Voyaga yetmaganlar himoyasi kafolati

Mamlakatimizda yoshlar, ayniqsa voyaga yetmaganlarni har tomonlama qoʼllab-quvvatlash, barkamol shaxslar etib voyaga yetkazish uchun zarur shart-sharoit va imkoniyatlarni yaratish, ularning huquq va erkinliklarini taʼminlashga qaratilgan izchil ishlar amalga oshirilmoqda. Oʼtgan yillar davomida voyaga yetmaganlarning huquq va maʼfaatlarini himoya qilishga qaratilgan bir qator islohotlar amalga oshirildi.

2025-yil 23-oktyabr kuni “Voyaga yetmaganlarga nisbatan jinoiy javobgarlik yanada liberallashtirilishi munosabati bilan Oʼzbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksiga qoʼshimcha va oʼzgartirishlar kiritish toʼgʼrisida”gi OʼRQ-1092-sonli Qonuni qabul qilindi.

Mazkur Qonun bilan Oʼzbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksiga oʼn sakkiz yoshga toʼlguniga qadar sodir etgan oʼta ogʼir boʼlmagan jinoyati uchun jazoni oʼtab boʼlgan shaxs sudlanmagan, deb hisoblanishini, voyaga yetmaganlarga nisbatan ozodlikni cheklashning hamda ozodlikdan mahrum qilishning eng kam muddati olti oydan bir oygacha qisqartirilishini nazarda tutuvchi qoʼshimcha va oʼzgartirishlar kiritilmoqda.

Ushbu Qonun voyaga yetmaganlarning jinoiy javobgarligini yanada liberallashtirishga xizmat qiladi va oʼn sakkiz yoshga toʼlguniga qadar sodir etgan jinoyati uchun jazoni oʼtab boʼlgan shaxsga hayotini sudlanganlik tamgʼasidan holi tarzda davom ettirishi uchun sharoit yaratadi.

Mazkur Qonun bilan Oʼzbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi 77-moddasining 6-qismi, yaʼni “Oʼn sakkiz yoshga toʼlguniga qadar sodir etgan jinoyati uchun tayinlangan jazoni oʼtab boʼlgan shaxs sudlanmagan, hisoblanadi, bundan oʼta ogʼir jinoyatlar yoki sodir etgan jinoyati uchun tayinlangan jazoni oʼtab boʼlganidan keyin oʼn sakkiz yoshga toʼlguniga qadar qasddan yangi jinoyat sodir etish hollari mustasno” degan mazmunda toʼldirildi.

Shuningdek, ozodlikni cheklash va ozodlikdan mahrum qilish jazolarining eng kam muddatlari 6 oydan 1 oyga oʼzgartirildi.

Ertamiz egalarini turli illatlardan asrash, jinoyat va huquqbuzarliklar sodir etib, kelajagiga salbiy taʼsir boʼlishidan himoya qilish har birimizning vazifamizdir. Mamlakatimizda voyaga yetmaganlar huquqlari himoyasi kafolatlari tobora mustahkamlanib borayotganligi esa quvonarlidir albatta.

