Author: admin

Farzandga g‘amxo‘rlik – muqaddas burch

Oila qurgan er-xotin oldida turgan eng sharafli va mas’uliyatli vazifalardan biri farzand ko‘rish va unga kelajakda millatiga, ota-onasiga, jamiyatiga manfaat keltiradigan qilib, munosib tarbiya berishdir. Biroq ayrim oilalarda yuzaga kelayotgan tushunmovchiliklar sabab farzandlar taqdiri izdan chiqib, sarson va sargardon bo‘lmoqda.

2017-yilda qonuniy nikohdan o‘tgan yosh oila tinch ruzg‘or tebratib, ahil turmush kechirishgan. Hamma tushunmovchiliklar 2023-yilning avgust oyida erning horijga ishlash uchun ketganidan so‘ng boshlanadi.

Qaynota va qaynonaning o‘z keliniga nisbatan ishonchsizligi sabab oilada kelib chiqqan nizo tufayli 2023-yil sentabr oyida ayol 2 nafar farzandini olib, uydan chiqib ketadi. Keyinchalik er tomon 1 nafar voyaga yetmagan farzandlarini ko‘rish uchun olib ketib, onasi tarbiyasiga berishdan bosh tortgan.

Nizo yuzasidan da’vogar D.A. (ism-sharif o‘zgartirilgan) javobgar A. K.ga nisbatan bolani olib berish haqida sudga murojaat qilgan.

Uning da’vo talabi fuqarolik ishlari bo‘yicha Shahrisabz tumanlararo sudining 2024-yil 17-yanvardagi hal qiluv qarori bilan qanoatlantirilib, javobgar tarbiyasidagi bir nafar voyaga yetmagan farzandi da’vogar, ya’ni onasi tarbiyasi va qaramog‘iga olib berilgan.

Javobgar tomonidan Qashqadaryo viloyat sudi fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlov hay’atiga berilgan apellyatsiya shikoyatida D.A.ning tarbiyasiga va uning uyida bolaning to‘laqonli barkamol inson qilib voyaga yetkazishiga ishonchi yo‘qligini vaj qilib ko‘rsatgan.

Qashqadaryo viloyat sudi fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlov hay’ati apellyatsiya instansiyasi ishni ko‘rib chiqib, 2024-yil 13-avgustdagi ajrimi bilan fuqarolik ishlari bo‘yicha Shahrisabz tumanlararo sudining 2024-yil 17-yanvardagi hal qiluv qarori o‘zgarishsiz qoldirilgan.

Sud voyaga yetmagan bolani onasi tarbiyasiga olib berish haqida xulosaga keldi. Voyaga yetmagan, norasida farzandning tarbiyasini o‘z holiga tashlab qo‘yib, uning kelajagiga befarq va loqayd qarab turib bo‘lmaydi.

Zero yosh avlodning axloq va odobi, ta’lim va tarbiyasi to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilish muqaddas burchimizdir.

Kamol Namazov, Qashqadaryo viloyat sudi raisi o‘rinbosari – fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlov hay’ati raisi

Sudlanganlikning huquqiy ahamiyati

Ma’lumki, sudlanganlik faqat shaxsning sodir etgan jinoyati uchun hukm qilinish fakti bilan bog‘laq. YA’ni, shaxsga nisbatan jazo tayinlangan ayblov hukmi qonuniy kuchga kirgan kundan boshlab sudlangan deb hisoblanadi. Sud tomonidan jazodan ozod qilingan shaxs esa, sudlanmagan deb hisoblanadi.

Shaxsni jazodan ozod qilish, hatto jinoiy jazo o‘rniga unga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov chorasi yoxud, agarda maqkum voyaga yetmagan bo‘lsa, tarbiyaviy yo‘sindagi majburlov choralari qo‘llanilgan hollarda ham, uning sudlanganligini keltirib chiqarmaydi.

Sudlanganlik – bu shaxs uchun salbiy, birinchi navbatda, jinoyat-huquqiy xususiyatdagi oqibatlarning kelib chiqarishiga olib kelgan, jazoning muayyan turi va miqdoriga hukm qilinishidan kelib chiqqan shaxsning alohida huquqiy holatidir.

O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi 77-moddasining 3-qismida, sudlanganlik jinoyat qonunida nazarda tutilgan va faqat shaxs tomonidan yangi jinoyat sodir etilgan hollardagina huquqiy ahamiyatga egaligi ko‘rsatilgan.

