Atrof-muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish barchamizning konstitutsiyaviy burchimizdir

Ma’lumki, atrof-muhitni muhofaza qilishning huquqiy asoslari birinchi navbatda O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida o‘z aksini topgan. Uning Muqaddimasida ham mamlakatimizning bebaho tabiiy boyliklarini ko‘paytirish, hozirgi va kelajak avlodlar uchun asrab-avaylash hamda atrof-muhit musaffoligini saqlash masalasiga alohida e’tibor qaratilgan.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 62-moddasida “Fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishga majburdirlar” deb belgilangan.

Konstitutsiyasimizga muvofiq yer, yer osti boyliklari, suv, o‘simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zaxiralar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir.

1996-yil 27-dekabrda O‘zbekiston Respublikasining «Atmosfera havosini muhofaza qilish to‘g‘risida»gi qonuni qabul qilingan bo‘lib, atmosfera havosini muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari, fuqarolarining huquq va majburiyatlari, standartlar va meyoriy hujjatlar, havo muhitiga zarar yetkazganlik uchun javobgarlik kabi moddalar mavjud.

Atrof muhitni muhofaza qilish sohasida davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlarini belgilash, tabiatni muhofaza qilish sohasidagi qonun hujjatlari buzilishlari profilaktikasi, ularni aniqlash va oldini olishning samarali mexanizmlarini joriy etish, respublika aholi punktlarining sanitariya va ekologik holati uchun davlat organlari, xo‘jalik yurituvchi subyektlar rahbarlari va fuqarolarning shaxsiy javobgarligini kuchaytirish, shuningdek, 2030-yilgacha bo‘lgan davrda barqaror rivojlanish sohasidagi Milliy maqsad va vazifalarga erishishni ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 30-oktabrdagi PF-5863-son Farmoni bilan  2030-yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekiston Respublikasining Atrof muhitni muhofaza qilish konsepsiyasi tasdiqlangan.

Davlatmiz rahbari tashabbusi bilan 2025-yilga “Atrof-muhitni asrash va “yashil” iqtisodiyot yili” deb nom berildi. Bu qaror mamlakatimizning barqaror rivojlanishi, yuzaga kelgan ekologik muammolarni hal qilish orqali iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga qaratilgan bir necha muhim omilga asoslangan. Dunyo bo‘ylab atrof-muhitga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgan holatlar ko‘paymoqda. Jumladan, O‘zbekiston ham iqlim o‘zgarishi, havo va suv ifloslanishi kabi jiddiy ekologik muammolarga duch kelmoqda. Atrof-muhit masalasini asosiy kun tartibiga olib chiqish davlatimizga ayni masalarni bartaraf qilish imkonini beradi, jamoatchilikda esa tabiatga e’tiborni kuchaytiradi. Har bir fuqaro atrof muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lshi, asrab avaylashi, undan oqilona foydalanishi zarur.

O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida atrof-muhitni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunlarni buzganlik uchun javobgarlikka tortish masalalari O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksida tabiiy muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasidagi huquqbuzarlik uchun ma’muriy javobgarlik meyorlarida belgilangan. Ma’muriy kodeksda jinoyat turiga qarab turli miqdorda jarimalar to‘lash va ma’lum huquqdan mahrum qilish jazolari ko‘rsatilgan. O‘zbekiston Respublikasi jinoyat kodeksining 4-bo‘limi «Ekologiya sohasidagi jinoyatlar» deb yuritiladi. Jinoyat kodeksida Ekologiya sohasidagi turli jinoyatlar uchun jarima to‘lash, muayyan huquqdan mahrum qilish, axloq tuzatish ishlari, ozodlikdan mahrum qilish choralari belgilangan.

Sudlar tomonidan ham vakolatli organlarning da’vo arizalariga asosan artof-muhitga yetkazilgan zararni undirish haqidagi ishlar ko‘rib chiqilib, sudning hal qiluv qarorlariga asosan aybdor shaxslardan yetkazilgan zararlar undirib olinmoqda.

Bugungi kunda dunyo miqyosida ekologik muammolar o‘sib borayotgan bir vaqtda respublikamizda artof-muhitni asrab avaylash, “Yashil makon” umummilliy loyihasi doirasida hududlarga mevali va manzarali daraxtlar ekish ishlari olib borilmoqda.