Shohrux Fayziyev, jinoyat ishlari boʼyicha Qarshi shahar sudi sudyasi

Konstitutsiya – baxtimiz qomusi

O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 30-aprelda umumxalq ovozi bilan qabul qilingan yangi tahrirdagi Konstitutsiyasi O‘zbekiston taraqqiyotining yangi bosqichini belgilab berdi.
Bu davrning eng muhim yutug‘i va tub islohotlarning asosiy g‘oyasi – “Inson – jamiyat – davlat” tamoyiliga asoslangan, inson huquqlari va qadr-qimmati oliy qadriyat hisoblanadigan yangi O‘zbekistonni barpo etishdir.
Konstitutsiya – inson huquqining asosiy kafolati, sud orqali buzilgan huquqlarning tiklanishidir.
Bilamizki, mustaqil O‘zbekiston tarixida 1992-yil 8-dekabrda ilk marotaba O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi O‘zbkiston Respublikasi Oliy kengashining XII-chaqiriq XI-sessiyasida qabul qilingan.
O‘zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi Oliy Sovetining 1990-yil 20-iyundagi ikkinchi sessiyasida Musttaqillik dekloratsiyasi qabul qilingan bo‘lib, ushbu qonun ham mustaqilligimizning va davlatchilik tuzumimizning asosiy qonuni bo‘lib, vaqtinchalik amalda bo‘lgan va konstitutsiyamiz qabul qilingunga qadar Konstitutsiya vazifasini bajarib kelgan.
Nima sababdan yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini qabul qilishga ehtiyoj tug‘ildi, degan savol o‘rtaga qo‘yiladigan bo‘lsa, jamiyatning bugungi ehtiyojlariga mos bo‘lishi, zamon va fuqarolarimizning huquqiy ongi o‘zgardi, davlatimiz iqtisodiy jihatdan o‘z salohiyatini yaxshilab oldi. Bundan tashqari davlatimiz BMT kabi xalqaro tashkilotlarning inson huquqlariga oid bir qator paktlar va xalqaro shartnomalarni imzolab o‘z fuqarolarining huquqlarini kafolatladi. Ushbu kafolatlar asosiy qonunda o‘z aksini topishi lozimligi sababli ushbu yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini qabul qilishga zarurat tug‘ildi, deb javob bergan bo‘lar edim.
Bunga birgina misol BMT va boshqa dunyo davlatlari tomonidan inson huquqlarining 110 dan ortiq turi tan olingan va uning kafolatlariga oid, konvensiya, pakt va qonunlar qabul qilingan, birgina yangi tahrirdagi konstitutsiyamizda ushbu inson huquqlarining 90 tasi qayd qilib inson huquqlari kafolatlangan.
Shuningdek, yuqorida qayd etib o‘tganimday, dastlabki Konstitutsiyamiz O‘zbekiston Respublikasi Oliy kengashining XII-chaqiriq XI-sessiyasida deputatlarimiz tomonidan qabul qilingan. Bilamizki “Normativ huquqiy hujjatlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunining 6-moddasiga ko‘ra normativ huquqiy hujjatlar turlarida birinchi navbatda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, keyingi navbatda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari keltirilgan.
Bizga ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis palatalari tomonidan ishlab chiqilgan normativ huquqiy hujjatlar palatalar a’zolari (deputatlar, senatorlar) tomonidan qabul qilingan qarorga asosan umumiy amaliyotga tadbiq qilinadi. Demak, eski tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini O‘zbekiston Respublikasi Oliy kengashining a’zolari tomonidan ishlab chiqilgan va “Normativ huquqiy hujjatlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuning 6-moddasiga zid ravishda yuridik kuchga egaligi jihatdan birinchi navbatda turadigan normani undan quyida turgan qaror va qonun bilan qabul qilingan. Bu esa qonunchilik talabiga ziddir.
