Author: admin

Korrupsiyaga qarshi kurashishda barcha masʼul

Har bir jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy sohalariga katta ziyon yetkazadigan, davlatning barqaror rivojlanishiga toʼsqinlik qiladigan muammolardan biri shubhasiz korrupsiyadir. Mamlakatimizda korrupsiyaga qarshi kurashish borasida olib borilayotgan izchil ishlar oʼz samaradorligini koʼrsatishi shubhasiz boʼlib, bu har bir sohadagi oʼzgarishlar, jamiyatning har tomonlama rivojlanishida namoyon boʼlmoqda. Bugun korrupsiyaga qarshi kurashishning samarasini oshirish maqsadida izchil islohotlar amalga oshirilmoqda.

Joriy yilning 5-mart kuni Prezident Shavkat Mirziyoev raisligida korrupsiyaning oldini olish boʼyicha ishlar natijadorligi va kelgusidagi ustuvor vazifalarga bagʼishlangan kengaytirilgan yigʼilish boʼlib oʼtdi.

Yigʼilishda davlat rahbari korrupsiyaning oldini olish va uning xavflarini kamaytirish boʼyicha amalga oshirilgan ishlar natijalarini tahlil qilish bilan birga kelgusidagi ustuvor vazifalarni belgilab berdi.

Muxokama qilingan mavzular orasida korrupsiyaga qarshi kurashishning yanada samarali mexanizmlarini ishlab chiqish, kadrlarning jamiyatga xizmat qilishga boʼlgan munosabatini oʼzgartirish va korrupsiyaga qarshi kurashish sohasida aniq natijalarga erishish uchun yangi islohotlarni joriy qilishga alohida eʼtibor qaratildi

Korrupsiya har qanday jamiyatning taraqqiyotiga toʼsiq boʼlishi bilan birga, fuqarolarning davlatga boʼlgan ishonchini zaiflashtiradi. Shu bois Yurtboshimiz korrupsiyaga qarshi kurashish masalasini davlat siyosatining ustuvor yoʼnalishlaridan biri sifatida qayd etib, ayniqsa, sud-huquq tizimini yanada shaffof, adolatli va xalqchil qilish zarurligini alohida taʼkidladi.

Sud tizimiga turli aralashuvlarga yoʼl qoʼymaslik, sudlar mustaqiligini taʼminlash, tizimdagi shaffoflikni oshirish masalasi yigʼilish kun tartibidagi asosiy masalalardan biri boʼldi. Xususan, davlat organlari yoki mansabdor shaxslar tomonidan chiqarilgan noqonuniy qarorlarni bekor qilish holatlari boʼyicha ochiq maʼlumotlar bazasini yuritish, sud qarorlarini ommaga taqdim etish va sud majlislarini onlayn tarzda kuzatish imkoniyatlarini yanada kengaytirish taklif etildi.

Bu tashabbuslar sud tizimiga nisbatan ishonchni oshirib, uning faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini kuchaytirishga xizmat qilishi qayd etildi. Shu bilan birga sud qarorlarini muhokama qilish va ularning adolatliligi yuzasidan ochiq hisobotlar eʼlon qilish amaliyotini yoʼlga qoʼyish ham korruptsiyaning oldini olishga yordam beradi.

Korrupsiyaga qarshi kurash faqat jazolash bilan emas, balki profilaktika, shaffof boshqaruv va kuchli institutlar orqali ham olib borilishi zarur. Ushbu jarayonda nafaqat sud organlari, balki butun jamiyat faol ishtirok etishi kerak.

Oʼzbekistonda korrupsiyaga qarshi kurashish boʼyicha olib borilayotgan saʼy-harakatlar oʼz samarasini beradi. Shaffoflik, raqamlashtirish, ijtimoiy javobgarlik va qonunchilikni yaxshilash orqali davlat tizimini isloh qilish korrupsiyaning oldini olish va uni kamaytirishga xizmat qilmoqda. Bu harakatlar kelajakda mamlakatning rivojlanishini taʼminlashda muhim ahamiyat kasb etadi.

Dilfuza Shamsiyeva, Qashqadaryo viloyati sudlari sudyalari malaka hay’ati raisi o’rinbosari

Korrupsiya – bugunning dolzarb masalasidir

Korrupsiya nafaqat davlat va iqtisodiyotga, balki jamiyatning ijtimoiy va madaniy rivojlanishiga, kelajagiga ham katta taʼsir koʼrsatadi. U davlat va jamiyatga nisbatan ishonchni pasaytirib, odamlar orasida tengsizlik, adolatsizlik va tabaqachilikning rivojlanishiga sabab boʼladi.