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, barchamiz o‘zimizning Konstitutsiyaviy burchimiz bo‘lgan atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishimiz, kelajak avlodlar uchun asrab-avaylashimiz zarur.

Xurshid Muxtorov, fuqarolik ishlari bo‘yicha Kasbi tumanlararo sudi raisi 

Tabiatga ziyon yetkazganlar jazolandi

Bugungi kunda ekologik barqarorlik va tabiatni asrash har bir davlat siyosatining ustuvor yoʼnalishlaridan biridir. Oʼrmonlar tabiatning bebaho boyligi va bioxilma-xillikni saqlash, inson hayoti uchun sogʼlom muhit yaratishda beqiyos ahamiyatga ega. Shu bois mamlakatimizda oʼrmonlarni muhofaza qilish, ularni koʼpaytirish va tiklash masalasi qatʼiy nazoratga olingan.

Shu bilan birga ayrim fuqarolarning shaxsiy manfaati yoki beeʼtiborligi sababli daraxtlarning noqonuniy kesilishi, oʼrmon maydonlariga zarar yetkazish holatlari hali-hamon uchrab turibdi. Bunday hollar nafaqat ekologik muvozanatga putur yetkazadi, balki qonunchiligimizga zid hisoblanadi.

Jinoyat ishlari boʼyicha Yakkabogʼ tuman sudida shu kabi jinoyat ishi koʼrib chiqildi. Ish hujjatlariga koʼra sudlanuvchi E.D Yakkabogʼ ixtisoslashgan Davlat oʼrmon xoʼjaligiga qarashli “Langar” oʼrmonchilik boʼlimining uchastkasi oʼrmonchi vazifasida ishlab kelib, Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2008-yil 9-sentyabrdagi 203-sonli Qarori bilan tasdiqlangan “Oʼrmon qoʼriqchiligi toʼgʼrisida”gi Nizomning 2-boʼlimi 4-bandiga koʼra, unga oʼrmon daraxtlarini oʼzboshimchalik bilan kesishdan, oʼgʼirlash, yoʼq qilish va oʼrmon toʼgʼrisidagi qonun hujjatlarining boshqa buzilishlaridan muhofaza qilish hamda oʼrmon daraxtlarini oʼzboshimchalik bilan kesish bilan bogʼliq noqonuniy xatti-harakatlarni toʼxtatish chora-tadbirlarini koʼrish vazifalari yuklatilgan boʼlsada, oʼziga yuklatilgan vazifalarini vijdonsiz bajargan.

Shuningdek, sudlanuvchi U.Gʼ Yakkabogʼ ixtisoslashgan Davlat oʼrmon xoʼjaligiga qarashli “Langar” oʼrmonchilik boʼlimining oʼrinbosari (oʼrmon ustasi) vazifasida ishlab kelib, mansabga sovuqqonlik bilan qarashi natijasida “Oʼrmon qoʼriqchiligi toʼgʼrisida”gi Nizomning 12-bandiga koʼra, unga oʼrmon boʼlimidagi oʼrmonlarni qoʼriqlash, muhofaza qilish, ulardan foydalanish va ularni takroriy koʼpaytirish sohasidagi maʼmuriy huquqbuzarliklar toʼgʼrisidagi hujjatlar va bayonnomalar tuzilishining toʼgʼriligini tekshirish, oʼzboshimchalik bilan kesilgan yoki shikastlangan oʼrmonni moddiy-pul jihatidan baholash, oʼrmon ustalari, oʼrmonchilar va vaqtinchalik yongʼin qorovullariga yoʼl-yoʼriq berish va ularga yuklatilgan majburiyatlarning oʼz vaqtida va aniq bajarilishini nazorat qilish, oʼrmon boʼlimida daraxtlarni kesish qoidalariga rioya qilinishini nazorat qilish, qoidabuzilishlari aniqlangan taqdirda tegishli bayonnomalar tuzish, oʼrmon aylanmalari va uchastkalarni taftish qilish majburiyatlari yuklatilgan boʼlsa-da, oʼz vazifasini lozim darajada bajarmay loqaydlik va vijdonsizlarcha munosabatda boʼlgan.