Shaxsni hukm qilish deganda, shaxsni qilmishida jinoyat tarkibining barcha elementlari mavjud bo‘lgan aniq jinoyatni sodir etishda aybdor deb topish, shuningdek bu shaxsga nisbatan muayyan turdagi va miqdordagi jazoning tayinlanishi tushuniladi. Jazoning turi va miqdori shaxsni sudlangan deb topish va hisoblash uchun ahamiyatga ega emas, lekin, bu sudlanganlikning tugallanishi yoki olib tashlanishiga ta’sir qiladi.

Shaxsni sudlangan deb topishning boshlang‘ich vaqtini hukm kuchga kirgandan keyingi vaqt deb belgilaydi. Jinoyat-protsessual qonunga muvofiq, hukm uning apellyatsiya shikoyati berish yoki protest bildirish muddati o‘tishi bilan qonuniy kuchga kiradi. Apellyatsiya shikoyati berilgan yoki protest bildirilgan taqdirda hukm, agar u bekor qilinmagan bo‘lsa, ishni yuqori sud ko‘rib chiqqan kuni qonuniy kuchga kiradi.

Sudlanganlikning jinoiy-huquqiy ahamiyati quyidagilardan iborat:

-shaxsda sudlanganlik holatining mavjudligi xavfli va o‘ta xavfli retsidivist deb topilishiga ta’sir etadi (JKning 34 choddasi);

-shaxsni jinoiy javobgarlikdan ozod qilishga to‘sqinlik qiladi;

-qilmishni kvalifikatsiya qilishga ta’sir ko‘rsatadi (JKning 140-moddasi);

-jazo tayinlashda og‘irlashtiruvchi holat sifatida e’tirof etiladi;

-sudlanganlik ozodlikdan mahrum qilish jazosini tayinlashda jazoni ijro etish muassasasi turini aniqlashga ta’sir qiladi (JKning 50-moddasi);

-alohida tartibda jazo tayinlanishiga sabab bo‘ladi.

Shu o‘rinda sudlanganlik holati qachon tugallangan deb hisoblanishi haqida to‘xtalsak.

Shaxsning sudlanganlik holati quyidagi paytlarda tugallanadi:

1. a) shartli hukm qilinganlarga nisbatan — sinov muddati tugagan kundan boshlab;
2. b) majburiy jamoat ishlari, xizmat bo‘yicha cheklash yoki intizomiy qismga jo‘natish tarzidagi jazolarini o‘tab chiqqach;
3. v) jarima jazosi ijro etilgan kundan keyin, shuningdek muayyan huquqdan mahrum qilish yoki axloq tuzatish ishlari jazolari o‘talganidan keyin bir yil o‘tgach;
4. g) ozodlikni cheklash jazosi o‘talganidan keyin — ikki yil o‘tgach;
5. d) besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi o‘talganidan keyin — to‘rt yil o‘tgach;
6. ye) besh yildan ortiq, lekin o‘n yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi o‘talganidan keyin — yetti yil o‘tgach;
7. j) o‘n yildan ortiq, lekin o‘n besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi o‘talganidan keyin — o‘n yil o‘tgach.

Sudlanganlik holati tugallanganda esa, shaxs sudlanmagan deb hisoblanadi. Sudlanganlik holatining tugallanishi shaxsning yangi jinoyat sodir etishi bilan uziladi. Bunday holda, sudlanganlikning birinchi jinoyat bo‘yicha tugallanish muddati aybdorning oxirgi jinoyat uchun jazoni haqiqiy o‘tab bo‘lganidan so‘ng hisobga olinadi. Sudlanganlik holati tutallanishi bilan uning barcha xuquqiy oqibatlari bekor bo‘ladi va shaxs yangi jinoyat sodir etgan taqdirda, uning jinoiy javobgarligini og‘irlashtiruvchi holat deb hisoblanmaydi.

Ma’lumki, sobiq tuzum davrida, ayniqsa, o‘tgan asrning 30-yillarida siyosiy qatag‘onlardan meros bo‘lib qolgan bir alamli, achchiq va adolatsiz cheklov, qarash bo‘lgan. YA’ni, bir jinoyat uchun butun avlod javob berishi, otasining qilmishi uchun farzandlari yoki aka uchun uka javob berishi qancha yillar davomida insonlar huquqi paymol bo‘lishi, erkin ishlash, erkin kasb tanlash imkoniyatidan mahrum etilishiga olib kelgan. Mazkur «tizim» xalqimizga nisbatan adolatsiz bo‘lganini yaxshi bilamiz.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Konstitutsiyamiz qabul qilinganining 25 yilligiga bag‘ishlangan marosimda ham yaqin qarindoshlari sudlangan, deb fuqarolarni ishga qabul qilmaslik yoki yuqori lavozimlarga tayinlamaslik bilan bog‘liq masalaga alohida to‘xtalgan edi. Buning zamirida keng ma’no, ko‘plab yurtdoshlarimizni chuqur o‘ylantirib kelgan masala bor. Yaqin-yaqingacha ham otasi uchun bolasi siquvga olingan yoki aksincha holatlar yo‘q emasdi.

