоқот воситасига айланиб, унинг хорижий давлатлар раҳбарлари билан олиб борилаётган музокара ва учрашувларда, юксак даражадаги расмий тадбирларда қўлланилаётганлиги барчамизда ғурур ва ифтихор туйғусини уйғотади.

Шу ўринда, Президентимиз Ш.Мирзиёевнинг 2020 йил 23 сентябрда БМТ Бош Ассамблеясининг 75-сессиясида ўзбек тилида сўзлаши ва бу жаҳон ҳамжамияти томонидан илиқ кутиб олинганлиги ҳеч шубҳасиз барчамизга фахр ҳиссини тақдим қилди.

Ўзбекистоннинг Туркий давлатлар ҳамкорлик кенгашига аъзо бўлиши ҳам, нафақат ўзаро иқтисодий ҳамкорликни кучайтириш, балки туркий тиллар, жумладан ўзбек тилимизнинг халқаро мақомини юксалтиришга хизмат қилмоқда.

Улуғ байрам арафасида, яъни 2020 йил 20 октябр куни давлат тили сифатида ўзбек тилини ўрганиш учун шарт-шароитлар яратиш, ўзбек тили ва тил сиёсатини ривожлантиришнинг стратегик мақсадлари, устувор йўналиш ва вазифаларини ҳамда истиқболдаги босқичларини белгилаш борасида Президентимизнинг “Мамлакатимизда ўзбек тилини янада ривожлантириш ва тил сиёсатини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги навбатдаги Фармонлари қабул қилинганлиги бу масала давлат сиёсатининг устувор йўналиши эканлигини кўрсатиб берди.

Ҳеч шубҳасиз Фармонда белгиланган вазифаларни ўз вақтида бажарилиши ўзбек тилининг халқимиз ижтимоий ҳаётида ва халқаро миқёсдаги обрў-эътиборини тубдан ошириш, униб-ўсиб келаётган ёшларимизни ватанпарварлик, миллий анъана ва қадриятларга садоқат руҳида тарбиялаш, мамлакатимизда давлат тилини тўлақонли жорий этишни таъминлаш, Ўзбекистондаги миллат ва элатларнинг тилларини сақлаш ва ривожлантиришга асос бўлиб хизмат қилади.

Атоқли олим Исҳоқхон Ибрат “Бизнинг ёшлар албатта бошқа тилни билиш учун саъй-ҳаракат қилсинлар, лекин аввал ўз она тилини кўзларига тўтиё қилиб, эҳтиром кўрсатсинлар. Зеро, ўз тилига садоқат – бу ватаний ишдир”-деб, айтгандилар.

Бу бежизга эмас албатта. Зеро, она тилимиз – миллий маънавиятимизнинг битмас-туганмас булоғи, унга муносиб ҳурмат ва эҳтиром кўрсатиш барчамизнинг нафақат вазифамиз, балки муқаддас бурчимиздир.

Шундай экан, ўзбек тилимизни асраб-авайлаш, ҳурмат ва эҳтиром кўрсатиш ҳаракатини ўз оиламиздан ва жамоамиздан бошлашимиз, она тилимизга, урф-одат ва қадриятларимизга ҳурмат, Ватанга меҳримизни амалий фаолиятда намоён этишимиз керак.

 

Шаҳзод Бахтиёров, Қашқадарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича судьяси

Ўзбек тили буюк ва муқаддасдир

Инсон гўзаллиги, маънавияти ва буюк меъроси бу – тилдир. Шу сабаб онадек азиз ўз она тилимизни асраб-авайлаш, эъзозлаш барчамизнинг муқаддас бурчимиздир. Инсон ўз она тили билан уйғаяди, камолга етади. Мана шу тил билан яшаб ўтади.

Барчамизга яхши маълумки, 1989 йил 21октябрда ўзбек тилига Давлат тили мақоми берилди. Демак, бу кунни чексиз қувонч ва ифтихор билан байрам сифатида нишонлаймиз.

Ушбу сана шубҳасиз, мамлакатимиз ўтмишидаги энг қутлуғ саналардан бири. Зеро бу кунда Ўзбекистон Республикасининг «Давлат тили ҳақида»ги Қонуни қабул қилиниб, мустабид тузум ҳукмронлиги давридаёқ халқимизнинг ўзига хос жасорати тимсолига айланган эди. Ва шуни алоҳида эътироф этиш лозимки, бу ҳужжат ўз вақтида халқимизнинг истиқлолга бўлган умид-ишончини, миллий ғурур туйғусини кучайтирди. Мустақиллигимизнинг ўзига хос пойдевори вазифасини бажарди десак, асло муболаға бўлмайди.