Korrupsiyaga qarshi samarali kurashish jamiyatning barqarorligini va taraqqiyotini taʼminlaydi. Ushbu masalaga yetarlicha eʼtiborning qaratilishi har bir fuqaro va davlat tashkilotlarining oʼz vazifalarini adolat va shaffoflik bilan bajarishini taʼminlaydi, davlat har sohada rivoj topadi, taraqqiy etadi.

Oʼzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev raisligida korrupsiyaning oldini olish boʼyicha ishlar natijadorligi va kelgusidagi ustuvor vazifalarga bagʼishlangan kengaytirilgan yigʼilish ham mazkur mavzularni oʼz ichiga oldi.

Unda islohotlar hal qiluvchi bosqichga kirayotgan hozirgi vaqtda yurtimizda korruptsiyadan xoli muhit yaratish boʼyicha ishlarga baho berib, kelgusi vazifalarni aniq belgilab olish zarurligini taʼkidlandi.

Prezidentimiz yurtimizda korrupsiyaning oldini olish va unga qarshi kurashish boʼyicha aniq tizim yaratilganligi, alohida qonunlar qabul qilinib, Parlament palatalarida masʼul qoʼmitalar, Korrupsiyaga qarshi kurashish boʼyicha milliy kengash va agentlik tashkil qilinganligi, eng muhimi, jamiyatda korrupsiya muammosini jamoatchilik muhokamasiga olib chiqadigan ochiq tizim, ochiq muhit yaratilgani, ayniqsa, ommaviy axborot vositalarining bu boradagi oʼrni va taʼsiri ortib borayotgani va quvonarlisi ochiqlik boʼyicha xalqaro reytinglardagi mamlakatimizning oʼrni 138 pogʼonaga yaxshilanib, Markaziy Osiyoda birinchi, dunyoda 30-oʼringa koʼtarilganligi qayd etildi

Yigʼilishda davlatimiz rahbari sud tizimida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni oldini olish, odil sudlov sifati va samaradorligini oshirish doimo diqqat markazida boʼlishi zarurligini taʼkidladi. Soʼnggi yillarda sudlar mustaqilligini taʼminlash boʼyicha katta islohotlar amalga oshirilganligini eʼtirof etarkan, ayrim idoralar tomonidan sudga taʼsir oʼtkazishga urinishlar hali-hanuz davom etayotganligini aytib oʼtdi.

Shuningdek, sudlar faoliyatiga har qanday aralashish odil sudlovga soya solish, deb baholanishi va bu boʼyicha soʼrov ham, javobgarlik ham qattiq boʼlishini eslatib oʼtdi.

Eʼtirof etish joiz, Prezidentimiz rahbarligida amalga oshirilgan islohotlar korrupsiyaga qarshi kurashish sohasida muayyan yutuqlarga erishishga imkon berdi. Bu jarayonning kelgusida bosqichi aniq va samarali choralar asosida rivojlanishga yoʼnaltirilgan. Mazkur yigʼilishda aytib oʼtilgan ustuvor vazifalar korrupsiyaga qarshi kurashishda toʼsqinliklarni aniqlash va bartaraf etishda muhim hisoblanadi.

Qahramon Boymurodov, Qashqadaryo viloyati sudlari sudyalari malaka hay’ati a’zosi

KORRUPSIYAGА QАRSHI KURАSHISH YANGI BOSQICHDА

Maʼlumki, Oʼzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev 2025-yil 5-mart kuni “Korruptsiyaga qarshi kurashish boʼyicha milliy kengash” yigʼilishida ishtirok etdi.

Mazkur yigʼilishda Prezidentimiz nutq soʼzlab, unda korruptsiyani jamiyat tanasidagi «saraton» deb atadi va uning mamlakat uchun jiddiy tahdid ekanligini, korruptsiya islohotlar yoʼlidagi eng katta toʼsiqligini, buning oqibatida jahon iqtisodiyoti yiliga 3 trillion dollar zarar koʼrishini, bu global xavf ekanidan dalolat berishini taʼkidladi.

Shuningdek, Prezident korruptsiyaga qarshi kurashishda keng jamoatchilikni faol ishtirok etishga chaqirib, ommaviy axborot vositalarining bu boradagi rolini oshirish zarurligini bildirdi.

Korruptsiyaga qarshi kurashishda eng dolzarb masalalardan biri boʼlgan davlat xizmatchilari daromadlarini deklaratsiya qilish masalasi koʼtarildi. Unga koʼra qonun loyihasi 1 aprelgacha jamoatchilik muhokamasiga qoʼyilishi va parlamentga kiritilishi topshirildi.

