“TO‘LOVGA QOBILIYATSIZLIK TO‘G‘RISIDA”GI QONUNNING MOHIYATI VA AHAMIYATI

O‘zbekiston Respublikasida yuridik va jismoniy shaxslarning, shuningdek yakka tartibdagi tadbirkorlarning to‘lovga qobiliyatsizligi sohasidagi munosabatlarni tartibga solish maqsadida O‘zbekiston Respublikasining 2022 yil 12 aprel kuni “To‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida”gi Qonuni qabul qilingan.

Mazkur Qonunning 5-moddasiga ko‘ra to‘lovga qobiliyatsizlik alomatlari quyidagilardan iborat:

vaqtincha to‘lovga qobiliyatsizlik – majburiyatni 3 oyda bajara olmaslik;

doimiy to‘lovga qobiliyatsizlik – sudga ariza berish sanasidagi va ariza berilgan yilning boshidagi hisobot davrida qarzdorning majburiyatlarini uning aktivlari qiymatidan oshib ketishi.

To‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risidagi ish sud tomonidan ko‘rib chiqiladi.

Qarzdor pul majburiyatlarini bajarmaganligi munosabati bilan unga nisbatan to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida ish qo‘zg‘atish haqidagi ariza bilan sudga murojaat etish huquqiga qarzdorning o‘zi va kreditor ega. Qarzdor va kreditor to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida ish qo‘zg‘atish haqidagi arizada qarzdorning to‘lov qobiliyatini tiklashga yoxud tugatishga doir ish yuritish tartib-taomillarini qo‘llash zarurligini ko‘rsatishi mumkin.

Qarzdor soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha majburiyatlarini bajarmaganligi munosabati bilan unga nisbatan to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida ish qo‘zg‘atish haqidagi ariza bilan sudga murojaat etish huquqiga qarzdorning o‘zi, davlat soliq xizmati organlari, shuningdek ustav fondida (ustav kapitalida) davlat ulushi bo‘lgan va (yoki) pul majburiyatlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi oldida qarzi bo‘lgan yuridik shaxslarga nisbatan to‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha vakolatli davlat organi va uning hududiy boshqarmalari ega bo‘ladi.

Qonuning 30-moddasiga ko‘ra, qarzdor yuridik shaxsning to‘lovga qobiliyatsizligi to‘g‘risidagi ishni ko‘rib chiqishda quyidagi tartib-taomillar qo‘llaniladi: kuzatuv;; tashqi boshqaruv; tugatishga doir ish yuritish.

Qarzdor jismoniy shaxsning to‘lovga qobiliyatsizligi to‘g‘risidagi ishni ko‘rib chiqishda quyidagi tartib-taomillar qo‘llaniladi: qarzni tarkibiy jihatdan o‘zgartirish; bankrotlikni tan olish va mol-mulkni sotish.

Qarzdor yakka tartibdagi tadbirkorning to‘lovga qobiliyatsizligi to‘g‘risidagi ishni ko‘rib chiqishda tugatishga doir ish yuritish tartib-taomili qo‘llaniladi.

Ushbu Qonun bilan jismoniy shaxslarni ham bankrot deb topish mumkinligi belgilandi. O‘zbekiston Resublikasida “Bankrotlik to‘g‘risida”gi Qonunda bunday tartib taomillar nazarda tutilmagan.

Jumladan “To‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risida”gi Qonuning 14-bobiga ko‘ra qarzdor jismoniy shaxsning pul majburiyatlari bo‘yicha kreditorlar talablarini qanoatlantirishga va (yoki) soliqlar hamda yig‘imlar bo‘yicha o‘z majburiyatini to‘liq hajmda bajarishga qodir emasligi, agar tegishli majburiyatlar va (yoki) to‘lov majburiyatlari yuzaga kelgan kundan e’tiboran uch oy ichida qarzdor jismoniy shaxs tomonidan bajarilmagan hamda qarzdor jismoniy shaxsga nisbatan talablar bazaviy hisoblash miqdorining kamida ikki yuz barobarini tashkil etsa, qarzdor jismoniy shaxsning to‘lovga qobiliyatsizligi alomatlari hisoblanadi.

Qarzdor jismoniy shaxs, kreditor, shuningdek davlat soliq xizmati va boshqa vakolatli organlar jismoniy shaxsni to‘lovga qobiliyatsiz deb topish to‘g‘risidagi ariza bilan sudga murojaat qilishi mumkin.