Oqibatda tergov jarayonida aniqlashning imkoni boʼlmagan shaxslar tomonidan 1-sarxad “Qoʼngʼizli”, “Qorakamar” va “Sarixalqa” uchastkalaridan 209 tup har xil diametrdagi tabiiy holda oʼsgan Zarafshon archasi va Uchqat daraxtlari tag qismidan kesilganligi, 664 tup Zarafshon archasi va Uchqat daraxtlari oʼsishdan toʼxtamaydigan darajada shikastlanishi oqibatida 236.278.000 soʼmlik juda koʼp miqdordagi tabiiy holda oʼsgan Uchqat va Zarafshon archalarini kesib ketilib, nobud qilinishiga sababchi boʼlgan.

Koʼrib chiqilgan jinoyat ishi doirasida ushbu shaxslar tomonidan belgilangan oʼrmon maydonida koʼplab daraxtlarning noqonuniy kesilgani, tabiatga katta miqdorda zarar yetkazilgani aniqlandi.

Jinoyat ishlari boʼyicha Yakkabogʼ tuman sudining hukmi bilan E.D Oʼzbekiston Respublikasi JK 172-moddasida nazarda tutilgan jinoyatni sodir etganlikda aybli deb topilib, unga Oʼzbekiston Respublikasi JK 172-moddasi bilan JK 45-moddasi qoʼllanib, davlat ishtirokidagi tashkilotlarda moddiy javobgarlik vazifasida ishlash huquqidan 1 yilga mahrum qilib, ish haqining 20 foizi miqdorini davlat daromadi hisobiga ushlab qolgan holda 1 yil axloq tuzatish ishlari jazosi tayinlandi.

Sudlanuvchi U.Gʼ Oʼzbekiston Respublikasi JK 207-moddasining 1-qismida nazarda tutilgan jinoyatni sodir etganlikda aybli deb topilib, unga JK 45-moddasi qoʼllanib, davlat ishtirokidagi tashkilotlarda mansabdorlik va moddiy javobgarlik vazifasida ishlash huquqidan 1 yilga mahrum qilib, ish haqining 20 foizi miqdorini davlat daromadi hisobiga ushlab qolgan holda 1 yil axloq tuzatish ishlari jazosi tayinlandi.

Koʼrib chiqilgan jinoyat ishi shuni koʼrsatadiki, qonun talablarini buzishning har qanday koʼrinishi oʼz jazosisiz qolmaydi. Shu bilan birga, bunday holatlarning oldini olishda aholining ekologik ongini yuksaltirish, oʼrmonlarni muhofaza qilishga qaratilgan keng koʼlamli ishlarni davom ettirish muhim ahamiyat kasb etadi. Zero, tabiat umumiy uyimiz. Uni asrash esa har birimizning burchimizdir.

Nurbek Аbdullaev, jinoyat ishlari boʼyicha Yakkabogʼ tuman sudi raisi

Tabiatga katta miqdorda ziyon yetkazgani uchun fuqaro 318 mln. 750 ming so‘m to‘laydigan bo‘ldi

Mamlakatimizda tabiatni muhofaza qilish, jumladan, suv havzalari boyliklarini asrash, noqonuniy ov ishlarining oldini olish borasida izchil ishlar amalga oshirilmoqda. Biroq, shunday holatlar ham uchraydiki, ayrim fuqarolar qonun talablarini qasddan buzib, tabiatga katta miqdorda zarar yetkazmoqda.

Sudlanuvchi Zafar To‘xtayev MCHJ rahbari vazifasida ishlab kelib, O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof muhitni muxofaza  qilish va iqlim o‘zgarishi vazirining 2025-yilda yovvoyi hayvonlarni tutishga doir ajratilgan kvotani tasdliqlashga doir buyrug‘i va qarori ijrosini ta’minlash maqsadida viloyat Ekologiya, atrof muhitni muxofaza  qilish va iqlim o‘zgarishi boshqarmasi Mirishkor tumani bo‘limi boshlig‘ining ogohlantirish xati bilan “Sechanko‘l” tabiiy suv havzasida sanoat usulida baliq ovlashga ruxsatnoma (kvota) ajratilmaganligi sababli baliq ovlash qonunchilik qoidalariga zid ekanligi to‘g‘risida ogohlantirilgan bo‘lishiga qaramasdan, o‘z xizmat mavqeidan foydalanib, MCHJning 3 nafar ishchi-xodimlarini baliq ovlamasliklari to‘g‘risida ogohlantirmasdan “Sechankul” tabiiy suv havzasida taqiqlangan qurollardan foydalangan holda, to‘r vositasida 850 dona “Orol chavoq” balig‘ini ovlab, ularni nobud qilib, baliq ovlash qoidalarini buzib, hayvonot dunyosiga jami 318.750.000 so‘mlik juda ko‘p mikdorda zarar yetkazgan.