Бош Қомусимизнинг 4-моддасида “Ўзбекистон Республикасининг давлат тили ўзбек тилидир”, деб белгилаб қўйилганлиги ҳеч бир тилдан кам бўлмаган гўзал Она тилимиз ўз забонимизга тўлақонли қайтариб берилганига ва эркимиз қуёши бошимизда порлаб турганидан далолатдир.

Дунёдаги қадимий ва бой тиллардан бири бўлган ўзбек тили халқимиз учун миллий ўзлик ва мустақил давлатчилик тимсоли, бебаҳо маънавий бойлик, мамлакатимизнинг сиёсий-ижтимоий, маънавий-маърифий тараққиётида ғоят муҳим ўрин эгаллаб келаётган буюк қадриятдир.

Ўзбекистон тараққиётининг бугунги янги босқичи — миллий юксалиш даври талабларидан келиб чиқиб, она тилимизнинг жамиятдаги ўрни ва нуфузини ошириш бўйича кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда.

Ўтган йиллар давомида она тилимиз мустаҳкам ҳуқуқий асос ва юксак мақомга эга бўлди. Ҳозирги кунда ўзбек тили ҳаётимизнинг барча жабҳаларида — давлат ва жамият бошқаруви, давлатлараро муносабатлар, илм-фан, таълим-тарбия, тиббиёт, маданият ва санъат соҳаларида фаол қўлланилмоқда, халқаро минбарлардан баралла янграмоқда.

Она тили – бу миллатнинг руҳидир. У эзгу фазилатлар, юксак туйғулар манбаи ва инсон камолотида бетакрор ўрин тутади. Инсон учун ҳаётий зарурат билим ва тушунчаларни тил воситасида онг-у шууримизга сингдиради. Одоб ахлоқимиз, феъл-атворимиз тил орқали берилган ўгит ва насиҳатлар асосида шаклланади.

Инсон туғилиб ўсган жойи – Она тупроқ муқаддас Ватандир. Биз дунёга келибоқ онажонимизни, она Ватанимизни кўрамиз, эндигина тилимиз чиққан дамларда айтилаётган сўзимиз бу – “Она” сўзидир. Биз энг азиз, энг мўътабар инсон номини ўз тилимизда онадек муқаддас атаймиз. Она бизга жон бахш ато этган бўлса, тил бизга ақл-заковат ато этади. Шунинг учун ҳам ўзбек тили буюк ва муқаддасдир.

 

Саддам Орзиқулов, Қашқадарё вилоят суди кадрлар бўлими бош консультанти

Коррупция – хавфли иллат

Коррупция  ҳар  қандай  давлатнинг тараққий  этишига тўсқинлик қилувчи ғовдир.  Унга  қарши курашиш бутун дунё мамлакатларининг долзарб муаммоси бўлиб қолмоқда. Коррупцияга қарши кураш борасида ҳуқуқий маданиятни юксалтириш, порахўрлик, таъмагирлик каби ҳуқуқбузарликларни аниқлаш ва уларга чек қўйиш, бундай жиноятларга қарши жазо муқаррарлигини ҳар бир шахс билиши зарур. Коррупция балосининг нақадар мудҳиш иллат эканини тушунган, уни онгли равишда идрок этган одам эса бу жиноятга қўл урмайди.

Ҳозирги вақтда ҳар бир давлатда коррупцияга қарши кураш давом этмоқда. Ҳар бир давлат ва жамият коррупцияга қарши курашиш йўлини ўзи танлайди, аниқроғи, қандай йўл тўғри эканини ҳаётнинг ўзи  кўрсатади. Коррупцияга қарши курашни кенг қамровда олиб бориш, бу борада ҳар бир масалага алоҳида эътибор қаратилиши эса муҳим масала.

Маълумки, тараққиётга тўсиқ бўлаётган бир қатор омиллар, иллатларнинг энг хавфлиларидан бири – коррупциядир. Бу иллат аввало, халқнинг давлат ва ислоҳотларга ишончини сўндириши, жамиятда норозилик кайфиятини кучайтириши билан ҳам ғоят хатарлидир.