Jismoniy shaxsga nisbatan to‘lov qobiliyatsizlik to‘g‘risida ish qo‘zg‘atish haqida sudga ariza bergan arizachi tomonidan moliyaviy boshqaruvchiga haq to‘lash uchun sudning depozit hisobvarag‘iga mehnatga haq to‘lash eng kam miqdorining yetti baravari miqdorida oldindan pul mablag‘lari o‘tkaziladi.

To‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risidagi ish sud majlisida qarzdorning to‘lovga qobiliyatsizligi to‘g‘risida ish qo‘zg‘atish haqidagi ariza ish yuritishga qabul qilinganligi to‘g‘risida ajrim chiqarilgan kundan e’tiboran ikki oydan ortiq bo‘lmagan muddatda ko‘rib chiqilishi kerak. To‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risidagi ishni ko‘rish alohida hollarda bir oydan oshmagan muddatga uzaytirilishi mumkin.

To‘lovga qobiliyatsizlik to‘g‘risidagi ish bo‘yicha sud hujjatlari darhol ijro etilishi lozim.

 

Дилшод Шарипов, Косон туманларо иқтисодий

судининг раиси  

Sudlarga xalq maslahatchilari saylovi

O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 13-moddasida o‘ta og‘ir jinoyatlar sudlarda xalq maslahatchilari ishtirokida ko‘rilishi belgilangan.

Ish birinchi instansiya sudi tomonidan hay’atda ko‘rilganda sud tarkibiga sudya va ikki nafar xalq maslahatchisi kiradi.

O‘zbekiston Respublikasining 2021 yil 28 iyuldagi “Sudlar to‘g‘risida”gi qonunining 59-moddasiga ko‘ra, o‘ttiz besh yoshdan kichik bo‘lmagan, fuqarolarning yashash yoki ish joyidagi yig‘ilishida ochiq ovoz berish yo‘li bilan ikki yarim yil muddatga saylangan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi xalq maslahatchisi bo‘lishi mumkin.

Haqiqiy harbiy xizmatni o‘tayotgan, saylov kunida o‘ttiz besh yoshga to‘lgan, harbiy qismlar harbiy xizmatchilarining yig‘ilishlarida ochiq ovoz berish yo‘li bilan ikki yarim yil muddatga saylangan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi harbiy sudning xalq maslahatchisi bo‘lishi mumkin.

Har bir sud uchun xalq maslahatchilari soni sudyalarning tegishli malaka hay’atlari tomonidan belgilanadi.

Xalq maslahatchilari odil sudlovni amalga oshirishda sudyaning huquqlaridan foydalanadi.

Xalq maslahatchilari sudlardagi o‘z vazifalarini bajarishga bir yilda ko‘pi bilan ikki haftaga navbatma-navbat chaqiriladi.

Bundan ularning ishtirokida boshlangan sud ishini ko‘rishni tugallash zarurati bu muddatni uzaytirishni taqozo etgan hollar mustasno.

Shu davrda ularning ish joyidagi o‘rtacha ish haqi saqlanib qoladi.

 

A.G‘opporov, Qashqadaryo viloyat sudi jinoyat ishlari bo‘yicha sudyasi,

O.Shukurov, jinoyat ishlari bo‘yicha Qarshi tuman sudi raisi        

Sudlarda saylanadigan xalq maslahatchilarining vakolatlari

Davlatimiz rahbari tomonidan fuqarolar va tadbirkorlarni sudlarga bo‘lgan ishonchini oshirish borasida muttasil ishlar amalga oshirilmoqda.

Jamoatchilik vakillarining jinoyat ishlarini ko‘rishda xalq maslahatchilari sifatida ishtirok etishi qonuniylikni mustahkamlashga, xalqning ko‘z o‘ngida sudlarning nufuzini ko‘tarishga, fuqarolarni qonunlarga rioya etish ruhida tarbiyalashga, qolaversa shaxs, jamiyat va davlatning manfaatlarini himoya etishga qaratilgan. Bunda xalq maslahatchilarining raislik etuvchi bilan bir qatorda jinoyat ishining muhokamasida yuzaga kelgan barcha masalalarni hal etishda va sud qarori chiqarishda teng huquqqa ega ekanligi bilan ahamiyatlidir.

Odil sudlovni amalga oshirishda xalq maslahatchilari ishtirokining xususiyatlari ko‘p jihatdan ushbu institutning normativ-huquqiy hujjatlar yordamida tartibga solinishida o‘z aksini topadi. Mazkur institutga oid normalar Jinoyat-protsessual kodeksi, “Sudlar to‘g‘risida”gi Qonun va “Sudyalarning malaka hay’atlari to‘g‘risida”gi Nizomda belgilab qo‘yilgan.