Shu bilan birga korruptsiyaning ortiqcha hashamat va dabdaba bilan bogʼliq boʼlishini taʼkidlab, korruptsiyani yengish uchun birinchi navbatda ortiqcha hashamat va dabdaba degan oʼq ildizlarni quritish shartligi aytildi.

Yigʼilishda ayniqsa sudlarga aralashishni qatʼiyan man qilish va sudlar faoliyati doimiy ravishda davlatimiz rahbari nazarida ekani, sudlar faoliyatiga har qanday aralashish odil sudlovga soya solish deb baholanishi, bunday aralashuvlar uchun javobgarlikni kuchaytirish kerakligi taʼkidlab oʼtildi.

Shuningdek, advokatlar oʼrtasidagi faoliyatni toʼsiqsiz amalga oshirish uchun zarur qonunlar ishlab chiqilishi belgilandi.

Prokurorlar va ichki ishlar organlarining sektorlardagi ishtiroki ortiqcha byurokratiyani yaratmasligi lozimligi, har bir hududda huquqbuzarliklar va jinoyatlarni roʼyxatga olishda yangi texnologiyalarni joriy etish topshirildi. Bosh prokuratura va ichki ishlar vazirligi oʼz ishlarini yaxshilash va bir-birini nazorat qilish uchun yangi yoʼnalishlarga oʼtishi zarurligi taʼkidlandi.

Davlatimiz rahbari maʼruzasi soʼngida korruptsiyaga qarshi kurashishda keng jamoatchilikni, sud tizimini va barcha davlat organlarini faol ishtirok etishga chaqirdi.

Fozil Yusupov, Qashqadaryo viloyati sudlari sudyalari malaka hay’ati a’zosi

Xizmat koʼrsatish shartnomasining mazmuni va mohiyati hamda shartnomaviy munosabatlardagi qonun talabiga rioya qilishning ahamiyati

Tadbirkorlik faoliyatining asosini shartnoma munosabatlari tashkil qiladi. Oʼzbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi 353-moddasining birinchi qismiga koʼra ikki yoki bir necha shaxsning fuqarolik huquqlari va burchlarini vujudga keltirish, oʼzgartirish yoki bekor qilish haqidagi kelishuvi shartnoma deyiladi.

“Xoʼjalik yurituvchi subʼektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi toʼgʼrisida”gi Oʼzbekiston Respulikasi Qonunining 3-moddasi talabiga koʼra taraflardan biri shartlashilgan muddatda tadbirkorlik faoliyati sohasida tovarlarni berish, ishlarni bajarish yoki xizmatlar koʼrsatish majburiyatini oladigan, ikkinchi taraf esa tovarlarni, ishlarni, xizmatlarni qabul qilib olish va ularning haqini toʼlash majburiyatini oladigan kelishuv xoʼjalik shartnomasi deyiladi.

Odatda shartnomalar maʼlum bir sohada taraflar oʼrtasida vujudga kelgan munosabatlarni tartibga soladi.

Аna shu shartnomalardan biri bu – haq evaziga xizmat koʼrsatish shartnomasi hisoblanadi.

Oʼzbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 703-moddasiga koʼra haq evaziga xizmat koʼrsatish shartnomasi boʼyicha ijrochi buyurtmachining topshirigʼi bilan ashyoviy shaklda boʼlmagan xizmatni bajarish, buyurtmachi esa bu xizmat uchun haq toʼlash majburiyatini oladi.

Ushbu bobning qoidalari aloqa xizmati, tibbiyot, veterinariya, auditorlik, maslahat, axborot xizmatlari, taʼlim berish, sayyohlik xizmati va boshqa xizmatlar koʼrsatish shartnomalariga tatbiq etiladi. Ushbu Kodeksning 37, 39, 40, 43, 44, 45, 46, 48, 49 va 51-boblarida nazarda tutilgan shartnomalar boʼyicha koʼrsatilgan xizmatlar bundan mustasno.

Oʼzbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 705-moddasiga koʼra buyurtmachi oʼziga koʼrsatilgan xizmatlar haqini haq evaziga xizmat koʼrsatish shartnomasida koʼrsatilgan muddatlarda va tartibda toʼlashi shart.

Ijrochi oʼzi aybdor boʼlmagani holda xizmatni bajara olmagan taqdirda buyurtmachi ijrochiga uning xarajatlarini toʼlashi shart, bunda ijrochining xizmat (xizmatlar) koʼrsatishdan ozod qilinishi munosabati bilan olgan yoki olishi mumkin boʼlgan foydasi chegirib qolinadi. Buyurtmachining aybi bilan xizmatni bajarish mumkin boʼlmay qolgan taqdirda agar qonunchilikda yoki shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan boʼlmasa xizmatlar bahosi butunlay toʼlanishi kerak.