Aytish kerakki, sudlanganlik shaxsning va bundan kelib chiqadigan huquqiy oqibatlar uning qarindoshlari huquqlarini cheklash uchun asos bo‘lmasligi demokratiya talablaridan kelib chiqadi.

Aynan Prezidentimiz taklif va tashabbusi bilan yangi Konstitutsiyamizda, shaxsning sudlanganligi va bundan kelib chiqadigan huquqiy oqibatlar uning qarindoshlari huquqlarini cheklash uchun asos bo‘lishi mumkin emasligi qat’iy norma kiritildi.

Shaxsning sudlanganligi va undan kelib chiqadigan huquqiy oqibatlar uning qarindoshlari huquqlarini cheklashga asos bo‘lishi mumkin emasligi Konstitutsiyaga kiritilishi umuminsoniylik tamoyillariga muvofiq ekani eng muhim asoslardan biridir.

Shahzod Baxtiyorov, Qashqadaryo viloyat sudining jinoyat ishlari bo‘yicha sudyasi

Konstitutsiyaga kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalarning mazmun-mohiyati

Yangi tahrirdagi Konstitutsiyada inson qadrini yuksaltirish, inson huquq va erkinliklarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri muhofaza etishga oid normalar soni sezilarli darajada oshirilganligini e’tirof etish mumkin.

Endilikda sudlar va boshqa davlat organlari, mansabdor shaxslar qarorlar qabul qilishda Konstitutsiyaga tayanishi majburiy etib belgilandi. Bu esa har bir fuqaroga Konstitutsiyaviy huquq va erkinliklaridan
to‘g‘ridan-to‘g‘ri foydalanish imkoniyatini yaratadi.

Yangilangan Konstitutsiyada sifatli ta’lim, malakali tibbiy yordam, oilalar, bolalar, ayollar, qariyalar va nogironligi bor shaxslarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, muhtojlarni uy-joy bilan ta’minlash, bandligini ta’minlash, xavfsiz mehnat sharoitini yaratish, kambag‘allikni qisqartirishga qaratilgan qator normalar ham belgilandi.

Shuningdek, Yangi Konstitutsiyada fuqarolik jamiyati institutlari faoliyatining kafolatiga qaratilgan alohida norma ham belgilanganligi NNTlar faoliyati mamlakatning butun hududi bo‘ylab oliy yuridik kuchga ega bo‘lishini ta’minlaydi.

Fuqarolarning hamda fuqarolik jamiyati institutlarining budjet jarayonida ishtirok etish tartibi va shakllari qonun bilan belgilanishi alohida norma sifatida o‘z aksini topdi.

Ushbu norma mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlar jarayonida jamoatchilik nazoratining turli shakllaridan samarali foydalanishda NNTlar huquqlarini to‘laqonli ta’minlab beradi.

Xulosa o‘rnida, Konstitutsiyaviy islohotlar huquqiy tizim taraqqiyotining muhim omili hisoblanib, mamlakatimiz taraqqiyoti, aholining turmush farovonligini yanada yaxshilashga xizmat qiladi.

Sherqul Xoliqov, fuqarolik ishlari bo‘yicha Koson tumanlararo sudi raisi

Alohida sudyalar – tergov sudyalari lavozimi joriy qilinadi

Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan sud-huquq islohotlari zamirida avvalo, inson qadrini ulug‘lash, fuqarolarning huquq erkinliklari, qonuniy manfaatlarini kafolatli ta’minlash kabi ezgu maqsadlar mujassam.

Prezidentimizning 2024-yil 10-iyun kunidagi “Tezkor-qidiruv hamda tergov faoliyatida shaxsning huquq va erkinliklarini ishonli himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi Farmoni sudlar faoliyatida ochiqlik, shaffoflikni ta’minlash bilan bir qatorda, fuqaro va tadbirkorlarning huquq hamda qonuniy manfaatlarini himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirishga xizmat qiladi.

Mazkur farmonga muvofiq Sudlar oliy kengashiga Oliy sud bilan birgalikda 2025-yilning 1-yanvariga qadar tergov sudsi lavozimi joriy etiladigan sudlarni yuqori malakali va masuliyatli qadrlar bilan ta’minlash vazifasi yuklatilgan.