Yuqoridagi kemtikni olib tashlash uchun yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi to‘g‘ridan to‘g‘ri xalqning o‘zi tomonidan ishlab chiqildi va uning matni xalq tomonidan keltirilgan takliflarni qayta ishlab chiqilib, umumlashtirilib tahrirlandi. Ushbu tahrirning o‘zi ham ommaviy axborot vositalarida uzluksiz e’lon qilinib kelindi. Yakuniy tahrir esa to‘g‘ridan to‘g‘ri efirda namoyish qilingan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi majlisida muhokama qilindi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining qarori qabul qilinib qonunbuzilish holatlari aniqlanmagandan keyingina umumxalq Referendumiga qo‘yilib, 2023-yilning 30-aprelida xalqimizning 91 % dan ortiq ovozi bilan yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilindi.
Yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida XXIII bobining 130-140- moddalari sud hokimiyatiga bag‘ishlangan.
Eski tahrirdagi konstitutsiyadan asosiy farqlariga keladigan bo‘lsak 130-moddaning birinchi qismida O‘zbekiston Respublikasida odil sudlov faqat sud tomonidan amalga oshirilishi qayd etilgan. Bundan ko‘rinib turibdiki O‘zbekiston Respublikasidagi sudlarning odilligi konstitutsiya maqomida tariflab o‘tilgan. Ya’ni, sudlar nafaqat qonun doirasida qaror qabul qilishi balki shu qonunlarga tayangan holatda adolatli qaror qabul qilishiga yuksak ta’rif berib o‘tilgan.
Moddaning ikkinchi qismida sudlar ushbu qarorlarni qabul qilishda qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlardan, siyosiy partiyalardan, fuqarolik jamiyatining boshqa institutlaridan mustaqil holda ish yuritishi qat’iy belgilab qo‘yilgan. Bundan ko‘rinib turibdiki, sud mustaqildir va uning ishiga arlashishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Bosh qomusimizning 133-moddasi ikkinchi qismida fuqarolarga ham to‘g‘ridan to‘g‘ri konstitutsiyaviy sudga o‘z huquq va manfaatlariga ta’sir ko‘rsatayotgan normativ huquqiy hujjat ustidan shikoyat bilan murojaat qilish huquqi berildi. Bu mustaqil O‘zbekiston qonunchiligidagi yangi amaliyotdir. Mana, nima uchun ushbu Konstitutsiya fuqarolarning huquq va erkinligining kafolati, deyapmiz. Fuqarolarga faqatgina korxona muassasa va tashkilotlar, fuqarolar ustidan sudlarga murojaat qilish huquqi mavjud edi, endi fuqarolar qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi organning qonun va qarorlari ustidan ham shikoyat qilib Konstitutsiyaviy sudga murojaat qilish huquqi berildi.
Shuningdek, 136-moddaning birinchi qismida sudya faqat konstitutsiya va qonunlarga bo‘ysunishi, uning ishiga boshqalarning aralashishiga yo‘l qo‘yilmasligi, sudya muayyan ish bo‘yicha hisobdor bo‘lmasligi qayd qilingan.
Moddaning ikkinchi qismida sudyalar daxlsizligi, uchinchi qismida esa uning oila a’zolari ham xavfsizligini davlat o‘z zimmasiga olganligi qayd qilingan.
Yuqoridagi modda talablariga ko‘ra sudya odil sudlovni amalga oshirishi uchun davlat tomonidan barcha kafolatlar, hattoki, sudya va uning oila a’zolarining ham huquq-manfaatlari kafolatlanib, davlat ularning xavfsizligini o‘z zimmasiga olgan.
Xulosa o‘rnida shuni aytish joizki, O‘zbekistonni barpo etishda o‘z oldimizga qo‘ygan maqsadlarimiz ushbu yangi tahrirdagi Konstitutsiya orqali o‘z aksini topganligini, yangi taxrirdagi konstitutsiyamiz xalqimizning hohish va istaklarini o‘z ichiga olgan asosiy Bosh Qomusimizdir.