Shuningdek, Oʼzbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 706-moddasiga haq evaziga xizmat koʼrsatish shartnomasini buzganlik uchun ijrochining javobgarligi belgilangan boʼlib, unga koʼra ijrochi haq evaziga xizmat koʼrsatish shartnomasini umuman yoki tegishli darajada bajarmagan hollarda u keltirilgan zararni buyurtmachiga batamom toʼlashi shart, lekin bu toʼlov shartnomada nazarda tutilgan xizmatlar bahosining ikki baravaridan ortiq boʼlishi mumkin emas.

Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish vaqtida ijrochi majburiyatini umuman yoki tegishli darajada bajarmagan hollarda haq evaziga xizmat koʼrsatish shartnomasida ushbu moddaning birinchi qismida koʼrsatilgandan kuchaytirilgan javobgarlik nazarda tutilishi mumkin.

Bundan tashqari Oʼzbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 707-moddasida haq evaziga xizmat koʼrsatish shartnomasini bekor qilish tartibi belgilangan boʼlib, unga muvofiq buyurtmachi xizmatlarning belgilangan bahosini batamom toʼlash sharti bilan haq evaziga xizmat koʼrsatish shartnomasini bekor qilishni talab qilishga haqli, shartnoma ijrochining aybli harakatlari tufayli bekor qilingan hollar bundan mustasno.

Ijrochi shartnoma bekor qilinishi tufayli buyurtmachiga yetkazilgan zararning hammasini toʼlash sharti bilangina haq evaziga xizmat koʼrsatish shartnomasini bekor qilishni talab qilishga haqli, shartnoma buyurtmachining aybi bilan bekor qilingan hollar bundan mustasno.

Kundalik hayotda yuridik shaxs, hatto jismoniy shaxslar ham xizmat koʼrsatish shartnomasi tuzish orqali bir-birlari bilan shartnomaviy huquqiy munosabatlarga kirishadilar.

Xususan, bunga tibbiyot, axborot, taʼlim berish, sayyohlik xizmatlari va boshqa shu kabi xizmatlarni misol qilib keltirishimiz mumkin.

Аlbatta, aynan barcha shartnomaviy huquqiy munosatbatlar boʼyicha kelib chiqadigan nizolar sudlar tomonidan mazmunan koʼrib chiqilgan holda hal etiladi.

Xususan, Shahrisabz tumanlararo iqtisodiy sudi tomonidan 2023 yilda 36 ta, 2024 yilda esa 38 ta xizmat koʼrsatish shartnomasidan kelib chiqqan nizolar bilan bogʼliq ishlar koʼrib chiqilgan.

Bu esa ushbu shartnoma boʼyicha nizolarni soni ortayotganligidan dalolat beradi.

Taʼkidlab oʼtish joizki, koʼpchilik holatlarda shartnoma taraflari shartnomani professional daraja tuzish choralarini koʼrmaydi. Bu esa oʼz-oʼzidan shartnoma taraflari oʼrtasida turli nizolarni kelib chiqishiga sabab boʼladi.

Shu sababli taraflar shartnomalarni imzolashga tayyorlash jarayonida “Xoʼjalik yurituvchi subʼektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi toʼgʼrisida” Oʼzbekiston Respulikasi Qonunining 21-moddasi talablaridan kelib chiqqan holda xoʼjalik yurituvchi subʼektlarning yuridik xizmati yoki jalb etilgan advokatlar tomonidan qonunchilikka muvofiqligi yuzasidan tekshirib koʼrilsa, maqsadga muvofiq boʼladi.

Xulosa qilib aytganda, kundalik hayotda jismoniy va yuridik shaxslar xizmat koʼrsatish yuzasidan shartnomaviy huquqiy munosabatga kirishishi tabiiy. Shartnomalarni professional darajada tuzmaslik, turli nizolarni kelib chiqishiga sabab boʼladi.

Shu sababli shartnoma taraflariga nafaqat haq evaziga xizmat koʼrsatish shartnomasi, balki boshqa shartnomalarni tuzishda ham professional yurist va advokatlar xizmatidan foydalanishi tavsiya etiladi.