Jinoyat ishlari bo‘yicha sudga qadar ish yurituv davrida protsessual qarorlarga sanksiya berish masalasi jinoyat ishlari bo‘yicha tuman, shahar sudlarida alohida sudyalar – tergov sudyalari tomonidan ko‘rib chiqilishi tartibi joriy etiladi;

-jinoyat ishlari bo‘yicha tuman, shahar sudlarida tergov sudyasi lavozimi kiritiladi;

jinoyat ishlari bo‘yicha sudga qadar ish yurituv davrida tergov sudyasi tomonidan protsessual qarorlarga berilgan sanksiyalar faqatgina apellyatsiya instansiyasida Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudi, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari, O‘zbekiston Respublikasi harbiy sudi tomonidan yakka tartibda qayta ko‘rib chiqilishi tartibi belgilandi;

tergov sudyalariga ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqish vakolati beriladi;

tergov sudyalari tomonidan ko‘rib chiqiladigan ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ishlarni yuqori instansiyalarda qayta ko‘rib chiqishning amaldagi tartibi saqlab qolinadi.

Farmonga muvofiq tergov sudyasiga quyidagi jinoyat materiallarini, shu jumladan sanksiyalar va majburlov choralarini qo‘llash masalasini ko‘rib chiqish vakolati beriladi:

– quyidagilar bo‘yicha sanksiyalar:

– qamoqqa olish yoki uy qamog‘i tarzidagi ehtiyot chorasini qo‘llash bilan bog‘liq iltimosnoma;

– qamoqda saqlash yoki uy qamog‘i muddatini uzaytirish masalalari bilan bog‘liq iltimosnoma;

– pasportning (harakatlanish hujjatining) amal qilishini to‘xtatib turish to‘g‘risidagi iltimosnoma;

– murdani eksgumatsiya qilish haqidagi iltimosnoma;

– pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi iltimosnoma;

– tintuv o‘tkazish haqidagi iltimosnoma;

– telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish haqidagi iltimosnoma;

– mol-mulkni xatlash to‘g‘risidagi iltimosnoma;

– quyidagilar bo‘yicha majburlov choralari:

– ayblanuvchini lavozimidan chetlashtirish to‘g‘risidagi iltimosnoma;

– shaxsni tibbiy muassasaga joylashtirish haqidagi iltimosnoma;

– ayblanuvchining tibbiy muassasada bo‘lishi muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi iltimosnomasi;

– ushlab turish muddatini 48 soatga qadar uzaytirish to‘g‘risidagi iltimosnoma;

– prokurorning guvoh va jabrlanuvchining (fuqaroviy da’vogarning) ko‘rsatuvlarini oldindan mustahkamlash to‘g‘risidagi iltimosnomasi.

Tergov sudyasi o‘z faoliyatini mustaqil amalga oshirib, faqat qonunga bo‘ysunadi hamda tergov sudyasiga odil sudlovni amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lmagan har qanday vazifalar yuklatilishiga yo‘l qo‘yilmaydi;

Tergov sudyalarini lavozimga tayinlash va lavozimidan ozod qilish, shuningdek, sudyalar korpusini shakllantirish qonunda belgilangan tartibga muvofiq amalga oshiriladi;

Tergov sudyasining tashkiliy faoliyatiga rahbarlik tegishincha Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudi, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari, Harbiy sud raislari tomonidan amalga oshiriladi.

Qonun ustuvorligini, ijtimoiy adolatni, fuqarolar tinchligi va totuvligini ta’minlash tergov sudyasi faoliyatining asosiy yo‘nalishlaridan biri etib belgilandi.

Tergov sudyasi lavozimi uchun shtat birliklari sudlarning mavjud shtat birliklari hamda 2025-2027-yillar uchun ajratiladigan qo‘shimcha shtat birliklari hisobidan shakllantiriladi.

Qolaversa bu jinoyat ishlarini ko‘rish jarayonida ish bo‘yicha isbotlanishi lozim bo‘lgan barcha holatlarni sinchikovlik bilan to‘liq va holisona tekshirib chiqish, sudlanuvchilarning barcha vajlarini tekshirish va taraf tomonidan keltirilgan iltimosnomalarni batafsil ko‘rib chiqishga mustahkam huquqiy zamin yaratadi.

Eng asosiysi, Farmonda tergov sudyasi o‘z faoliyatini mustaqil amalga oshirib, faqat qonunga bo‘ysunishi hamda tergov sudsiga odil sudlovni amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lmagan har qanday vazifalar yuklatilishiga yo‘l qo‘yilmasligi belgilanadi.

