Atrof-muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish barchamizning konstitutsiyaviy burchimizdir

Ma’lumki, atrof-muhitni muhofaza qilishning huquqiy asoslari birinchi navbatda O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida o‘z aksini topgan. Uning Muqaddimasida ham mamlakatimizning bebaho tabiiy boyliklarini ko‘paytirish, hozirgi va kelajak avlodlar uchun asrab-avaylash hamda atrof-muhit musaffoligini saqlash masalasiga alohida e’tibor qaratilgan.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 62-moddasida “Fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishga majburdirlar” deb belgilangan.

Konstitutsiyasimizga muvofiq yer, yer osti boyliklari, suv, o‘simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zaxiralar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir.

1996-yil 27-dekabrda O‘zbekiston Respublikasining «Atmosfera havosini muhofaza qilish to‘g‘risida»gi qonuni qabul qilingan bo‘lib, atmosfera havosini muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari, fuqarolarining huquq va majburiyatlari, standartlar va meyoriy hujjatlar, havo muhitiga zarar yetkazganlik uchun javobgarlik kabi moddalar mavjud.

Atrof muhitni muhofaza qilish sohasida davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlarini belgilash, tabiatni muhofaza qilish sohasidagi qonun hujjatlari buzilishlari profilaktikasi, ularni aniqlash va oldini olishning samarali mexanizmlarini joriy etish, respublika aholi punktlarining sanitariya va ekologik holati uchun davlat organlari, xo‘jalik yurituvchi subyektlar rahbarlari va fuqarolarning shaxsiy javobgarligini kuchaytirish, shuningdek, 2030-yilgacha bo‘lgan davrda barqaror rivojlanish sohasidagi Milliy maqsad va vazifalarga erishishni ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 30-oktabrdagi PF-5863-son Farmoni bilan  2030-yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekiston Respublikasining Atrof muhitni muhofaza qilish konsepsiyasi tasdiqlangan.

Davlatmiz rahbari tashabbusi bilan 2025-yilga “Atrof-muhitni asrash va “yashil” iqtisodiyot yili” deb nom berildi. Bu qaror mamlakatimizning barqaror rivojlanishi, yuzaga kelgan ekologik muammolarni hal qilish orqali iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga qaratilgan bir necha muhim omilga asoslangan. Dunyo bo‘ylab atrof-muhitga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgan holatlar ko‘paymoqda. Jumladan, O‘zbekiston ham iqlim o‘zgarishi, havo va suv ifloslanishi kabi jiddiy ekologik muammolarga duch kelmoqda. Atrof-muhit masalasini asosiy kun tartibiga olib chiqish davlatimizga ayni masalarni bartaraf qilish imkonini beradi, jamoatchilikda esa tabiatga e’tiborni kuchaytiradi. Har bir fuqaro atrof muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lshi, asrab avaylashi, undan oqilona foydalanishi zarur.

O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida atrof-muhitni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunlarni buzganlik uchun javobgarlikka tortish masalalari O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksida tabiiy muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasidagi huquqbuzarlik uchun ma’muriy javobgarlik meyorlarida belgilangan. Ma’muriy kodeksda jinoyat turiga qarab turli miqdorda jarimalar to‘lash va ma’lum huquqdan mahrum qilish jazolari ko‘rsatilgan. O‘zbekiston Respublikasi jinoyat kodeksining 4-bo‘limi «Ekologiya sohasidagi jinoyatlar» deb yuritiladi. Jinoyat kodeksida Ekologiya sohasidagi turli jinoyatlar uchun jarima to‘lash, muayyan huquqdan mahrum qilish, axloq tuzatish ishlari, ozodlikdan mahrum qilish choralari belgilangan.

Sudlar tomonidan ham vakolatli organlarning da’vo arizalariga asosan artof-muhitga yetkazilgan zararni undirish haqidagi ishlar ko‘rib chiqilib, sudning hal qiluv qarorlariga asosan aybdor shaxslardan yetkazilgan zararlar undirib olinmoqda.

Bugungi kunda dunyo miqyosida ekologik muammolar o‘sib borayotgan bir vaqtda respublikamizda artof-muhitni asrab avaylash, “Yashil makon” umummilliy loyihasi doirasida hududlarga mevali va manzarali daraxtlar ekish ishlari olib borilmoqda.