Zohid Eshmirzaev, Shahrisabz tumanlararo iqtisodiy sudi raisi

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASIDA RAQAMLI DALILLAR BILAN ISHLASH TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH: YANGI QONUN HUJJATLARIDAGI OʻZGARISHLAR VA ULARNING AHAMIYATI

Raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi huquqiy tizimning ham mos ravishda takomillashtirilishini talab etadi. Oʻzbekiston Respublikasi raqamli dalillar bilan ishlash tizimini takomillashtirish maqsadida bir qator qonun hujjatlariga oʻzgartirish va qoʻshimchalar kiritdi. Ushbu maqolada mazkur oʻzgarishlar, ularning ahamiyati va raqamli dalillar bilan bogʻliq huquqiy jarayonlarning samaradorligini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar yoritiladi.

2024-yil 21-noyabrda Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan imzolangan “Oʻzbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga raqamli dalillar bilan ishlash tizimini takomillashtirishga qaratilgan oʻzgartirish va qoʻshimchalar kiritish toʻgʻrisida”gi qonun bilan Jinoyat-prosessual kodeksi, Fuqarolik-prosessual kodeksi, Iqtisodiy prosessual kodeks, Ma’muriy javobgarlik toʻgʻrisidagi kodeks va Ma’muriy sud ishlarini yuritish toʻgʻrisidagi kodeksga raqamli dalillar tushunchasi hamda ular bilan ishlash tartibini belgilovchi normalar kiritildi.

Ushbu qonun bilan raqamli dalillarni toʻplash, taqdim etish, mustahkamlash, koʻzdan kechirish, tekshirish va baholash, saqlash, qaytarish hamda yoʻq qilish tartibi belgilandi. Xususan, jinoyat ishi doirasida guvoh, jabrlanuvchi, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi va boshqa shaxslar elektron ma’lumotlarni elektron jismdan boshqa elektron jismga koʻchirish orqali taqdim etish huquqiga ega boʻldi.

Shuningdek, raqamli dalillarning koʻchirma nusxalarini mas’ul shaxslarga yoki sudga qogʻozda chop etilgan shaklda taqdim etish imkoniyati yaratildi. Biroq, bunday qogʻozdagi shakl yozma dalil deb hisoblanmaydi. Raqamli dalildan koʻchirma nusxa olishga, uning yaxlitligi va aynan oʻxshashligi saqlangan holda yoʻl qoʻyiladi. Bu esa raqamli dalilning asl nusxasining mavjudligini ta’minlaydi.

Raqamli dalillar zamonaviy huquqiy amaliyotda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ular elektron shaklda saqlangan ma’lumotlar boʻlib, sud ishlarida yoki boshqa huquqiy jarayonlarda dalil sifatida qoʻllanilishi mumkin.

Oʻzbekiston Respublikasining yangi qonun hujjatlarida raqamli dalillar quyidagi jihatlar boʻyicha tartibga solindi:

– ularning huquqiy maqomi va ishonchliligi aniqlashtirildi;

– raqamli dalillarni olish, qayta ishlash va sudga taqdim etish tartibi belgilandi;

– dalillarning yaxlitligi va ishonchliligini ta’minlash uchun texnik vositalardan foydalanish qoidalari aniqlandi.

Yangi qonun hujjatlariga muvofiq quyidagi muhim oʻzgarishlar amalga oshirildi:

– jinoyat-prosessual kodeksiga raqamli dalillarni sud tomonidan qabul qilish shartlari belgilab berildi;

– fuqarolik-prosessual va Iqtisodiy prosessual kodekslarida elektron ma’lumotlarni dalil sifatida koʻrib chiqish tartibi aniqlandi;

– raqamli dalillar bilan bogʻliq jarayonlarni nazorat qilish va ularning ishonchliligini ta’minlash boʻyicha maxsus ekspertiza tizimi joriy etildi.

Raqamli dalillarning ishonchliligini ta’minlash muhim huquqiy masalalardan biri hisoblanadi. Ushbu maqsadda quyidagi tamoyillar joriy etildi:

– dalillarning haqiqiyligini tasdiqlash uchun kriptografik usullardan foydalanish;

– elektron dalillarni saqlash va uzatish jarayonlarida kiberxavfsizlik choralari koʻrish;

– dalillar bilan ishlashda maxsus mutaxassislarning ishtirokini ta’minlash.

Yangi qonunchilikka muvofiq raqamli dalillar sud tomonidan quyidagi shartlar asosida qabul qilinadi:

– dalillarning manbasi va ularning haqiqiyligi tasdiqlangan boʻlishi kerak;

– elektron ma’lumotlar qogʻoz shaklda yoki rasmiy elektron hujjat sifatida taqdim etilishi mumkin;

– dalillarning oʻzgartirilmaganligi ishonchli texnik vositalar yordamida tekshirilishi lozim.