Qisqasi, sud-huquq tizimidagi bu muhim o‘zgarishlar fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlarini ta’minlash, jinoyat ishlari bo‘yicha sudlarning ish yuklamasini kamaytirish hamda sudyalarning jinoyat ishlarini ko‘rib chiqish jarayonlarida qonuniy, asosli va adolatli qaror qabul qilishi uchun imkoniyatlar yaratadi.

Nurbek Abdullayev, Qashqadaryo viloyat sudining jinoyat ishlari bo‘yicha sudyasi      

Inson huquq va erkinliklari himoyasining muhim qadami

So‘nggi yillarda Yangi O‘zbekistonda olib borilayotgan keng ko‘lamli islohotlar orasida inson  huquq va erkinliklarini ta’minlash, sud-huquq tizimini takomillashtirish masalalariga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Xususan, inson huquqlarini himoya qilishning qonunchilik va tashkiliy-huquqiy bazasini mustahkamlash, xalqaro standartlarni milliy qonunchilikka implementatsiya qilish borasida keng ko‘lamli ishlar olib borildi.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 55-moddasida har kim o‘z huquq va erkinliklarini qonunda taqiqlanmagan barcha usullar bilan himoya qilishga haqli.

Har kimga o‘z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlarining hamda boshqa tashkilotlarning, ular mansabdor shaxslarining qonunga xilof qarorlari, harakatlari va harakatsizligi ustidan sudga shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi.

Har kimga buzilgan huquq va erkinliklarini tiklash uchun uning ishi qonunda belgilangan muddatlarda vakolatli, mustaqil hamda xolis sud tomonidan ko‘rib chiqilishi huquqi kafolatlanadi deb belgilangan.

Adolatli va xolis sudyalar ham inson huquqlarini himoya qilishda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Sudyalar kelib chiqishi va maqomidan qat’iy nazar ishda ishtirok etuvchi barcha tomonlarning huquqlari himoya qilinishini ta’minlashi shart.

Konstitutsiyamizning 19-moddasida O‘zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo‘lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, e’tiqodi, ijtimoiy kelib chiqishi, ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar qonun oldida tengdirlar deb belgilangan.

Sud tizimining mustaqilligi uning boshqa biror-bir organga bo‘ysunmasligi kerakligini anglatadi. Sud tizimi ichki va tashqi barcha bosim va tortishishlardan xoli bo‘lishi kerak. Sud tizimining mustaqilligi barcha demokratik mamlakatlarda odamlarning asosiy huquqlarini himoya qilish uchun muhim hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 136-moddasida sudyalar mustaqilligi va ularning faqat qonunga bo‘ysunishi belgilangan. Shu sababli tergov sudyasi o‘z faoliyatini mustaqil amalga oshirib, faqat qonunga bo‘ysunadi hamda tergov sudyasiga odil sudlovni amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lmagan har qanday vazifalar yuklatilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.

Prezidentimizning 2024-yil 10-iyundagi “Tezkor qidiruv hamda tergov faoliyatida shaxsning huquqi va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirish chora tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-89-sonli Farmoni ham o‘tgan yillar mobaynida inson huquqlarini himoya qilish borasidan olib borilgan islohotlarning o‘zviy davomi sifatida muhim qadam bo‘ldi.

Mazkur farmonga asosan eng avvalo, jinoyat ishlari bo‘yicha sudga qadar ish yurituv davrida protsessual qarorlarga sanksiya berish masalasi jinoyat ishlari bo‘yicha tuman, shahar sudlarida alohida sudyalar – tergov sudyalari tomonidan ko‘rib chiqilishi tartibi joriy etiladi hamda jinoyat ishlari bo‘yicha tuman, shahar sudlariga tergov sudyasi lavozimi kiritiladi.

Shuni alohida ta’kidlash kerakki, jinoyat ishlari bo‘yicha gumonlanuvchilarga nisbatan ma’lum bir sanksiya berish hozirgi kunda jinoyat ishlari bo‘yicha sudlar tomonidan amalga oshirilib kelinmoqda. Mazkur Farmonga asosan sanksiya berish masalasi yangi tashkil etilayotgan tergov sudyalariga berilishi shaxsning qonun bilan qo‘riqlanadigan huquq va manfaatlarini yana bir bor huquqiy himoyasini ko‘chaytirishning muhim omili xisoblanadi.