Jasurbek Turopov, Qashqadaryo viloyat sudi sudya katta yordamchisi

Atrof-muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish barchamizning konstitutsiyaviy burchimizdir

Ma’lumki, atrof-muhitni muhofaza qilishning huquqiy asoslari birinchi navbatda O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida o‘z aksini topgan. Uning Muqaddimasida ham mamlakatimizning bebaho tabiiy boyliklarini ko‘paytirish, hozirgi va kelajak avlodlar uchun asrab-avaylash hamda atrof-muhit musaffoligini saqlash masalasiga alohida e’tibor qaratilgan.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 62-moddasida “Fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishga majburdirlar” deb belgilangan.

Konstitutsiyasimizga muvofiq yer, yer osti boyliklari, suv, o‘simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zaxiralar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir.

1996-yil 27-dekabrda O‘zbekiston Respublikasining «Atmosfera havosini muhofaza qilish to‘g‘risida»gi qonuni qabul qilingan bo‘lib, atmosfera havosini muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari, fuqarolarining huquq va majburiyatlari, standartlar va meyoriy hujjatlar, havo muhitiga zarar yetkazganlik uchun javobgarlik kabi moddalar mavjud.

Atrof muhitni muhofaza qilish sohasida davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlarini belgilash, tabiatni muhofaza qilish sohasidagi qonun hujjatlari buzilishlari profilaktikasi, ularni aniqlash va oldini olishning samarali mexanizmlarini joriy etish, respublika aholi punktlarining sanitariya va ekologik holati uchun davlat organlari, xo‘jalik yurituvchi subyektlar rahbarlari va fuqarolarning shaxsiy javobgarligini kuchaytirish, shuningdek, 2030-yilgacha bo‘lgan davrda barqaror rivojlanish sohasidagi Milliy maqsad va vazifalarga erishishni ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 30-oktabrdagi PF-5863-son Farmoni bilan  2030-yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekiston Respublikasining Atrof muhitni muhofaza qilish konsepsiyasi tasdiqlangan.

Davlatmiz rahbari tashabbusi bilan 2025-yilga “Atrof-muhitni asrash va “yashil” iqtisodiyot yili” deb nom berildi. Bu qaror mamlakatimizning barqaror rivojlanishi, yuzaga kelgan ekologik muammolarni hal qilish orqali iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga qaratilgan bir necha muhim omilga asoslangan. Dunyo bo‘ylab atrof-muhitga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgan holatlar ko‘paymoqda. Jumladan, O‘zbekiston ham iqlim o‘zgarishi, havo va suv ifloslanishi kabi jiddiy ekologik muammolarga duch kelmoqda. Atrof-muhit masalasini asosiy kun tartibiga olib chiqish davlatimizga ayni masalarni bartaraf qilish imkonini beradi, jamoatchilikda esa tabiatga e’tiborni kuchaytiradi. Har bir fuqaro atrof muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lshi, asrab avaylashi, undan oqilona foydalanishi zarur.

O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida atrof-muhitni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunlarni buzganlik uchun javobgarlikka tortish masalalari O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksida tabiiy muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasidagi huquqbuzarlik uchun ma’muriy javobgarlik meyorlarida belgilangan. Ma’muriy kodeksda jinoyat turiga qarab turli miqdorda jarimalar to‘lash va ma’lum huquqdan mahrum qilish jazolari ko‘rsatilgan. O‘zbekiston Respublikasi jinoyat kodeksining 4-bo‘limi «Ekologiya sohasidagi jinoyatlar» deb yuritiladi. Jinoyat kodeksida Ekologiya sohasidagi turli jinoyatlar uchun jarima to‘lash, muayyan huquqdan mahrum qilish, axloq tuzatish ishlari, ozodlikdan mahrum qilish choralari belgilangan.

Sudlar tomonidan ham vakolatli organlarning da’vo arizalariga asosan artof-muhitga yetkazilgan zararni undirish haqidagi ishlar ko‘rib chiqilib, sudning hal qiluv qarorlariga asosan aybdor shaxslardan yetkazilgan zararlar undirib olinmoqda.

Bugungi kunda dunyo miqyosida ekologik muammolar o‘sib borayotgan bir vaqtda respublikamizda artof-muhitni asrab avaylash, “Yashil makon” umummilliy loyihasi doirasida hududlarga mevali va manzarali daraxtlar ekish ishlari olib borilmoqda.

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, barchamiz o‘zimizning Konstitutsiyaviy burchimiz bo‘lgan atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishimiz, kelajak avlodlar uchun asrab-avaylashimiz zarur.