Sud Zafar To‘xtayevga oid jinoyat ishini ko‘rib chiqib, sudlanuvchi, fuqaroviy da’vogar va guvohlarning ko‘rsatuvlarini, taraflarning muzokara nutqlari hamda sudlanuvchining oxirgi so‘zini tinglab, ish bo‘yicha to‘plangan dalillarni tekshirib, huquqiy baho berdi.

Sudlanuvchi Zafar To‘xtayev O‘zbekiston Respublikasi JKning 202-moddasi 3-qismi “b,g,ye” bandlarida nazarda tutilgan jinoyatni sodir etganlikda aybdor deb topilib, unga nisbatan 2 yil ov qilish faoliyati bilan shug‘ullanish huquqidan mahrum qilinib, ishlash vaqtidan, shuningdek, ish joyigacha borishi va uy-joyga qaytib kelishi uchun zarur bo‘lgan vaqtdan tashqari qolgan vaqtda o‘z uyidan chiqishini cheklagan holda, 4 yil muddatga ozodlikni cheklash jazosi tayinlandi. Shuningdek, 6 oy ichida o‘zi yetkazgan 318.750.000 so‘m zararni qoplash majburiyati ham yuklandi.

Sud qonunda nazarda tutilgan tartibda to‘plangan, tekshirilgan va baholangan dalillarga baho berib, sudlanuvchi Zafar To‘xtayevning xizmat mavqeidan foydalanib, taqiqlangan qurollardan va usullardan foydalanib, baliq ovlash qoidalarini buzib, juda ko‘p miqdorda zarar yetkazganlik harakatlari uchun qonuniy jazo qo‘lladi.

Mazkur sud ishi tabiatni asrashdagi mas’uliyat har bir fuqaro zimmasiga yuklatilganligini yana bir bor eslatsa ajab emas. Zero, tabiatni asrash, uni ne’matlaridan oqilona foydalangan holda kelajak avlodga yetkazishimiz barchamizning burchimizdir.

Shahzod Baxtiyorov, jinoyat ishlari bo‘yicha Dehqonobod tuman sudi raisi

Ekologiya va huquq – barqaror kelajak

Insoniyat tarixida tabiat va atrof-muhit har doim hayot manbai hisoblangan. Havo, suv, yer va o‘simlik hamda hayvonot dunyosi inson uchun nafaqat moddiy ehtiyojlarni qondirish vositasi, balki boylik manbai hamdir. Shuning uchun tabiatni asrab-avaylash va uni sof holda keyingi avlodga yetkazish har bir insonning muqaddas burchi hisoblanadi.

Bugungi global taraqqiyot va jadal industriallashuv jarayonida inson hayoti tabiat bilan tobora mustahkam bog‘lanib bormoqda. Atrof-muhitning tozaligi, tabiiy resurslarning asrab-avaylanishi va ekotizim barqarorligi jamiyatning barqaror rivojlanishi va kelajak avlod farovonligining garovidir. Shu bois ekologiya sohasida huquqbuzarlik va jinoyatchilikka yo‘l qo‘ymaslik, ularning oldini olish hamda javobgarlik mexanizmlarini kuchaytirish bugungi kunning dolzarb vazifalaridan biri hisoblanadi.

Azaldan inson va jamiyat hayoti tabiat bilan uzviy bog‘liq. Atrof-muhitning sog‘lom va barqaror bo‘lishi nafaqat inson salomatligi, balki iqtisodiy taraqqiyot va kelajak avlodlar hayotining farovonligi uchun ham muhimdir. Shu sababli ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish sohasida qonunbuzarliklar hamda jinoyatchilikning oldini olish davlat siyosatida ustuvor yo‘nalishlardan biri hisoblanadi.