Qonunchiligimizga yangi tergov sudyasi atamasi kirib keldi. Tergov sudyasi  jinoyat ishlarini yuritishning sudga qadar bo‘lgan bosqichlarida faoliyat olib boruvchi, ayblov va himoya tarafining harakatlarini muvofiqlashtirib va nazorat qilib turuvchi hamda ularning o‘z huquq va vakolatlarini amalga oshirishlari uchun zaruriy shart-sharoitlarni yaratib beruvchi mas’ul mansabdor shaxs hisoblanadi.

Jinoyat ishlari bo‘yicha sudga qadar ish yurituv davrida tergov sudsi tomonidan protsessual qarorlarga berilgan sanksiyalar faqatgina apellyatsiya instansiyasida Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudi, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari, O‘zbekiston harbiy sudi tomonidan yakka tartibda qayta ko‘rib chiqilishi tartibi belgilandi.

Tergov sudyalariga ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqish vakolati beriladi va tergov sudyalari tomonidan ko‘rib chiqiladigan ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ishlarni yuqori instansiyalarda qayta ko‘rib chiqishning amaldagi tartibi saqlab qolinadi.

Farmonga asosan tergov sudyalariga qamoqqa olish yoki uy qamog‘i tarzidagi ehtiyot chorasini qo‘llash bilan bog‘liq iltimosnoma;

qamoqda saqlash yoki uy qamog‘i muddatini uzaytirish masalalari bilan bog‘lik, iltimosnoma;

pasportning (harakatlanish hujjatining) amal qilishini to‘xtatib turish to‘g‘risidagi iltimosnoma;

murdani eksgumatsiya qilish haqidagi iltimosnoma;

pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi iltimosnoma;

tintuv o‘tkazish haqidagi iltimosnoma;

telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish haqidagi iltimosnoma;

mol-mulkni xatlash to‘g‘risidagi iltimosnoma;

1. b) quyidagilar bo‘yicha majburlov choralari:

ayblanuvchini lavozimidan chetlashtirish to‘g‘risidagi iltimosnoma;

shaxsni tibbiy muassasaga joylashtirish haqidagi iltimosnoma;

ayblanuvchining tibbiy muassasada bo‘lishi muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi iltimosnomasi;

ushlab turish muddatini qirq sakkiz soatga qadar uzaytirish to‘g‘risidagi iltimosnoma;

1. v) prokurorning guvoh va jabrlanuvchining (fuqaroviy da’vogarning) ko‘rsatuvlarini oldindan mustahkamlash to‘g‘risidagi iltimosnomasi.

Farmonga asosan qonunchilikda belgilangan tartibda tergov sudyasiga yuklatilgan vazifalarni adolatli va xolisona bajarish tergov sudyasi faoliyatining asosiy yo‘nalishlari etib belgilandi. Bu sudyalar sud jarayonida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Ular adolatni ta’minlash va barcha ishtirok etuvchi tomonlarning huquqlari himoya qilinishini ta’minlash uchun javobgardir.

Xulosa qilib aytganda, sud-tergov faoliyati sohasidagi islohotlar Konstitutsiya ustuvorligi, fuqarolarning odil sudlovga bo‘lgan ishonchini oshirish, tergov ustidan sud nazoratini kuchaytirishga qaratilgan navbatdagi muhim qadamdir.

Xurshid Muxtorov, fuqarolik ishlari bo‘yicha Kasbi tumanlararo sudi raisi

Inson qadri uchun tamoyili asosida yangi bosqich – sud-tergov amaliyoti inson huquq va erkinliklarini himoya qilish kafolatlari

Mamlakatimizda inson huquqlarini himoya qilish tizimini inson qadri uchun tamoyili asosida yangi bosqichga ko‘tarish, sud va huquqni muhofaza qiluvchi organlar faoliyatida shaxsning huquq va erkinliklari himoyasining kafolatlarini kuchaytirish, shuningdek, aholining huquqni muhofaza qilish tizimiga bo‘lgan ishonchini mustahkamlashga qaratilgan keng ko‘lamli ishlar olib borilmoqda.

Shu bilan birga, sud-tergov amaliyoti inson huquq va erkinliklarini himoya qilish kafolatlarini ta’minlash bo‘yicha samarali mexanizmlar to‘liq ishga solinmaganligi, shuningdek, jinoyat sodir etganlikda ayblanayotgan shaxsning erkinlik va shaxsiy daxlsizlikka oid konstitutsiyaviy huquqlarini sud orqali ishonchli ta’minlash choralarini kuchaytirish zarurati mavjudligini ko‘rsatadi.