Kiritilgan oʻzgarishlar raqamli dalillarning ishonchliligini oshirishga yordam beradi, bu esa sud jarayonlarini tezlashtiradi va ishonchli qarorlar qabul qilish imkoniyatini beradi.

Oʻzbekiston Respublikasida raqamli dalillar bilan ishlash tizimini takomillashtirishga qaratilgan qonun hujjatlaridagi oʻzgarishlar huquqiy jarayonlarning zamonaviy texnologiyalar bilan uygʻunlashuviga xizmat qiladi. Ushbu oʻzgarishlar sud ishlarining yanada adolatli va shaffof boʻlishini ta’minlab, fuqarolar va tashkilotlarning huquqiy manfaatlarini ishonchli himoya qilish imkonini yaratadi. Kelgusida raqamli dalillar bilan ishlash tizimini yanada takomillashtirish va xalqaro tajribalarni qoʻllash masalalari dolzarb boʻlib qolmoqda.

Ruslan Zayirov, Qashqadaryo viloyat sudining sudyasi

Sog‘liqqa qarshi jinoyatlar

Konstitutsiyamizning 27-moddasiga ko‘ra, har kim erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqiga ega.

Agar boshqa shaxsning shaxsiy daxlsizligi buzilib, uning sog‘ligi va hayotiga xavf soladigan tajovuzlar qilinsa va shikast yetkazilsa, Jinoyat kodeksining 104-111-moddalarida nazarda tutilgan jinoiy javobgarlik vujudga keladi.

O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi 109, 105 va 104-moddasida ko‘rsatilgan jinoyatlar qasddan sodir qilinadigan jinoyatlar toifasiga kirib, badanga yetkazilgan tan jarohatining og‘irlik darajasiga ko‘ra bir-biridan farqlanadi.

Sog‘liqning qisqa vaqt, ya’ni olti kundan ortiq, ammo yigirma bir kundan ko‘p bo‘lmagan muddatga yomonlashuviga yoki umumiy mehnat qobiliyatining uncha uzoq bo‘lmagan muddatga yo‘qotilishiga sabab bo‘lgan qasddan badanga shikast yetkazganlik uchun Jinoyat kodeksi 109-moddasida, sodir etilayotgan paytda hayot uchun xavfli bo‘lmagan va Jinoyat kodeksining 104-moddasida nazarda tutilgan oqibatlarga olib kelmagan, lekin sog‘liqning uzoq vaqt, ya’ni kamida yigirma bir kun, ammo to‘rt oydan ko‘p bo‘lmagan davrda yomonlashuviga yoki umumiy mehnat qobiliyatining o‘n foizdan o‘ttiz uch foizigacha yo‘qolishiga sabab bo‘lgan qasddan badanga o‘rtacha og‘ir shikast yetkazganlik uchun Jinoyat kodeksi 105-moddasi 1-qismida javobgarlik choralari belgilangan bo‘lib, agar mazkur jinoyatlarni birinchi marta sodir qilgan shaxs yetkazilgan zararlarni qoplasa va jabrlanuvchi yarashish istagini bildirsa jinoyat ishi yarashganlik munosabati bilan tugatilishi mumkin.

Jinoyat kodeksi 104-moddasida qasddan badanga og‘ir shikast yetkazish natijasida ko‘rish, so‘zlash, eshitish qobiliyatining yo‘qolishi, biror bir a’zoning ishdan chiqishi, ruhiy holatning buzilishi, mehnat qobiliyatining salmoqli qismi yo‘qolishi, homilaning tushishi, badanning tuzalmaydigan darajada xunuklashishi kabi og‘ir oqibatlar kelib chiqsa, uch yildan boshlab o‘n yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazo chorasi qo‘llanilishi mumkin.

Orzimurod Shukurov, Qashqadaryo viloyat sudi jinoyat ishlari bo‘yicha sudyasi      

Sud tizimidagi bugungi va ertangi islohotlar: Jinoyat ishlari bo‘yicha tuman, shahar sudlarida tergov sudyasi lavozimi va sudlar faoliyatida sun’iy intellekt texnologiyalari joriy etiladi

Bugungi kunda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar qonun yo‘li bilan tartibga solinayotgani, qabul qilinayotgan qonunlar zamirida insonparvarlik va odillik g‘oyasi mujassamlashganligi har birimizni quvontiradi.

So‘nggi yillarda yurtimizda aynan Konstitutsiya va qonunlarga asoslangan davlat qurish uchun amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarning salmog‘i har qachongidan oshdi desak mubolag‘a bo‘lmaydi.

Bu jarayonda inson, uning huquq va erkinliklari oliy qadriyat hisoblanadigan fuqarolik jamiyati asoslari mustahkamlandi.