O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 14-bobida atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasidagi jinoyatlarni sodir etganlik uchun tayinlanadigan jazo choralari, O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 8-bobida ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasidagi huquqbuzarliklar uchun belgilanadigan ma’muriy javobgarliklar ko‘rsatib o‘tilgan.

Ekologiya sohasidagi jinoyatchilik va huquqbuzarliklar jamiyat va tabiat manfaatlariga jiddiy zarar yetkazadi. Shu sabab ekologiya sohasidagi jinoyatchilik va huquqbuzarliklarni kamaytirish va oldini olish uchun qonunchilikni yanada takomillashtirish, ekologik qonunbuzarliklar uchun jazo choralarini kuchaytirish, javobgarlik turlarini aniqlash va ularning samaradorligini ta’minlash, nazorat va monitoring tizimini kuchaytirish, tabiatni muhofaza qiluvchi sohalar faoliyatini kengaytirish va zamonaviy axborot texnologiyalari asosida atrof-muhitni asrash bo‘yicha monitoring tashkil etish kabi chora-tadbirlarni amalga oshirish lozim bo‘ladi.

Shuningdek, aholi o‘rtasida ekologik madaniyatni oshirish, maktab va oliy ta’lim muassasalarida ekologiya fanini keng targ‘ib qilish, fuqarolar va jamoatchilik ishtirokini ta’minlash, nodavlat tashkilotlar va fuqarolarni ekologik nazoratga jalb qilish, ekologik aksiya va tadbirlarni samarali tashkil etish, huquqbuzarlarga nisbatan iqtisodiy choralar qo‘llash, tabiatga jiddiy zarar yetkazuvchi va atrf-muhitni ifloslantiruvchi korxonalarga nisbatan jiddiy choralar qo‘llash tamoyilini joriy qilish orqali ham ekologiyamizning buzilishi va tabiatning ifloslanishining oldini olishga erisha olamiz.

Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida huquqbuzarlik va jinoyatchilikka qarshi kurash faqatgina tegishli davlat organlari emas, balki barcha fuqarolarning vazifasi hisoblanishi darkor. Buni har bir o‘z kelajagi uchun qayg‘uradigan inson his etishi lozim. Bu sohada huquqiy bilimlarni oshirish, javobgarlikni kuchaytirish va jamoatchilikning faol ishtiroki orqali tabiatni asrab-avaylash mumkin.

Xulosa qilib aytganda, atrof-muhitni muhofaza qilish va ekologiya sohasidagi huquqbuzarliklarning oldini olish bugungi kunda oldimizda turgan eng muhim vazifalardandir. Tabiatni asrab-avaylash, qonunlarga rioya qilish va ekologik madaniyatni oshirish orqali jamiyatda barqaror rivojlanishga erishish mumkin. Zero, Ona tabiatga mehr-muhabbat tuyg‘usini oshirish orqali tabiatni asrab-avaylash har bir insonning kundalik hayot tarziga aylansa, jamiyatimizda ekologik muammolarning yechimi ham ancha osonlashadi.

Orzimurod Shukurov, Qashqadaryo viloyat sudining jinoyat ishlari bo‘yicha sudyasi

Odil sudlov yo‘lida sun’iy intellekt imkoniyatlari

So‘nggi yillarda mamlakatimizda sud-huquq sohasini isloh qilish, fuqarolarning odil sudlovga bo‘lgan ishonchini mustahkamlash hamda sudlar faoliyatida shaffoflikni ta’minlash bo‘yicha tizimli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Dunyo bo‘ylab raqamli transformatsiya jarayonlari sud tizimida ham zamonaviy axborot texnologiyalari, jumladan, sun’iy intellekt imkoniyatlaridan keng foydalanishni taqozo etmoqda.

Shu ma’noda 2025-yil 21-avgust kuni qabul qilingan “Sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirish hamda sud tizimining moddiy-texnik ta’minotini yaxshilashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmon sud-huquq tizimini raqamlashtirish yo‘lidagi muhim qadam bo‘ldi. Ushbu farmon nafaqat sud jarayonlarining tezkorligi va samarasini oshirish, balki fuqarolar va tadbirkorlik subyektlari uchun sudga murojaat qilish jarayonlarini yengillashtirish, sud hujjatlari va qarorlarining yanada ochiqligi hamda shaffofligini ta’minlashga xizmat qiladi.