Jinoyat-protsessual kodeksining 13 va 30-moddalariga va Jinoyat kodeksining 15-moddasiga muvofiq, o‘z xususiyati va ijtimoiy xavflilik darajasiga ko‘ra, o‘ta og‘ir toifali jinoyat ishi birinchi instansiya sudi tomonidan hay’atda ko‘riladi, bunda sud tarkibiga sudya va ikki nafar xalq maslahatchisi kiradi. Jinoyat ishini ko‘rishda ushbu sud tarkibida tayinlangan yoki saylangan sudyalar va sudyaning barcha huquqlaridan foydalanish imkoniyatlariga ega bo‘lgan xalq maslahatchilari qatnashadilar.

“Sudlar to‘g‘risida”gi qonunning 59-moddasida xalq maslahatchilariga nisbatan qo‘yilgan talablarga ko‘ra, o‘ttiz besh yoshdan kichik bo‘lmagan, fuqarolarning yashash yoki ish joyidagi yig‘ilishida ochiq ovoz berish yo‘li bilan ikki yarim yil muddatga saylangan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi xalq maslahatchisi bo‘lishi mumkin.

Shuningdek, haqiqiy harbiy xizmatni o‘tayotgan, saylov kunida o‘ttiz besh yoshga to‘lgan, harbiy qismlar harbiy xizmatchilarining yig‘ilishlarida ochiq ovoz berish yo‘li bilan ikki yarim yil muddatga saylangan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi harbiy sudning xalq maslahatchisi bo‘lishi mumkin.

Xalq maslahatchilarining jinoyat ishlarini ko‘rishdagi ishtiroki jamiyatning davlat bilan o‘zaro samarali aloqasini ta’minlashning muhim vositalaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Jamoatchilikning sud ishlarida faol ishtiroki odil sudlov faoliyatining ochiq-oshkoraligini ta’minlaydi, fuqarolarning sud hokimiyatiga ishonchini mustahkamlaydi.

Shu ma’noda xalq maslahatchilarining jinoyat ishlarini sudda ko‘rishdagi ishtiroki jinoyat protsessining demokratik asoslarini mustahkamlash va rivojlantirishga xizmat qiladi. Chunki, xalq maslahatchilari ish natijalaridan manfaatdor bo‘lmagan shaxslar sifatida jinoiy-protsessual faoliyatni amalga oshirishga jalb etiladi. Bu holat, o‘z navbatida, odil sudlovning sifati va samaradorligini oshiradi, obyektivlik, adolat va qonuniylik kabi tamoyillarni o‘zida mujassam etadi. Fuqarolarning sudga bo‘lgan ishonchi yanada ortishiga xizmat qiladi.

O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o‘z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga ega ekanliklari asosiy Qonunimizning 36-moddasida belgilab qo‘yilgan. Ta’kidlash joizki, bugungi kunda fuqarolar nafaqat jamiyat va davlat ishlarida, ayni chog‘da sudlarda jinoyat ishlarining adolatli tarzda ko‘rib chiqilishi va qonuniy hal etilishida ham faol ishtirok etishmoqda.

Xalq maslahatchilari odil sudlovni amalga oshirishda sudyaning huquqlaridan foydalanadi.

Xalq maslahatchilari sudlardagi o‘z vazifalarini bajarishga bir yilda ko‘pi bilan ikki haftaga navbatma-navbat chaqiriladi. Bundan ularning ishtirokida boshlangan sud ishini ko‘rishni tugallash zarurati bu muddatni uzaytirishni taqozo etgan hollar mustasno. Shu davrda ularning ish joyidagi o‘rtacha ish haqi saqlanib qoladi.

O‘zbekiston Respublikasining 2014 yil 22 apreldagi O‘RQ-368-sonli Qonuni bilan tasdiqlangan “Sudyalarning malaka hay’atlari to‘g‘risida”gi Nizomning 8-bobida belgilangan tartibga rioya etgan holda joriy yilda korxona, tashkilot, muassasa va o‘zini-o‘zi boshqarish organlarida xalq maslahatchilari saylovi o‘tkazildi.

Zero xalq maslahatchilarining jinoyat ishlari bo‘yicha sudlardagi ishtiroki shaxs, jamiyat va sud hokimiyati o‘rtasidagi ijtimoiy aloqalarni mustahkamlash barobarida qonun ustuvorligi va ijtimoiy adolatni ta’minlashga xizmat qiladi

 

Fozil Yusupov, jinoyat ishlari bo‘yicha Koson tuman sudi raisi

Skip to content