Shu bilan birga sud hokimiyati ham qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatdan, siyosiy partiyalardan, fuqarolik jamiyatining boshqa institutlaridan mustaqil holda ish yurituvchi, qonun ustuvorligi va adolat tantanasi yo‘lida faoliyat olib boradigan alohida mustaqil tizim sifatida shakllandi.

Birgina joriy yilning birinchi yarim yilligida sud-huquq sohasida bir qator amaliy ishlar qilindi.

Xususan, sud qarorlarining qonuniyligi, asosliligi va adolatliligini tekshirish instituti takomillashtirilib, qonuniy kuchga kirmagan sud qarorlarini shikoyat (protest) asosida apellyatsiya tartibida, qonuniy kuchga kirgan sud qarorlarini kassatsiya tartibida, apellyatsiya yoki kassatsiya tartibida ko‘rilgan sud qarorlarini taftish tartibida qayta ko‘rish amaliyoti joriy etildi.

Shuningdek, qonuniy kuchga kirgan sud qarorlarini kassatsiya tartibida ko‘rish bo‘yicha vakolatlar viloyat va unga tenglashtirilgan sudlarga o‘tkazilib, yuqori sudlar tomonidan sud qarorlarini bekor qilib, ishni yangidan ko‘rish uchun quyi instansiya sudlariga yuborish amaliyoti tugatildi.

Soha uchun yangilik sifatida baholangan islohotlardan yana biri tizimda tergov sudyasi institutining joriy etilayotganligi bo‘ldi.

2024-yil 10-iyun kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Tezkor-qidiruv hamda tergov faoliyatida shaxsning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni imzolandi.

Mazkur farmonga ko‘ra, bugungi kunda sud-huquq tizimidagi zamonaviy talablar va xalqaro standartlar asosida ishni sudga qadar yuritish bosqichida tergov sudyasi lavozimi joriy etilishi belgilandi.

Xususan, 2025-yil 1-yanvardan jinoyat ishlari bo‘yicha tuman, shahar sudlarida tergov sudyasi lavozimi joriy etiladi. Tergov sudyalari sudga qadar ish yurituv davrida protsessual qarorlarga sanksiya berish va majburlov choralarini qo‘llash masalasini hamda ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqadi.

Farmonga muvofiq qamoqqa olish yoki uy qamog‘i tarzidagi ehtiyot chorasini qo‘llash, qamoqda saqlash yoki uy qamog‘i muddatini uzaytirish, pasportning (harakatlanish hujjatining) amal qilishini to‘xtatib turish, murdani eksgumatsiya qilish, pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash, tintuv o‘tkazish, telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish, mol-mulkni xatlash kabi iltimosnomalarga tergov sudyasi sanksiyalar berishi mumkin.

Shuningdek, ayblanuvchini lavozimidan chetlashtirish, shaxsni tibbiy muassasaga joylashtirish, ayblanuvchining tibbiy muassasada bo‘lishi muddatini uzaytirish, ushlab turish muddatini 48 soatga qadar uzaytirish, prokurorning guvoh va jabrlanuvchining (fuqaroviy da’vogarning) ko‘rsatuvlarini oldindan mustahkamlash to‘g‘risidagi kabi iltimosnomalar bo‘yicha majburlov choralarini qo‘llashi mumkin.

Alohida ta’kidlash kerakki, jinoyat ishlari bo‘yicha sudga qadar ish yurituv davrida tergov sudyasi tomonidan protsessual qarorlarga berilgan sanksiyalar faqatgina apellyatsiya instansiyasida Qoraqalpog‘iston sudi, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari, O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudi tomonidan yakka tartibda qayta ko‘rib chiqiladi.

Bundan tashqari, 2023-yil 16-yanvardagi “Odil sudlovga erishish imkoniyatlarini yanada kengaytirish va sudlar faoliyati samaradorligini oshirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Prezident Farmoni bilan 2023–2026-yillarga mo‘ljallangan sud tizimini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqishning qisqa muddatli strategiyasi tasdiqlangan edi.

Strategiya doirasida odil sudlovni ta’minlashning ustuvor vazifalaridan biri sifatida sudlar faoliyatida sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish belgilangan.

Do‘nyo bo‘ylab ko‘plab jabhalarda samarali foydalanib kelinayotgan sun’iy intellekt texnologiyalarining sudlar faoliyatida bosqichma-bosqich joriy etilishi, sohada butun bir yaxlit tizim yaratilishiga va inson omili natijasida kelib chiqishi mumkin bo‘lgan kamchiliklarga yo‘l qo‘ymaslik va ularni o‘z vaqtida aniqlab, o‘z o‘rnida bartaraf etishga, shuningdek sud qarorlarining sifatli va tushunarli yozilishini ta’minlash bilan birga, ish hajmini ham bir muncha kamaytirishga imkon yaratadi.