Farmonga muvofiq sun’iy intellekt texnologiyalari sud jarayoniga kiritilmoqda. Bu tizim yordamida murojaat qilingan ishning taxminiy natijasi va xarajatlari oldindan hisoblab beriladi. Bu sudga murojaat qilayotgan shaxs ishining qay darajada muvaffaqiyatli bo‘lishi mumkinligini oldindan ko‘ra olishi imkonini beradi va aholining huquqiy ongini yuksaltirish, fuqarolarning o‘z huquqini to‘g‘ri baholashi hamda davlat idoralariga ishonchini mustahkamlashga xizmat qiladi.

Farmon bilan iqtisodiy sudlar tuzilmasini optimallashtirish orqali ularning ish yuklamasi yengillashadi. 2026-yildan boshlab tuman va shahar iqtisodiy sudlari o‘rniga viloyat markazlari hamda Toshkent shahrida tumanlararo iqtisodiy sudlar tashkil etilishi ko‘zda tutilgan. Bu orqali tadbirkorlik subyektlari sudlov xizmatlaridan tezkor va sifatli foydalanish imkoniga ega bo‘ladi. Shu bilan birga, eksterritorial tamoyil joriy qilinishi natijasida ishni qaysi hududda ko‘rish shartligiga oid to‘siqlar ham bartaraf etiladi.

Ushbu o‘zgarishlar nafaqat sud jarayonlarida shaffoflik va ochiqlikni ta’minlaydi, balki korrupsiyaviy holatlarni keskin qisqartiradi. Ishlarni elektron taqsimlash tizimi sudyaga nisbatan turli gumonlarning oldini oladi, fuqaro va tadbirkorlarning davlat idoralariga ishonchini mustahkamlaydi. Natijada sud tizimi xalqimiz uchun haqiqiy adolat va qonuniylik maskaniga aylanadi.

Bu islohotlarning xalqaro huquq normalari bilan uyg‘unlikda ekanligi muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimiz sud jarayonlarini raqamlashtirish va sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish ana shu xalqaro meyorlarga to‘la mos keladi.

Sud jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalarini keng qo‘llab, aholiga interaktiv xizmatlar ko‘rsatish Farmonda belgilangan yana bir muhim yo‘nalish hisoblanadi. Bu borada “my.sud.uz” platformasida maxsus huquqiy maslahat modullarini yo‘lga qo‘yish rejalashtirilgan. Bu virtual maslahatchi orqali fuqarolar o‘z savollariga tezkor va aniq javob olish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Masalan, ariza berish tartibi, sud to‘lovlari yoki da’vo muddatlari haqidagi savollarga sun’iy intellekt asosida ishlaydigan tizim bir necha daqiqada javob beradi. Bu esa aholi huquqiy savodxonligini oshirishga, sudga murojaat qilish jarayonida ovoragarchiliklarni yo‘qotishga xizmat qiladi. Shuningdek, advokatlar va yuristlar uchun ham normativ-huquqiy hujjatlarni tahlil qilish platformasi ishga tushirilib, ularning ishini osonlashtiradi.

Bir so‘z bilan aytganda, “Sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirish hamda sud tizimining moddiy-texnik ta’minotini yaxshilashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmon mamlakatimiz sud tizimini texnologik jihatdan yangilash, adolatli sudlov va shaffoflikni kuchaytirish, fuqarolarning sudga bo‘lgan murojaatini osonlashtirish hamda sudlar moddiy-texnik bazasini yaxshilash yo‘lida muhim qadam bo‘ldi. Ushbu Farmonga muvofiq rejalashtirilgan chora-tadbirlarning amalga oshirilishi sud tizimi ish faoliyatining sezilarli darajada yaxshilanishi va fuqarolarning odil sudlovga bo‘lgan ishonchi yanada mustahkamlanishida muhim rol o‘ynadi.