Xurshid Muxtorov, fuqarolik ishlari bo‘yicha Kasbi tumanlararo sudi raisi 

Tabiatga ziyon yetkazganlar jazolandi

Bugungi kunda ekologik barqarorlik va tabiatni asrash har bir davlat siyosatining ustuvor yoʼnalishlaridan biridir. Oʼrmonlar tabiatning bebaho boyligi va bioxilma-xillikni saqlash, inson hayoti uchun sogʼlom muhit yaratishda beqiyos ahamiyatga ega. Shu bois mamlakatimizda oʼrmonlarni muhofaza qilish, ularni koʼpaytirish va tiklash masalasi qatʼiy nazoratga olingan.

Shu bilan birga ayrim fuqarolarning shaxsiy manfaati yoki beeʼtiborligi sababli daraxtlarning noqonuniy kesilishi, oʼrmon maydonlariga zarar yetkazish holatlari hali-hamon uchrab turibdi. Bunday hollar nafaqat ekologik muvozanatga putur yetkazadi, balki qonunchiligimizga zid hisoblanadi.

Jinoyat ishlari boʼyicha Yakkabogʼ tuman sudida shu kabi jinoyat ishi koʼrib chiqildi. Ish hujjatlariga koʼra sudlanuvchi E.D Yakkabogʼ ixtisoslashgan Davlat oʼrmon xoʼjaligiga qarashli “Langar” oʼrmonchilik boʼlimining uchastkasi oʼrmonchi vazifasida ishlab kelib, Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2008-yil 9-sentyabrdagi 203-sonli Qarori bilan tasdiqlangan “Oʼrmon qoʼriqchiligi toʼgʼrisida”gi Nizomning 2-boʼlimi 4-bandiga koʼra, unga oʼrmon daraxtlarini oʼzboshimchalik bilan kesishdan, oʼgʼirlash, yoʼq qilish va oʼrmon toʼgʼrisidagi qonun hujjatlarining boshqa buzilishlaridan muhofaza qilish hamda oʼrmon daraxtlarini oʼzboshimchalik bilan kesish bilan bogʼliq noqonuniy xatti-harakatlarni toʼxtatish chora-tadbirlarini koʼrish vazifalari yuklatilgan boʼlsada, oʼziga yuklatilgan vazifalarini vijdonsiz bajargan.

Shuningdek, sudlanuvchi U.Gʼ Yakkabogʼ ixtisoslashgan Davlat oʼrmon xoʼjaligiga qarashli “Langar” oʼrmonchilik boʼlimining oʼrinbosari (oʼrmon ustasi) vazifasida ishlab kelib, mansabga sovuqqonlik bilan qarashi natijasida “Oʼrmon qoʼriqchiligi toʼgʼrisida”gi Nizomning 12-bandiga koʼra, unga oʼrmon boʼlimidagi oʼrmonlarni qoʼriqlash, muhofaza qilish, ulardan foydalanish va ularni takroriy koʼpaytirish sohasidagi maʼmuriy huquqbuzarliklar toʼgʼrisidagi hujjatlar va bayonnomalar tuzilishining toʼgʼriligini tekshirish, oʼzboshimchalik bilan kesilgan yoki shikastlangan oʼrmonni moddiy-pul jihatidan baholash, oʼrmon ustalari, oʼrmonchilar va vaqtinchalik yongʼin qorovullariga yoʼl-yoʼriq berish va ularga yuklatilgan majburiyatlarning oʼz vaqtida va aniq bajarilishini nazorat qilish, oʼrmon boʼlimida daraxtlarni kesish qoidalariga rioya qilinishini nazorat qilish, qoidabuzilishlari aniqlangan taqdirda tegishli bayonnomalar tuzish, oʼrmon aylanmalari va uchastkalarni taftish qilish majburiyatlari yuklatilgan boʼlsa-da, oʼz vazifasini lozim darajada bajarmay loqaydlik va vijdonsizlarcha munosabatda boʼlgan.