Ish bo‘yicha sudning hukmini yoki qarorini inson qo‘li bilan yaratilgan elektron tizim tayyorlashini tasavvur qilish qiyin, albatta.

Ammo, xalqaro tajribalardan ko‘rinishicha sun’iy intellektga ega texnologiyalar fuqarolik yoki jinoiy ish yuritish usullarini isloh qilish imkoniyatiga ega. U sudyalarga sud muhokamasining turli bosqichlarida turli vazifalarni bajarishga ketadigan vaqtni qisqartirish orqali yordam beradi.

Shu bois sun’iy intellektdan huquqiy tartib-qoidalarni soddalashtirish, takroriy vazifalarni avtomatlashtirish va takomillashtirish orqali ishlarni tez hal etishda foydalanib kelinmoqda.

Sun’iy intellektdan sudlarda sudyalarning ish yukini kamaytirish, ishlarni hal qilish vaqtini qisqartirish va yaxshilash uchun foydalanish  mumkin, biroq sun’iy intellekt tomonidan yozilgan sud qarorlarining jozo tayinlash qismida sodir etilgan qilmish uchun tayinlanishi lozim bo‘lgan jazo turi va miqdori faqatgina sudya tomonidan mustaqil tarzda belgilanadi.

Ishonchimiz komilki, sohada amalga oshirilayotgan mazkur islohotlar o‘z navbatida ish bo‘yicha barcha holatlar sud tomonidan har tomonlama tekshirilib, dalillarga xolisona baho berilishi va ishning haqiqiy holatlarini aniqlanishiga, natijada oqlov hukmlari ko‘payishiga asos yaratib, fuqarolarning sudga bo‘lgan ishonchining oshishiga zamin yaratadi.

Adham Abdiyev, jinoyat ishlari bo‘yicha Kitob tuman sudining sudya yordamchisi

Odil sudlov ishonchli himoya

O‘tgan qisqa davrda sud-huquq tizimini tubdan isloh qilishga qaratilgan tarixiy o‘zgarishlarga qo‘l urildi. Mamlakatimizda inson, uning huquq va erkinliklari oliy qadriyat darajasida belgilandi. Yangi tahrirdagi Konstitutsiyada ham sud organlarini fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qiluvchi mustaqil organga aylantirish eng muhim vazifa etib belgilandi.

Xususan, bosh qomusimizning 136-moddasida “Sudyalar mustaqildirlar, faqat Konstitutsiya va qonunga bo‘ysunadilar. Sudyalarning odil sudlovni amalga oshirishga doir faoliyatiga har qanday tarzda aralashishga yul qo‘yilmaydi va bunday aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo‘ladi. Sudyalar muayyan ishlar bo‘yicha hisobdor bo‘lmaydi”, deb belgilab qo‘yildi.

Prezidentimizning “Odil sudlovga erishish imkoniyatlarini yanada kengaytirish va sudlov faoliyati samaradorligini oshirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni ham ushbu yunalishdagi islohotlarimizni tubdan yangi bosqichga olib chiqishga qaratilgani bilan ahamiyatlidir. Mazkur hujjatda sud hokimiyatining chinakam mustaqilligini ta’minlash, sudlar faoliyati samaradorligi va odil sudlov sifatini oshirishga qaratilgan keng qamrovli chora-tadbirlar belgilandi. Xususan, 2023-2026 yillarda sud tizimini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqishning Strategiyasi va uni amalga oshirish bo‘yicha Harakatlar dasturi tasdiqlandi. Harakatlar dasturida sud tizimini yanada isloh qilishga qaratilgan asosiy ustuvor yunalishlar, maqsad va vazifalar sifatida “Xabeas korpus” institutini amaliyotga yanada kengroq joriy etish sudyalar ixtisoslashuvini yanada kengaytirish, sud ishlarini ko‘rishda yagona sud amaliyotini ta’minlash, sudyalar mustaqilligini ta’minlashning yangi mexanizmlarini yaratish, sud hokimiyatining nufuzi, mavqei va obro‘sini yanada yuksaltirish choralarini ko‘rish va boshqa muhim masalalar hamda ularni amalga oshirish mexanizmlari, muddatlari va mas’ul organlar aniq belgilab berildi.

Alisher O‘ralov, jinoyat ishlari bo‘yicha Qamashi tuman sudi raisi