Истиқлол йилларида мамлакатимизда коррупцияга қарши курашиш борасида қатор ишлар амалга оширилди. Ўзбекистон 2008 йил 7 июлда БМТнинг Коррупцияга қарши курашиш  Конвенциясига ва бошқа халқаро ҳужжатларга қўшилди. Президентимиз ташаббуси билан 2017 йил 4 январда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонуни кучга киргани эса бу борадаги муҳим қадам бўлди. Мазкур қонун 6 боб, 34 моддадан иборат бўлиб, унда коррупция билан боғлиқ тушунчалар батафсил баён қилинган.

Амалдаги қонунимизда коррупцияга қарши курашиш бўйича давлат сиёсатининг асосий принциплари ва йўналишлари мустаҳкамланган. Унга кўра, қонунийлик, фуқаролар ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларининг устуворлиги, очиқлик ва ошкоралик, тизимлилик, давлат ва фуқаролик жамияти институтларининг ҳамкорлиги, коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирлар устуворлиги, жавобгарликнинг муқаррарлиги коррупцияга қарши курашишнинг асосий принципларидир.

Барча соҳаларда коррупциянинг намоён бўлишига йўл қўймаслик, фуқароларнинг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданиятини юксалтириш орқали жамиятда коррупциянинг барча шаклларига нисбатан муросасиз муносабат қарор топишига эришиш мумкин.

Коррупцияга қарши курашиш соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари сирасига аҳолининг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданиятини юксалтириш, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш киради. Давлат ва жамият ҳаётининг барча соҳаларида коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирлар амалга оширилади.

Коррупцияга оид ҳуқуқбузарликларни ўз вақтида аниқлаш, уларга чек қўйиш, уларнинг оқибатларини, уларга имкон берувчи сабаблар ва шарт-шароитларни бартараф этиш, коррупцияга оид ҳуқуқбузарликларни содир этганлик учун жавобгарликнинг муқаррарлиги принципини таъминлаш ҳам шулар жумласидандир.

Коррупция балосидан батамом қутулиш, бу борадаги ислоҳотларнинг фаол иштирокчиси бўлиш барчамизнинг шарафли бурчимиз эканлигини ҳамма бирдек тушунмоғи даркор. Акс ҳолда, ўзига тегишли хулоса чиқармай, порахўрлик ва таъмагирликдан ўзини тия олмайдиган шахслар жазога тортилиши муқаррар.

Дарҳақиқат, ҳар қандай вазиятда ҳам ҳалол одам ҳаётда ғолиб бўлиб, бахтли-саодатли яшайди. Зеро, бугун бутун жамиятимиз ана шундай покиза ҳаётга интилмоқда.

 

Давлат Раҳимов, Қашқадарё вилоят суди судьяси

Ходимлар манфаатлари қонун ҳимоясида

Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат кодекси ва бошқа меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ходимлар, иш берувчилар ва давлат манфаатларини эътиборга олган ҳолда, меҳнат бозорининг самарали амал қилишини, ҳаққоний ва хавфсиз меҳнат шарт-шароитларини, ходимларнинг меҳнат ҳуқуқи ва соғлиғини ҳимоя қилинишини таъминлайди, меҳнат унумдорлигининг ўсишига, иш сифати яхшиланишига, шу асосда барча аҳолининг моддий ва маданий турмуш даражасини юксалишига кўмаклашади.

Иш берувчига нисбатан киритилган даъво аризаларининг судлар томонидан қаноатлантирилишига асос ходимни ишдан бўшатишга оид меҳнат қонунчилиги талабларига тўлиқ риоя қилинмаган ҳолда буйруқ расмийлаштирилиши сабаб бўлади.

Хусусан, иш берувчининг ташаббусига кўра меҳнат шартномаларини бекор қилишда амалдаги меҳнат қонунчилиги талабларига риоя қилинмаганлиги меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳақидаги буйруқнинг ғайриқонуний деб топилиши ва бекор қилинишига, ходимни ўз вазифасига ишга тикланишига, етказилган зарарларни ундирилишига олиб келади.

Аслида ходим билан тузилган меҳнат шартномаси иш берувчининг ташаббуси билан қандай ҳолларда ва асосларда бекор қилинади?

Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 100-моддаси 2-қисмига асосан қуйидаги сабаблардан бирининг мавжудлиги меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббусига кўра бекор қилишнинг асослари ҳисобланади:

1) технологиядаги, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишдаги ўзгаришлар, ходимлар сони (штати) ёки иш хусусиятининг ўзгаришига олиб келган ишлар ҳажмининг қисқарганлиги ёхуд корхонанинг тугатилганлиги;

2) ходимнинг малакаси етарли бўлмаганлиги ёки соғлиғи ҳолатига кўра бажараётган ишига нолойиқ бўлиб қолиши;

3) ходимнинг ўз меҳнат вазифаларини мунтазам равишда бузганлиги;

4) ходимнинг ўз меҳнат вазифаларини бир марта қўпол равишда бузганлиги;

5) ўриндошлик асосида ишламайдиган бошқа ходимнинг ишга қабул қилиниши муносабати билан, шунингдек меҳнат шартларига кўра ўриндошлик иши чекланиши сабабли ўриндошлар билан меҳнат шартномасининг бекор қилинганлиги;

6) корхона раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер билан, корхонада бош бухгалтер лавозими бўлмаган тақдирда эса, бош бухгалтер вазифасини амалга оширувчи ходим билан тузилган меҳнат шартномаси мулкдорнинг алмашиши сабабли бекор қилинганлиги;

7) ходимнинг пенсия ёшига тўлганлиги, қонун ҳужжатларига мувофиқ ёшга доир давлат пенсиясини олиш ҳуқуқи мавжуд бўлганда.

Ўз ўрнида низо судгача келганда албатта судлар томонидан иш берувчи ўз ташаббусига кўра меҳнат шартномасини бекор қилишда амал қилмоғи зарур бўлган қуйидаги ҳолатларга риоя этилган ёки этилмаганлиги ўрганилади:

Жумладан:

  1. Иш берувчи ходимни Меҳнат кодексининг 102-моддаси талабларидан келиб чиқиб тегишли асосга кўра меҳнат шартномасини бекор қилмоқчи бўлганлиги тўғрисида огоҳлантирганлиги;
  2. Интизомий жазони қўллаш тартибга риоя қилинган ёки қилинмаганлиги;
  3. Ходим вақтинча ишга қобилиятсиз ва таътил вақтида бўлган ёки бўлмаганлиги;
  4. Алоҳида тоифадаги ходимлар билан меҳнат шартномаларини бекор қилишда қонунларда белгиланган қўшимча кафолатлар ҳисобга олинганлиги;
  5. Жамоа келишувида, шунингдек жамоа шартномасида ёки корхонанинг локал норматив ҳужжатларида белгиланган кафолатларга риоя этилган ёки этилмаганлигини ўрганади.

Ушбу ҳолатларга риоя қилинмаганда ёхуд ушбу талабларнинг бирортаси бузилган тақдирда ҳам суд ходимни аввалги вазифасига тиклайди.

Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 111-моддасига кўра, меҳнат шартномаси ғайриқонуний равишда бекор қилинган ёки ходим ғайриқонуний равишда бошқа ишга ўтказилган ҳолларда, у иш берувчининг ўзи, суд ёки бошқа ваколатли орган томонидан аввалги ишига тикланиши лозим.

Демак, иш берувчи ходим билан меҳнат шартномасини бекор қилишни амалдаги меҳнат қонунчилигига риоя этмаган ҳолда амалга оширдими, унинг ҳаракатлари ғайриқонуний деб топилади, ноқонуний чиқарилган буйруқ бекор қилиниб, ходим ишга тикланади.

Ходимнинг ҳуқуқлари аввало бош қомусимизда мустаҳкамлаб қўйилганлигини унутмаслигимиз даркор, яъни Ўзбекистон Республикаси конституциясининг 37-моддаси биринчи қисмига кўра “Ҳар бир шахс меҳнат қилиш, эркин касб танлаш, адолатли меҳнат шароитларида ишлаш ва қонунда кўрсатилган тартибда ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқуқига эгадир.”

Шу асносда, судлар томонидан ҳар қандай ҳуқуқнинг, ҳусусан ходимнинг меҳнат ҳуқуқларининг бузилишига, инсоннинг ҳуқуқ-манфаатларининг поймол этилишига, кескин муносабат билдирилади ва уларнинг бузилган ҳуқуқлари албатта тикланади.