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, barchamiz o‘zimizning Konstitutsiyaviy burchimiz bo‘lgan atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishimiz, kelajak avlodlar uchun asrab-avaylashimiz zarur.

 

Xurshid Muxtorov, fuqarolik ishlari bo‘yicha Kasbi tumanlararo sudi raisi 

Tabiatga ziyon yetkazganlar jazolandi

Bugungi kunda ekologik barqarorlik va tabiatni asrash har bir davlat siyosatining ustuvor yoʼnalishlaridan biridir. Oʼrmonlar tabiatning bebaho boyligi va bioxilma-xillikni saqlash, inson hayoti uchun sogʼlom muhit yaratishda beqiyos ahamiyatga ega. Shu bois mamlakatimizda oʼrmonlarni muhofaza qilish, ularni koʼpaytirish va tiklash masalasi qatʼiy nazoratga olingan.

Shu bilan birga ayrim fuqarolarning shaxsiy manfaati yoki beeʼtiborligi sababli daraxtlarning noqonuniy kesilishi, oʼrmon maydonlariga zarar yetkazish holatlari hali-hamon uchrab turibdi. Bunday hollar nafaqat ekologik muvozanatga putur yetkazadi, balki qonunchiligimizga zid hisoblanadi.

Jinoyat ishlari boʼyicha Yakkabogʼ tuman sudida shu kabi jinoyat ishi koʼrib chiqildi. Ish hujjatlariga koʼra sudlanuvchi E.D Yakkabogʼ ixtisoslashgan Davlat oʼrmon xoʼjaligiga qarashli “Langar” oʼrmonchilik boʼlimining uchastkasi oʼrmonchi vazifasida ishlab kelib, Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2008-yil 9-sentyabrdagi 203-sonli Qarori bilan tasdiqlangan “Oʼrmon qoʼriqchiligi toʼgʼrisida”gi Nizomning 2-boʼlimi 4-bandiga koʼra, unga oʼrmon daraxtlarini oʼzboshimchalik bilan kesishdan, oʼgʼirlash, yoʼq qilish va oʼrmon toʼgʼrisidagi qonun hujjatlarining boshqa buzilishlaridan muhofaza qilish hamda oʼrmon daraxtlarini oʼzboshimchalik bilan kesish bilan bogʼliq noqonuniy xatti-harakatlarni toʼxtatish chora-tadbirlarini koʼrish vazifalari yuklatilgan boʼlsada, oʼziga yuklatilgan vazifalarini vijdonsiz bajargan.

Shuningdek, sudlanuvchi U.Gʼ Yakkabogʼ ixtisoslashgan Davlat oʼrmon xoʼjaligiga qarashli “Langar” oʼrmonchilik boʼlimining oʼrinbosari (oʼrmon ustasi) vazifasida ishlab kelib, mansabga sovuqqonlik bilan qarashi natijasida “Oʼrmon qoʼriqchiligi toʼgʼrisida”gi Nizomning 12-bandiga koʼra, unga oʼrmon boʼlimidagi oʼrmonlarni qoʼriqlash, muhofaza qilish, ulardan foydalanish va ularni takroriy koʼpaytirish sohasidagi maʼmuriy huquqbuzarliklar toʼgʼrisidagi hujjatlar va bayonnomalar tuzilishining toʼgʼriligini tekshirish, oʼzboshimchalik bilan kesilgan yoki shikastlangan oʼrmonni moddiy-pul jihatidan baholash, oʼrmon ustalari, oʼrmonchilar va vaqtinchalik yongʼin qorovullariga yoʼl-yoʼriq berish va ularga yuklatilgan majburiyatlarning oʼz vaqtida va aniq bajarilishini nazorat qilish, oʼrmon boʼlimida daraxtlarni kesish qoidalariga rioya qilinishini nazorat qilish, qoidabuzilishlari aniqlangan taqdirda tegishli bayonnomalar tuzish, oʼrmon aylanmalari va uchastkalarni taftish qilish majburiyatlari yuklatilgan boʼlsa-da, oʼz vazifasini lozim darajada bajarmay loqaydlik va vijdonsizlarcha munosabatda boʼlgan.