Shunga muvofiq hamda “O‘zbekiston – 2030” strategiyasida belgilangan ustuvor yo‘nalishlardan kelib chiqib, sudlar faoliyati samaradorligini oshirish, ishni sudga qadar yuritishda taraflarning tengligi va tortishuvi prinsipini amalda ta’minlash, shuningdek, tezkor-qidiruv hamda tergov faoliyatida shaxsning huquq va erkinliklarini samarali himoya qilinishiga erishish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024-yil 10-iyundagi “Tezkor-qidiruv hamda tergov faoliyatida shaxsning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirish chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-89-sonli Farmonga asosan 2025-yil 1-yanvardan boshlab jinoyat ishlari bo‘yicha sudga qadar ish yurituv davrida protsessual qarorlarga sanksiya berish masalasi jinoyat ishlari bo‘yicha tuman, shahar sudlarida alohida sudyalar — tergov sudyalari tomonidan ko‘rib chiqilishi tartibini joriy etish; jinoyat ishlari bo‘yicha tuman, shahar sudlarida tergov sudyasi lavozimini kiritish; jinoyat ishlari bo‘yicha sudga qadar ish yurituv davrida tergov sudyasi tomonidan protsessual qarorlarga berilgan sanksiyalar faqatgina apellyatsiya instansiyasida Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudi, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari, O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudi tomonidan yakka tartibda qayta ko‘rib chiqilishi tartibini belgilash; tergov sudyalariga ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqish vakolatini berish; tergov sudyalari tomonidan ko‘rib chiqiladigan ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ishlarni yuqori instansiyalarda qayta ko‘rib chiqishning amaldagi tartibini saqlab qolish belgilandi.

Tergov sudyasiga quyidagi jinoyat materiallarini, shu jumladan sanksiyalar (qamoqqa olish yoki uy qamog‘i tarzidagi ehtiyot chorasini qo‘llash bilan bog‘liq iltimosnoma; qamoqda saqlash yoki uy qamog‘i muddatini uzaytirish masalalari bilan bog‘liq, iltimosnoma; pasportning (harakatlanish hujjatining) amal qilishini to‘xtatib turish to‘g‘risidagi iltimosnoma; murdani eksgumatsiya qilish haqidagi iltimosnoma; pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi iltimosnoma; tintuv o‘tkazish haqidagi iltimosnoma; telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish haqidagi iltimosnoma; mol-mulkni xatlash to‘g‘risidagi iltimosnoma) hamda quyidagilar bo‘yicha majburlov choralari(ayblanuvchini lavozimidan chetlashtirish to‘g‘risidagi iltimosnoma; shaxsni tibbiy muassasaga joylashtirish haqidagi iltimosnoma; ayblanuvchining tibbiy muassasada bo‘lishi muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi iltimosnomasi; ushlab turish muddatini qirq sakkiz soatga qadar uzaytirish to‘g‘risidagi iltimosnoma)ni qo‘llash masalasini ko‘rib chiqish vakolati beriladigan bo‘ldi.

Shuningdek, qonunchilikda belgilangan tartibda tergov sudyasiga yuklatilgan vazifalarni adolatli va xolisona bajarish, qonun ustuvorligini, ijtimoiy adolatni, fuqarolar tinchligi va totuvligini ta’minlash, fuqarolar va yuridik shaxslarning huquqlari hamda qonuniy manfaatlarini sud yo‘li bilan samarali himoya qilish tergov sudyasi faoliyatining asosiy yo‘nalishlari etib belgilab berildi.

Bundan tashqari, qonunda belgilangan tartibda tergov sudyasi o‘z faoliyatini mustaqil amalga oshirib, faqat qonunga bo‘ysunadi hamda tergov sudyasiga odil sudlovni amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lmagan har qanday vazifalar yuklatilishiga yo‘l qo‘yilmaydi, tergov sudyalarini lavozimga tayinlash va lavozimidan ozod qilish, shuningdek, sudyalar korpusini shakllantirish qonunda belgilangan tartibga muvofiq, amalga oshiriladi.

Tergov sudyasining tashkiliy faoliyatiga rahbarlik tegishincha Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudi, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari, O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudi raislari tomonidan amalga oshiriladi.

Xulosa o‘rnida aytadigan bo‘lsak, ushbu islohot davlat va jamiyatni tubdan modernizatsiya qilish, eng avvalo, inson huquqlarini himoya qilish tizimini yangi bosqichga ko‘tarish, sud va huquqni muhofaza qiluvchi organlar faoliyatida shaxsning huquq va erkinliklari himoyasining kafolatlarini kuchaytirish, shuningdek, aholining huquqni muhofaza qilish tizimiga bo‘lgan ishonchini mustahkamlashga qaratilganligi bilan ahamiyatlidir.