Shohrux Fayziyev, jinoyat ishlari bo‘yicha Qarshi shahar sudining sudyasi

Zo‘ravonlik va shahvoniy shilqimlikning oldini olishda barchamiz mas’ulmiz

Tobora shiddat bilan rivoj topib borayotgan bugungi zamonaviy jamiyatimizda inson huquq va erkinliklarini ta’minlash davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Jamiyatda tinchlik va barqarorlikni ta’minlash uchun oilaviy munosabatlarda sog‘lom muhit yaratish, zo‘ravonlik va huquqbuzarliklarga qarshi samarali kurashish muhim ahamiyatga ega. Shu jumladan, oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik va shahvoniy shilqimlik kabi huquqbuzarliklarning oldini olishda nafaqat huquqni muhofaza qiluvchi organlar, balki ta’lim muassasalari, fuqarolik jamiyati institutlari va keng jamoatchilik ham birdek mas’uldir.

Oilaviy zo‘ravonlik bu oila a’zolaridan biri tomonidan ikkinchisiga nisbatan jismoniy, ruhiy, iqtisodiy yoki jinsiy tazyiq o‘tkazish holati hisoblanib, u oila muhitining buzilishi, farzandlarning ruhiy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi, jinoyatchilik va huquqbuzarlikka moyillikning oshishi va jamiyatda ijtimoiy nosog‘lom muhit shakllanishi kabi salbiy oqibatlarni yuzaga keltiradi.

Shahvoniy shilqimlik esa shaxsning boshqa bir fuqaroga uning hohishisiz turli ko‘rinishda jinsiy mazmundagi xatti-harakatlar qilishidir. Bu holat jabrlanuvchining sha’ni va qadr-qimmatiga putur yetkazadi, uning ruhiy salomatligiga jiddiy zarar yetkazadi.

O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida ushbu sohada bir qator choralar nazarda tutilgan. Bugungi kunda huquqni qo‘llash amaliyotida xotin-qizlarning huquqlari, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini ishonchli himoya qilish bilan bog‘liq masalalarda bir qator muammolar mavjudligi sababli O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-apreldagi “Xotin-qizlar va bolalar huquqlari, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini ishonchli himoya qilish tizimi yanada takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonuni bilan oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi Jinoyat kodeksi 126-1-modda bilan, MJtK esa 59-2-modda hamda 41-1-moddasi bilan to‘ldirildi.

Bugun fuqarolarning tinch va osoyishta hayot kechirishini ta’minlash davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi va jamoat tartibini saqlash, fuqarolarning jismoniy daxlsizligini va sog‘lig‘ini har qanday tajovuzlardan muhofaza qilish eng muhim vazifalardan biridir.

Oilaviy zo‘ravonlik va shahvoniy shilqimlik holatlarining oldini olish uchun huquqiy targ‘ibot ya’ni, aholi o‘rtasida qonunchilik normalarini keng targ‘ib qilish, ta’lim va tarbiya orqali yoshlarda sog‘lom oilaviy munosabatlar va shaxsiy mas’uliyatni shakllantirish, jabrlanuvchilar uchun psixologik yordam va huquqiy ko‘mak markazlarini ko‘paytirish, huquqni muhofaza qiluvchi organlar tomonidan zo‘ravonlik holatlariga tezkor va adolatli munosabat bildirish hamda jamoatchilik nazoratini kuchaytirgan holda mahalla fuqarolar yig‘inlari va nodavlat-notijorat tashkilotlar ishtirokida profilaktika ishlarini yo‘lga qo‘yish kabi chora-tadbirlarni amalga oshirish zarur.

Xulosa o‘rnida, oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik va shahvoniy shilqimlikka qarshi kurashish bu davlat va jamiyatning umumiy vazifasi ekan, har bir inson huquqlari himoya qilinishi, oilada sog‘lom muhit yaratilishi, jamiyatda ma’naviy barqarorlik ta’minlanishi uchun huquqiy, ma’rifiy va ijtimoiy choralar uyg‘unlikda amalga oshirilishi shart. Demak, zo‘ravonlik va shahvoniy shilqimlikning oldini olishda barchamiz mas’ulmiz.

Fayyoza Qambarova, Qashqadaryo viloyat sudining jinoyat ishlari bo‘yicha sudyasi