Oqibatda tergov jarayonida aniqlashning imkoni boʼlmagan shaxslar tomonidan 1-sarxad “Qoʼngʼizli”, “Qorakamar” va “Sarixalqa” uchastkalaridan 209 tup har xil diametrdagi tabiiy holda oʼsgan Zarafshon archasi va Uchqat daraxtlari tag qismidan kesilganligi, 664 tup Zarafshon archasi va Uchqat daraxtlari oʼsishdan toʼxtamaydigan darajada shikastlanishi oqibatida 236.278.000 soʼmlik juda koʼp miqdordagi tabiiy holda oʼsgan Uchqat va Zarafshon archalarini kesib ketilib, nobud qilinishiga sababchi boʼlgan.

Koʼrib chiqilgan jinoyat ishi doirasida ushbu shaxslar tomonidan belgilangan oʼrmon maydonida koʼplab daraxtlarning noqonuniy kesilgani, tabiatga katta miqdorda zarar yetkazilgani aniqlandi.

Jinoyat ishlari boʼyicha Yakkabogʼ tuman sudining hukmi bilan E.D Oʼzbekiston Respublikasi JK 172-moddasida nazarda tutilgan jinoyatni sodir etganlikda aybli deb topilib, unga Oʼzbekiston Respublikasi JK 172-moddasi bilan JK 45-moddasi qoʼllanib, davlat ishtirokidagi tashkilotlarda moddiy javobgarlik vazifasida ishlash huquqidan 1 yilga mahrum qilib, ish haqining 20 foizi miqdorini davlat daromadi hisobiga ushlab qolgan holda 1 yil axloq tuzatish ishlari jazosi tayinlandi.

Sudlanuvchi U.Gʼ Oʼzbekiston Respublikasi JK 207-moddasining 1-qismida nazarda tutilgan jinoyatni sodir etganlikda aybli deb topilib, unga JK 45-moddasi qoʼllanib, davlat ishtirokidagi tashkilotlarda mansabdorlik va moddiy javobgarlik vazifasida ishlash huquqidan 1 yilga mahrum qilib, ish haqining 20 foizi miqdorini davlat daromadi hisobiga ushlab qolgan holda 1 yil axloq tuzatish ishlari jazosi tayinlandi.

Koʼrib chiqilgan jinoyat ishi shuni koʼrsatadiki, qonun talablarini buzishning har qanday koʼrinishi oʼz jazosisiz qolmaydi. Shu bilan birga, bunday holatlarning oldini olishda aholining ekologik ongini yuksaltirish, oʼrmonlarni muhofaza qilishga qaratilgan keng koʼlamli ishlarni davom ettirish muhim ahamiyat kasb etadi. Zero, tabiat umumiy uyimiz. Uni asrash esa har birimizning burchimizdir.

 

Nurbek Аbdullaev, jinoyat ishlari boʼyicha Yakkabogʼ tuman sudi raisi

Tabiatga katta miqdorda ziyon yetkazgani uchun fuqaro 318 mln. 750 ming so‘m to‘laydigan bo‘ldi

Mamlakatimizda tabiatni muhofaza qilish, jumladan, suv havzalari boyliklarini asrash, noqonuniy ov ishlarining oldini olish borasida izchil ishlar amalga oshirilmoqda. Biroq, shunday holatlar ham uchraydiki, ayrim fuqarolar qonun talablarini qasddan buzib, tabiatga katta miqdorda zarar yetkazmoqda.

Sudlanuvchi Zafar To‘xtayev MCHJ rahbari vazifasida ishlab kelib, O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof muhitni muxofaza  qilish va iqlim o‘zgarishi vazirining 2025-yilda yovvoyi hayvonlarni tutishga doir ajratilgan kvotani tasdliqlashga doir buyrug‘i va qarori ijrosini ta’minlash maqsadida viloyat Ekologiya, atrof muhitni muxofaza  qilish va iqlim o‘zgarishi boshqarmasi Mirishkor tumani bo‘limi boshlig‘ining ogohlantirish xati bilan “Sechanko‘l” tabiiy suv havzasida sanoat usulida baliq ovlashga ruxsatnoma (kvota) ajratilmaganligi sababli baliq ovlash qonunchilik qoidalariga zid ekanligi to‘g‘risida ogohlantirilgan bo‘lishiga qaramasdan, o‘z xizmat mavqeidan foydalanib, MCHJning 3 nafar ishchi-xodimlarini baliq ovlamasliklari to‘g‘risida ogohlantirmasdan “Sechankul” tabiiy suv havzasida taqiqlangan qurollardan foydalangan holda, to‘r vositasida 850 dona “Orol chavoq” balig‘ini ovlab, ularni nobud qilib, baliq ovlash qoidalarini buzib, hayvonot dunyosiga jami 318.750.000 so‘mlik juda ko‘p mikdorda zarar yetkazgan.