 

Бекзод Остонов, Қашқадарё вилоят суди судьяси

Маҳсулот етказиб бериш шартномасининг мазмун ва моҳияти

Маҳсулот етказиб бериш шартномасига мувофиқ тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаётган маҳсулот етказиб берувчи — сотувчи шартлашилган муддатда ёки муддатларда ўзи ишлаб чиқарадиган ёхуд сотиб оладиган товарларни сотиб олувчига тадбиркорлик фаолиятида фойдаланиш учун ёки шахсий, оилавий мақсадларда, рўзғорда ва шунга ўхшаш бошқа мақсадларда фойдаланиш билан боғлиқ бўлмаган бошқа мақсадларда фойдаланиш учун топшириш, сотиб олувчи эса товарларни қабул қилиш ва уларнинг ҳақини тўлаш мажбуриятини олади.

Маҳсулот етказиб бериш шартномаси бир йилга, бир йилдан ортиқ муддатга ёки тарафлар келишувида назарда тутилган бошқа муддатга тузилиши мумкин.

Агар маҳсулот етказиб бериш шартномасида унинг амал қилиш муддати белгиланмаган бўлса, шартнома бир йилга тузилган деб ҳисобланади.

Агар узоқ муддатли шартномада етказиб берилиши лозим бўлган товарлар миқдори ёки шартноманинг бошқа шартлари бир йилга ёки ундан ортиқ муддатга белгиланган бўлса, шартномада тарафларнинг бу шартларни шартноманинг амал қилиш муддати тугагунга қадар кейинги даврлар учун келишиб олиш тартиби белгиланиши лозим. Шартномада бундай тартиб бўлмаса, шартнома бир йилга ёки шартнома шартлари келишилган муддатга тузилган ҳисобланади.

Узоқ муддатли шартнома тарафларидан бири етказиб берилиши лозим бўлган товарлар миқдорини ёки шартноманинг бошқа шартларини кейинги даврлар учун шартномада белгиланган тартибда келишиб олишни рад қилган ёки ундан бош тортган тақдирда бошқа тараф тегишли даврларда товарларни етказиб бериш шартларини белгилаш тўғрисидаги ёхуд шартномани бекор қилиш тўғрисидаги талаб билан судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга.

Бир тарафнинг товарлар етказиб бериш шартномасини тузиш ҳақидаги таклифи шартнома лойиҳаси шаклида бошқа тарафга юборилган тақдирда, иккинчи тараф шартномани бошқа шартларда тузишга рози бўлса, лойиҳани олганидан сўнг кечи билан ўттиз кун ичида келишмовчиликлар баённомасини тузади ва уни имзоланган шартнома билан қайтаради, келишмовчиликлар баённомасини олган тараф ўттиз кунлик муддатда шартнома шартларини келишиш чораларини кўриши ёки шартнома тузишни рад этишини бошқа тарафга ёзма равишда билдириши лозим.

Маҳсулот етказиб бериш шартномаси шартлари бўйича келишмовчиликлар баённомасини олган, бироқ шартнома шартларини келишиш чораларини кўрмаган ва шартнома тузишни рад этишини ушбу модданинг биринчи қисмида белгиланган муддатда бошқа тарафга маълум қилмаган тараф шартнома шартларини келишиб олишдан бош тортиш оқибатида етказилган зарарни қоплашга мажбур.

Шартномада маҳсулот етказиб бериш даврларини белгилаш билан бир қаторда товарларни етказиб бериш (ўн кунлик, суткалик, соатлик ва ҳоказо) жадвали ҳам белгиланиши мумкин.

Товарларни муддатидан олдин етказиб бериш сотиб олувчининг розилиги билан амалга оширилиши мумкин. Муддатидан олдин етказиб берилган ва сотиб олувчи томонидан қабул қилинган товарлар кейинги даврда етказиб берилиши лозим бўлган товарлар миқдорига киритилади.

Товарларни олиб бориб бериш етказиб берувчи томонидан уларни маҳсулот етказиб бериш шартномасида назарда тутилган транспортда ва унда белгиланган шартларда жўнатиш йўли билан амалга оширилади.

Агар маҳсулот етказиб бериш шартномасида товарлар ҳақи олувчи томонидан тўланиши назарда тутилган бўлса ва у ҳақ тўлашдан асоссиз бош тортса ёки товарлар ҳақини шартномада белгиланган муддатда тўламаган бўлса, етказиб берувчи сотиб олувчидан етказиб берилган товарлар ҳақини тўлашни талаб қилишга ҳақли.

 

Акмал Арзиев, Қашқадарё вилоят суди судьяси

Skip to content