Oqibatda tergov jarayonida aniqlashning imkoni boʼlmagan shaxslar tomonidan 1-sarxad “Qoʼngʼizli”, “Qorakamar” va “Sarixalqa” uchastkalaridan 209 tup har xil diametrdagi tabiiy holda oʼsgan Zarafshon archasi va Uchqat daraxtlari tag qismidan kesilganligi, 664 tup Zarafshon archasi va Uchqat daraxtlari oʼsishdan toʼxtamaydigan darajada shikastlanishi oqibatida 236.278.000 soʼmlik juda koʼp miqdordagi tabiiy holda oʼsgan Uchqat va Zarafshon archalarini kesib ketilib, nobud qilinishiga sababchi boʼlgan.

Koʼrib chiqilgan jinoyat ishi doirasida ushbu shaxslar tomonidan belgilangan oʼrmon maydonida koʼplab daraxtlarning noqonuniy kesilgani, tabiatga katta miqdorda zarar yetkazilgani aniqlandi.

Jinoyat ishlari boʼyicha Yakkabogʼ tuman sudining hukmi bilan E.D Oʼzbekiston Respublikasi JK 172-moddasida nazarda tutilgan jinoyatni sodir etganlikda aybli deb topilib, unga Oʼzbekiston Respublikasi JK 172-moddasi bilan JK 45-moddasi qoʼllanib, davlat ishtirokidagi tashkilotlarda moddiy javobgarlik vazifasida ishlash huquqidan 1 yilga mahrum qilib, ish haqining 20 foizi miqdorini davlat daromadi hisobiga ushlab qolgan holda 1 yil axloq tuzatish ishlari jazosi tayinlandi.

Sudlanuvchi U.Gʼ Oʼzbekiston Respublikasi JK 207-moddasining 1-qismida nazarda tutilgan jinoyatni sodir etganlikda aybli deb topilib, unga JK 45-moddasi qoʼllanib, davlat ishtirokidagi tashkilotlarda mansabdorlik va moddiy javobgarlik vazifasida ishlash huquqidan 1 yilga mahrum qilib, ish haqining 20 foizi miqdorini davlat daromadi hisobiga ushlab qolgan holda 1 yil axloq tuzatish ishlari jazosi tayinlandi.

Koʼrib chiqilgan jinoyat ishi shuni koʼrsatadiki, qonun talablarini buzishning har qanday koʼrinishi oʼz jazosisiz qolmaydi. Shu bilan birga, bunday holatlarning oldini olishda aholining ekologik ongini yuksaltirish, oʼrmonlarni muhofaza qilishga qaratilgan keng koʼlamli ishlarni davom ettirish muhim ahamiyat kasb etadi. Zero, tabiat umumiy uyimiz. Uni asrash esa har birimizning burchimizdir.

Nurbek Аbdullaev, jinoyat ishlari boʼyicha Yakkabogʼ tuman sudi raisi

Tabiatga katta miqdorda ziyon yetkazgani uchun fuqaro 318 mln. 750 ming so‘m to‘laydigan bo‘ldi

Mamlakatimizda tabiatni muhofaza qilish, jumladan, suv havzalari boyliklarini asrash, noqonuniy ov ishlarining oldini olish borasida izchil ishlar amalga oshirilmoqda. Biroq, shunday holatlar ham uchraydiki, ayrim fuqarolar qonun talablarini qasddan buzib, tabiatga katta miqdorda zarar yetkazmoqda.