Sud Zafar To‘xtayevga oid jinoyat ishini ko‘rib chiqib, sudlanuvchi, fuqaroviy da’vogar va guvohlarning ko‘rsatuvlarini, taraflarning muzokara nutqlari hamda sudlanuvchining oxirgi so‘zini tinglab, ish bo‘yicha to‘plangan dalillarni tekshirib, huquqiy baho berdi.

Sudlanuvchi Zafar To‘xtayev O‘zbekiston Respublikasi JKning 202-moddasi 3-qismi “b,g,ye” bandlarida nazarda tutilgan jinoyatni sodir etganlikda aybdor deb topilib, unga nisbatan 2 yil ov qilish faoliyati bilan shug‘ullanish huquqidan mahrum qilinib, ishlash vaqtidan, shuningdek, ish joyigacha borishi va uy-joyga qaytib kelishi uchun zarur bo‘lgan vaqtdan tashqari qolgan vaqtda o‘z uyidan chiqishini cheklagan holda, 4 yil muddatga ozodlikni cheklash jazosi tayinlandi. Shuningdek, 6 oy ichida o‘zi yetkazgan 318.750.000 so‘m zararni qoplash majburiyati ham yuklandi.

Sud qonunda nazarda tutilgan tartibda to‘plangan, tekshirilgan va baholangan dalillarga baho berib, sudlanuvchi Zafar To‘xtayevning xizmat mavqeidan foydalanib, taqiqlangan qurollardan va usullardan foydalanib, baliq ovlash qoidalarini buzib, juda ko‘p miqdorda zarar yetkazganlik harakatlari uchun qonuniy jazo qo‘lladi.

Mazkur sud ishi tabiatni asrashdagi mas’uliyat har bir fuqaro zimmasiga yuklatilganligini yana bir bor eslatsa ajab emas. Zero, tabiatni asrash, uni ne’matlaridan oqilona foydalangan holda kelajak avlodga yetkazishimiz barchamizning burchimizdir.

 

Shahzod Baxtiyorov, jinoyat ishlari bo‘yicha Dehqonobod tuman sudi raisi

Ekologiya va huquq – barqaror kelajak

Insoniyat tarixida tabiat va atrof-muhit har doim hayot manbai hisoblangan. Havo, suv, yer va o‘simlik hamda hayvonot dunyosi inson uchun nafaqat moddiy ehtiyojlarni qondirish vositasi, balki boylik manbai hamdir. Shuning uchun tabiatni asrab-avaylash va uni sof holda keyingi avlodga yetkazish har bir insonning muqaddas burchi hisoblanadi.

Bugungi global taraqqiyot va jadal industriallashuv jarayonida inson hayoti tabiat bilan tobora mustahkam bog‘lanib bormoqda. Atrof-muhitning tozaligi, tabiiy resurslarning asrab-avaylanishi va ekotizim barqarorligi jamiyatning barqaror rivojlanishi va kelajak avlod farovonligining garovidir. Shu bois ekologiya sohasida huquqbuzarlik va jinoyatchilikka yo‘l qo‘ymaslik, ularning oldini olish hamda javobgarlik mexanizmlarini kuchaytirish bugungi kunning dolzarb vazifalaridan biri hisoblanadi.

Azaldan inson va jamiyat hayoti tabiat bilan uzviy bog‘liq. Atrof-muhitning sog‘lom va barqaror bo‘lishi nafaqat inson salomatligi, balki iqtisodiy taraqqiyot va kelajak avlodlar hayotining farovonligi uchun ham muhimdir. Shu sababli ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish sohasida qonunbuzarliklar hamda jinoyatchilikning oldini olish davlat siyosatida ustuvor yo‘nalishlardan biri hisoblanadi.