Orif Qurbonov, Qashqadaryo viloyat sudining iqtisodiy ishlar bo‘yicha sudyasi

O‘zbekiston – inson qadri va manfaatlari ulug‘langan yurt

Bugun yurtimizda keng ko‘lamda amalga oshirilayotgan demokratik islohotlarning bosh maqsadlaridan biri – mamlakatimizda inson huquqlari va erkinliklarini ta’minlash hamda xalqimiz uchun farovonligi uchun munosib turmush sharoitini yaratib berishdan iboratdir.

Muhtaram Prezidentimiz tashabbusi bilan ilgari surilgan “Inson qadri uchun” tamoyili bugun har bir sohadagi islohotlarimizda namoyon bo‘lmoqda. O‘zbekiston “Inson – jamiyat – davlat” degan yangi tizim asosida oldinga qarab dadil intilmoqda.

Xususan, inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasining Milliy strategiyasi doirasida shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlarni ta’minlash borasida maqsadli choralar amalga oshirilmoqda.

Xabaringiz bor Nyu-York shahridagi Birlashgan Millatlar Tashkiloti bosh qarorgohida BMT Bosh Assambleyasi 78-sessiyasining umumsiyosiy munozaralari bo‘lib o‘tdi. Unda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev nutq so‘zladi.

Mamlakatimiz rahbari o‘z nutqida hamjihatlik va amaliy hamkorlik ruhini saqlash, umumiy manfaatlarni mavjud ziddiyatlardan yuqori qo‘ygan holda mamlakatlarni jipslashtirish zarurligini ta’kidlab o‘tar ekan, O‘zbekistonda yangilangan Konstitutsiya bo‘yicha o‘tkazilgan umumxalq referendumi milliy taraqqiyotimizning ustuvor yo‘nalishlarini belgilab berganini ta’kidladi. Asosiy qonunimizda millati, tili va dinidan qat’i nazar, barcha fuqarolarning tengligi, inson huquqlari, so‘z va vijdon erkinligi prinsiplariga sadoqat yana bir bor tasdiqlanganligi, ushbu huquqiy asosda qabul qilingan “O‘zbekiston – 2030” taraqqiyot strategiyasi Birlashgan Millatlar Tashkilotining Barqaror rivojlanish maqsadlariga uyg‘un ekanligini ta’kidladi.

Darhaqiqat, qabul qilingan «O‘zbekiston – 2030″ strategiyasi yetti yilga mo‘ljallangan, rivojlanishimizga xizmat qiladigan muhim hujjat bo‘ldi. Unda barcha soha va yo‘nalishlarda bir qator ustuvor maqsad hamda vazifalar o‘z aksini topgan.

“O‘zbekiston – 2030» strategiyasi to‘rtinchi yo‘nalishi “Qonun ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimidagi islohotlar”deb nomlangan bo‘lib, Konstitutsiya va qonunlarning ustuvorligini, inson huquq va erkinliklarining ishonchli himoya qilinishini ta’minlashni sud-huquq islohotlarining bosh mezoniga aylantirish ko‘zda tutilgan.

Bugun guvohi bo‘layotganimizdek, sud hokimiyatining mustaqilligini kuchaytirish va uning faoliyatida ochiqlikni ta’minlash orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirish borasida tizimli ishlar olib borilmoqda.

Sud tizimida odillik va shaffoflik mezonlarini yanada mustahkamlash, har bir sohada adolat va qonun ustuvorligini ta’minlash, inson qadrini yuksaltirish, uning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish yurtimizda amalga oshirilayotgan islohotlardan ko‘zlangan eng asosiy maqsadlardandir.

Mamlakatimiz fuqarolarining qonuniy manfaatlarini, huquq va erkinliklarini ishonchli ta’minlash demokratik yangilanishlarning yo‘nalishlaridan hisoblanadi. Bunda esa davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, sud-huquq idoralari, shuningdek, mansabdor shaxslar davlat amaldorlari faoliyati ustidan parlament nazoratini kuchaytirish orqali inson huquqlarining ta’minlanishiga, “Inson qadri uchun” g‘oyasidan kelib chiqadigan, islohotlarimizning amaldagi ifodasini ko‘rishga erishish mumkin.

Yurtimizda bu kabi amalga oshirilayotgan tub islohotlar “Inson qadri uchun” degan ustuvor tamoyilning to‘la ro‘yobga chiqishida, har bir islohot inson va uning baxt-saodati uchun, xalq manfaati uchun xizmat qilishi shubhasiz.

Mo‘min Astanov, Qashqadaryo viloyat sudi raisi o‘rinbosari – iqtisodiy ishlar bo‘yicha sudlov hay’ati raisi