Sudlanuvchi Zafar To‘xtayev MCHJ rahbari vazifasida ishlab kelib, O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof muhitni muxofaza  qilish va iqlim o‘zgarishi vazirining 2025-yilda yovvoyi hayvonlarni tutishga doir ajratilgan kvotani tasdliqlashga doir buyrug‘i va qarori ijrosini ta’minlash maqsadida viloyat Ekologiya, atrof muhitni muxofaza  qilish va iqlim o‘zgarishi boshqarmasi Mirishkor tumani bo‘limi boshlig‘ining ogohlantirish xati bilan “Sechanko‘l” tabiiy suv havzasida sanoat usulida baliq ovlashga ruxsatnoma (kvota) ajratilmaganligi sababli baliq ovlash qonunchilik qoidalariga zid ekanligi to‘g‘risida ogohlantirilgan bo‘lishiga qaramasdan, o‘z xizmat mavqeidan foydalanib, MCHJning 3 nafar ishchi-xodimlarini baliq ovlamasliklari to‘g‘risida ogohlantirmasdan “Sechankul” tabiiy suv havzasida taqiqlangan qurollardan foydalangan holda, to‘r vositasida 850 dona “Orol chavoq” balig‘ini ovlab, ularni nobud qilib, baliq ovlash qoidalarini buzib, hayvonot dunyosiga jami 318.750.000 so‘mlik juda ko‘p mikdorda zarar yetkazgan.

Sud Zafar To‘xtayevga oid jinoyat ishini ko‘rib chiqib, sudlanuvchi, fuqaroviy da’vogar va guvohlarning ko‘rsatuvlarini, taraflarning muzokara nutqlari hamda sudlanuvchining oxirgi so‘zini tinglab, ish bo‘yicha to‘plangan dalillarni tekshirib, huquqiy baho berdi.

Sudlanuvchi Zafar To‘xtayev O‘zbekiston Respublikasi JKning 202-moddasi 3-qismi “b,g,ye” bandlarida nazarda tutilgan jinoyatni sodir etganlikda aybdor deb topilib, unga nisbatan 2 yil ov qilish faoliyati bilan shug‘ullanish huquqidan mahrum qilinib, ishlash vaqtidan, shuningdek, ish joyigacha borishi va uy-joyga qaytib kelishi uchun zarur bo‘lgan vaqtdan tashqari qolgan vaqtda o‘z uyidan chiqishini cheklagan holda, 4 yil muddatga ozodlikni cheklash jazosi tayinlandi. Shuningdek, 6 oy ichida o‘zi yetkazgan 318.750.000 so‘m zararni qoplash majburiyati ham yuklandi.

Sud qonunda nazarda tutilgan tartibda to‘plangan, tekshirilgan va baholangan dalillarga baho berib, sudlanuvchi Zafar To‘xtayevning xizmat mavqeidan foydalanib, taqiqlangan qurollardan va usullardan foydalanib, baliq ovlash qoidalarini buzib, juda ko‘p miqdorda zarar yetkazganlik harakatlari uchun qonuniy jazo qo‘lladi.

Mazkur sud ishi tabiatni asrashdagi mas’uliyat har bir fuqaro zimmasiga yuklatilganligini yana bir bor eslatsa ajab emas. Zero, tabiatni asrash, uni ne’matlaridan oqilona foydalangan holda kelajak avlodga yetkazishimiz barchamizning burchimizdir.

Shahzod Baxtiyorov, jinoyat ishlari bo‘yicha Dehqonobod tuman sudi raisi

Ekologiya va huquq – barqaror kelajak

Insoniyat tarixida tabiat va atrof-muhit har doim hayot manbai hisoblangan. Havo, suv, yer va o‘simlik hamda hayvonot dunyosi inson uchun nafaqat moddiy ehtiyojlarni qondirish vositasi, balki boylik manbai hamdir. Shuning uchun tabiatni asrab-avaylash va uni sof holda keyingi avlodga yetkazish har bir insonning muqaddas burchi hisoblanadi.

Bugungi global taraqqiyot va jadal industriallashuv jarayonida inson hayoti tabiat bilan tobora mustahkam bog‘lanib bormoqda. Atrof-muhitning tozaligi, tabiiy resurslarning asrab-avaylanishi va ekotizim barqarorligi jamiyatning barqaror rivojlanishi va kelajak avlod farovonligining garovidir. Shu bois ekologiya sohasida huquqbuzarlik va jinoyatchilikka yo‘l qo‘ymaslik, ularning oldini olish hamda javobgarlik mexanizmlarini kuchaytirish bugungi kunning dolzarb vazifalaridan biri hisoblanadi.