O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 14-bobida atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasidagi jinoyatlarni sodir etganlik uchun tayinlanadigan jazo choralari, O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 8-bobida ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasidagi huquqbuzarliklar uchun belgilanadigan ma’muriy javobgarliklar ko‘rsatib o‘tilgan.

Ekologiya sohasidagi jinoyatchilik va huquqbuzarliklar jamiyat va tabiat manfaatlariga jiddiy zarar yetkazadi. Shu sabab ekologiya sohasidagi jinoyatchilik va huquqbuzarliklarni kamaytirish va oldini olish uchun qonunchilikni yanada takomillashtirish, ekologik qonunbuzarliklar uchun jazo choralarini kuchaytirish, javobgarlik turlarini aniqlash va ularning samaradorligini ta’minlash, nazorat va monitoring tizimini kuchaytirish, tabiatni muhofaza qiluvchi sohalar faoliyatini kengaytirish va zamonaviy axborot texnologiyalari asosida atrof-muhitni asrash bo‘yicha monitoring tashkil etish kabi chora-tadbirlarni amalga oshirish lozim bo‘ladi.

Shuningdek, aholi o‘rtasida ekologik madaniyatni oshirish, maktab va oliy ta’lim muassasalarida ekologiya fanini keng targ‘ib qilish, fuqarolar va jamoatchilik ishtirokini ta’minlash, nodavlat tashkilotlar va fuqarolarni ekologik nazoratga jalb qilish, ekologik aksiya va tadbirlarni samarali tashkil etish, huquqbuzarlarga nisbatan iqtisodiy choralar qo‘llash, tabiatga jiddiy zarar yetkazuvchi va atrf-muhitni ifloslantiruvchi korxonalarga nisbatan jiddiy choralar qo‘llash tamoyilini joriy qilish orqali ham ekologiyamizning buzilishi va tabiatning ifloslanishining oldini olishga erisha olamiz.

Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida huquqbuzarlik va jinoyatchilikka qarshi kurash faqatgina tegishli davlat organlari emas, balki barcha fuqarolarning vazifasi hisoblanishi darkor. Buni har bir o‘z kelajagi uchun qayg‘uradigan inson his etishi lozim. Bu sohada huquqiy bilimlarni oshirish, javobgarlikni kuchaytirish va jamoatchilikning faol ishtiroki orqali tabiatni asrab-avaylash mumkin.

Xulosa qilib aytganda, atrof-muhitni muhofaza qilish va ekologiya sohasidagi huquqbuzarliklarning oldini olish bugungi kunda oldimizda turgan eng muhim vazifalardandir. Tabiatni asrab-avaylash, qonunlarga rioya qilish va ekologik madaniyatni oshirish orqali jamiyatda barqaror rivojlanishga erishish mumkin. Zero, Ona tabiatga mehr-muhabbat tuyg‘usini oshirish orqali tabiatni asrab-avaylash har bir insonning kundalik hayot tarziga aylansa, jamiyatimizda ekologik muammolarning yechimi ham ancha osonlashadi.

 

Orzimurod Shukurov, Qashqadaryo viloyat sudining jinoyat ishlari bo‘yicha sudyasi

Odil sudlov yo‘lida sun’iy intellekt imkoniyatlari

So‘nggi yillarda mamlakatimizda sud-huquq sohasini isloh qilish, fuqarolarning odil sudlovga bo‘lgan ishonchini mustahkamlash hamda sudlar faoliyatida shaffoflikni ta’minlash bo‘yicha tizimli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Dunyo bo‘ylab raqamli transformatsiya jarayonlari sud tizimida ham zamonaviy axborot texnologiyalari, jumladan, sun’iy intellekt imkoniyatlaridan keng foydalanishni taqozo etmoqda.

Shu ma’noda 2025-yil 21-avgust kuni qabul qilingan “Sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirish hamda sud tizimining moddiy-texnik ta’minotini yaxshilashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmon sud-huquq tizimini raqamlashtirish yo‘lidagi muhim qadam bo‘ldi. Ushbu farmon nafaqat sud jarayonlarining tezkorligi va samarasini oshirish, balki fuqarolar va tadbirkorlik subyektlari uchun sudga murojaat qilish jarayonlarini yengillashtirish, sud hujjatlari va qarorlarining yanada ochiqligi hamda shaffofligini ta’minlashga xizmat qiladi.

Farmonga muvofiq sun’iy intellekt texnologiyalari sud jarayoniga kiritilmoqda. Bu tizim yordamida murojaat qilingan ishning taxminiy natijasi va xarajatlari oldindan hisoblab beriladi. Bu sudga murojaat qilayotgan shaxs ishining qay darajada muvaffaqiyatli bo‘lishi mumkinligini oldindan ko‘ra olishi imkonini beradi va aholining huquqiy ongini yuksaltirish, fuqarolarning o‘z huquqini to‘g‘ri baholashi hamda davlat idoralariga ishonchini mustahkamlashga xizmat qiladi.

Farmon bilan iqtisodiy sudlar tuzilmasini optimallashtirish orqali ularning ish yuklamasi yengillashadi. 2026-yildan boshlab tuman va shahar iqtisodiy sudlari o‘rniga viloyat markazlari hamda Toshkent shahrida tumanlararo iqtisodiy sudlar tashkil etilishi ko‘zda tutilgan. Bu orqali tadbirkorlik subyektlari sudlov xizmatlaridan tezkor va sifatli foydalanish imkoniga ega bo‘ladi. Shu bilan birga, eksterritorial tamoyil joriy qilinishi natijasida ishni qaysi hududda ko‘rish shartligiga oid to‘siqlar ham bartaraf etiladi.

Ushbu o‘zgarishlar nafaqat sud jarayonlarida shaffoflik va ochiqlikni ta’minlaydi, balki korrupsiyaviy holatlarni keskin qisqartiradi. Ishlarni elektron taqsimlash tizimi sudyaga nisbatan turli gumonlarning oldini oladi, fuqaro va tadbirkorlarning davlat idoralariga ishonchini mustahkamlaydi. Natijada sud tizimi xalqimiz uchun haqiqiy adolat va qonuniylik maskaniga aylanadi.

Bu islohotlarning xalqaro huquq normalari bilan uyg‘unlikda ekanligi muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimiz sud jarayonlarini raqamlashtirish va sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish ana shu xalqaro meyorlarga to‘la mos keladi.

Sud jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalarini keng qo‘llab, aholiga interaktiv xizmatlar ko‘rsatish Farmonda belgilangan yana bir muhim yo‘nalish hisoblanadi. Bu borada “my.sud.uz” platformasida maxsus huquqiy maslahat modullarini yo‘lga qo‘yish rejalashtirilgan. Bu virtual maslahatchi orqali fuqarolar o‘z savollariga tezkor va aniq javob olish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Masalan, ariza berish tartibi, sud to‘lovlari yoki da’vo muddatlari haqidagi savollarga sun’iy intellekt asosida ishlaydigan tizim bir necha daqiqada javob beradi. Bu esa aholi huquqiy savodxonligini oshirishga, sudga murojaat qilish jarayonida ovoragarchiliklarni yo‘qotishga xizmat qiladi. Shuningdek, advokatlar va yuristlar uchun ham normativ-huquqiy hujjatlarni tahlil qilish platformasi ishga tushirilib, ularning ishini osonlashtiradi.

Bir so‘z bilan aytganda, “Sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirish hamda sud tizimining moddiy-texnik ta’minotini yaxshilashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmon mamlakatimiz sud tizimini texnologik jihatdan yangilash, adolatli sudlov va shaffoflikni kuchaytirish, fuqarolarning sudga bo‘lgan murojaatini osonlashtirish hamda sudlar moddiy-texnik bazasini yaxshilash yo‘lida muhim qadam bo‘ldi. Ushbu Farmonga muvofiq rejalashtirilgan chora-tadbirlarning amalga oshirilishi sud tizimi ish faoliyatining sezilarli darajada yaxshilanishi va fuqarolarning odil sudlovga bo‘lgan ishonchi yanada mustahkamlanishida muhim rol o‘ynadi.