Azaldan inson va jamiyat hayoti tabiat bilan uzviy bog‘liq. Atrof-muhitning sog‘lom va barqaror bo‘lishi nafaqat inson salomatligi, balki iqtisodiy taraqqiyot va kelajak avlodlar hayotining farovonligi uchun ham muhimdir. Shu sababli ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish sohasida qonunbuzarliklar hamda jinoyatchilikning oldini olish davlat siyosatida ustuvor yo‘nalishlardan biri hisoblanadi.

O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 14-bobida atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasidagi jinoyatlarni sodir etganlik uchun tayinlanadigan jazo choralari, O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 8-bobida ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasidagi huquqbuzarliklar uchun belgilanadigan ma’muriy javobgarliklar ko‘rsatib o‘tilgan.

Ekologiya sohasidagi jinoyatchilik va huquqbuzarliklar jamiyat va tabiat manfaatlariga jiddiy zarar yetkazadi. Shu sabab ekologiya sohasidagi jinoyatchilik va huquqbuzarliklarni kamaytirish va oldini olish uchun qonunchilikni yanada takomillashtirish, ekologik qonunbuzarliklar uchun jazo choralarini kuchaytirish, javobgarlik turlarini aniqlash va ularning samaradorligini ta’minlash, nazorat va monitoring tizimini kuchaytirish, tabiatni muhofaza qiluvchi sohalar faoliyatini kengaytirish va zamonaviy axborot texnologiyalari asosida atrof-muhitni asrash bo‘yicha monitoring tashkil etish kabi chora-tadbirlarni amalga oshirish lozim bo‘ladi.

Shuningdek, aholi o‘rtasida ekologik madaniyatni oshirish, maktab va oliy ta’lim muassasalarida ekologiya fanini keng targ‘ib qilish, fuqarolar va jamoatchilik ishtirokini ta’minlash, nodavlat tashkilotlar va fuqarolarni ekologik nazoratga jalb qilish, ekologik aksiya va tadbirlarni samarali tashkil etish, huquqbuzarlarga nisbatan iqtisodiy choralar qo‘llash, tabiatga jiddiy zarar yetkazuvchi va atrf-muhitni ifloslantiruvchi korxonalarga nisbatan jiddiy choralar qo‘llash tamoyilini joriy qilish orqali ham ekologiyamizning buzilishi va tabiatning ifloslanishining oldini olishga erisha olamiz.

Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida huquqbuzarlik va jinoyatchilikka qarshi kurash faqatgina tegishli davlat organlari emas, balki barcha fuqarolarning vazifasi hisoblanishi darkor. Buni har bir o‘z kelajagi uchun qayg‘uradigan inson his etishi lozim. Bu sohada huquqiy bilimlarni oshirish, javobgarlikni kuchaytirish va jamoatchilikning faol ishtiroki orqali tabiatni asrab-avaylash mumkin.

Xulosa qilib aytganda, atrof-muhitni muhofaza qilish va ekologiya sohasidagi huquqbuzarliklarning oldini olish bugungi kunda oldimizda turgan eng muhim vazifalardandir. Tabiatni asrab-avaylash, qonunlarga rioya qilish va ekologik madaniyatni oshirish orqali jamiyatda barqaror rivojlanishga erishish mumkin. Zero, Ona tabiatga mehr-muhabbat tuyg‘usini oshirish orqali tabiatni asrab-avaylash har bir insonning kundalik hayot tarziga aylansa, jamiyatimizda ekologik muammolarning yechimi ham ancha osonlashadi.

Orzimurod Shukurov, Qashqadaryo viloyat sudining jinoyat ishlari bo‘yicha sudyasi