 

Shohrux Fayziyev, jinoyat ishlari bo‘yicha Qarshi shahar sudining sudyasi

Zo‘ravonlik va shahvoniy shilqimlikning oldini olishda barchamiz mas’ulmiz

Tobora shiddat bilan rivoj topib borayotgan bugungi zamonaviy jamiyatimizda inson huquq va erkinliklarini ta’minlash davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Jamiyatda tinchlik va barqarorlikni ta’minlash uchun oilaviy munosabatlarda sog‘lom muhit yaratish, zo‘ravonlik va huquqbuzarliklarga qarshi samarali kurashish muhim ahamiyatga ega. Shu jumladan, oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik va shahvoniy shilqimlik kabi huquqbuzarliklarning oldini olishda nafaqat huquqni muhofaza qiluvchi organlar, balki ta’lim muassasalari, fuqarolik jamiyati institutlari va keng jamoatchilik ham birdek mas’uldir.

Oilaviy zo‘ravonlik bu oila a’zolaridan biri tomonidan ikkinchisiga nisbatan jismoniy, ruhiy, iqtisodiy yoki jinsiy tazyiq o‘tkazish holati hisoblanib, u oila muhitining buzilishi, farzandlarning ruhiy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi, jinoyatchilik va huquqbuzarlikka moyillikning oshishi va jamiyatda ijtimoiy nosog‘lom muhit shakllanishi kabi salbiy oqibatlarni yuzaga keltiradi.

Shahvoniy shilqimlik esa shaxsning boshqa bir fuqaroga uning hohishisiz turli ko‘rinishda jinsiy mazmundagi xatti-harakatlar qilishidir. Bu holat jabrlanuvchining sha’ni va qadr-qimmatiga putur yetkazadi, uning ruhiy salomatligiga jiddiy zarar yetkazadi.

O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida ushbu sohada bir qator choralar nazarda tutilgan. Bugungi kunda huquqni qo‘llash amaliyotida xotin-qizlarning huquqlari, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini ishonchli himoya qilish bilan bog‘liq masalalarda bir qator muammolar mavjudligi sababli O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-apreldagi “Xotin-qizlar va bolalar huquqlari, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini ishonchli himoya qilish tizimi yanada takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonuni bilan oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi Jinoyat kodeksi 126-1-modda bilan, MJtK esa 59-2-modda hamda 41-1-moddasi bilan to‘ldirildi.

Bugun fuqarolarning tinch va osoyishta hayot kechirishini ta’minlash davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi va jamoat tartibini saqlash, fuqarolarning jismoniy daxlsizligini va sog‘lig‘ini har qanday tajovuzlardan muhofaza qilish eng muhim vazifalardan biridir.

Oilaviy zo‘ravonlik va shahvoniy shilqimlik holatlarining oldini olish uchun huquqiy targ‘ibot ya’ni, aholi o‘rtasida qonunchilik normalarini keng targ‘ib qilish, ta’lim va tarbiya orqali yoshlarda sog‘lom oilaviy munosabatlar va shaxsiy mas’uliyatni shakllantirish, jabrlanuvchilar uchun psixologik yordam va huquqiy ko‘mak markazlarini ko‘paytirish, huquqni muhofaza qiluvchi organlar tomonidan zo‘ravonlik holatlariga tezkor va adolatli munosabat bildirish hamda jamoatchilik nazoratini kuchaytirgan holda mahalla fuqarolar yig‘inlari va nodavlat-notijorat tashkilotlar ishtirokida profilaktika ishlarini yo‘lga qo‘yish kabi chora-tadbirlarni amalga oshirish zarur.

Xulosa o‘rnida, oilaviy (maishiy) zo‘ravonlik va shahvoniy shilqimlikka qarshi kurashish bu davlat va jamiyatning umumiy vazifasi ekan, har bir inson huquqlari himoya qilinishi, oilada sog‘lom muhit yaratilishi, jamiyatda ma’naviy barqarorlik ta’minlanishi uchun huquqiy, ma’rifiy va ijtimoiy choralar uyg‘unlikda amalga oshirilishi shart. Demak, zo‘ravonlik va shahvoniy shilqimlikning oldini olishda barchamiz mas’ulmiz.

 

Fayyoza Qambarova, Qashqadaryo viloyat sudining jinoyat ishlari bo‘yicha sudyasi

Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilishda qonun ustuvor hamda jazo muqarrar

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025-yil 30-yanvardagi “O‘zbekiston 2030” strategiyasini “Atrof-muhitni asrash va yashil iqtisodiyot yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi to‘g‘risida”gi Farmoni mamlakatimizda ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi islohotlarning yangi bosqichini boshlab berdi. Mazkur Farmon ijrosini ta’minlash doirasida tegishli davlat organlariga huquqbuzarliklarning oldini olish, qonun ustuvorligini ta’minlash va jazo muqarrarligi tamoyillarini kuchaytirish bo‘yicha muhim topshiriqlar yuklatildi.

Bugungi kunda ekologiya va tabiatni muhofaza qilish sohasida noqonuniy chiqindilarni tashlash, atmosfera va suv havzalarini ifloslantirish, noqonuniy o‘rmon kesish, hayvonot va o‘simlik dunyosiga zarar yetkazish kabi huquqbuzarliklarga qarshi kurash tizimli yo‘lga qo‘yilgan. Sud organlari tomonidan ko‘rib chiqilgan qator ishlar shuni ko‘rsatmoqdaki, ushbu yo‘nalishda jazo muqarrarligi tamoyili amalda to‘liq ta’minlanmoqda.

Xususan, ekologik talablarga rioya qilmagan, ishlab chiqarish chiqindilarini noqonuniy tashlagan korxonalarga nisbatan katta miqdorda jarimalar qo‘llanmoqda, tabiiy boyliklarni talon-toroj qilgan shaxslarga jinoiy javobgarlik belgilangan va sud hukmlari ijro etilmoqda, atrof-muhitga jiddiy zarar yetkazgan ayrim jinoyat ishlari bo‘yicha aybdorlarga ozodlikdan mahrum etish jazosi tayinlangan.

Bunday qat’iy choralarning asosiy maqsadi jamiyatda huquqiy madaniyat va mas’uliyatni kuchaytirish, kelajak avlod uchun sog‘lom ekologik muhitni saqlashdir. Shu bilan birga profilaktika choralari sifatida keng ko‘lamli targ‘ibot-tashviqot ishlari olib borilib, aholining ekologik madaniyatini yuksaltirishga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Xulosa qilib aytganda, ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida huquqbuzarliklar va jinoyatlarga qarshi kurashda qonun ustuvorligi, javobgarlikning muqarrarligi hamda davlat organlari faol hamkorligi nafaqat adolatni qaror toptirish, balki “O‘zbekiston 2030” strategiyasida belgilangan yuksak maqsadlarga erishishning ham muhim kafolati hisoblanadi.

 

Dilshod Sharipov, Koson tumanlararo iqtisodiy sudining raisi

Sudlar faoliyatida sun’iy intellekt: adolat, shaffoflik va samaradorlik sari qadam

So‘nggi yillarda mamlakatimiz sud-huquq sohasini tubdan isloh qilish, uni zamonaviy talablarga moslashtirish, fuqarolarning odil sudlovga bo‘lgan ishonchini to‘liq ta’minlashga qaratilgan keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Bu jarayonlar fuqarolarning sud organlariga bo‘lgan ishonchini oshirish, sud ishlarining oshkora va xolis olib borilishini ta’minlash, shuningdek, sudga murojaat qilishdagi byurokratik to‘siqlarni kamaytirish kabi muhim masalalarni hal qilishga qaratilgan.

Huquqiy demokratik davlat qurishda odil sudlov tizimi asosiy o‘rin tutadi. Zero, fuqarolarning o‘z huquq va erkinliklarini samarali himoya qila olishi, tadbirkorlik subyektlarining mulkiy manfaatlari himoyalangan bo‘lishi, shuningdek, jamiyatda qonun ustuvorligining ta’minlanishi aynan samarali sud tizimiga bog‘liq.

Ayni paytda dunyodagi aksariyat davlatlar sud tizimini raqamlashtirish, sun’iy intellekt texnologiyalarini sud muhokamalari va huquqiy tahlil jarayonlariga joriy etish orqali odil sudlovga erishishni tezlashtirishga harakat qilmoqda. Bu texnologiyalar inson omilidan kelib chiqadigan xatolarni kamaytirish, ishlarni tez va sifatli ko‘rib chiqish, tahlil va qaror qabul qilish jarayonini optimallashtirishda katta ahamiyat kasb etmoqda.

Shuni hisobga olgan holda, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2025-yil 21-avgust kuni qabul qilingan “Sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirish hamda sud tizimining moddiy-texnik ta’minotini yaxshilashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-140-sonli Farmoni mamlakatimiz sud tizimini yangi bosqichga olib chiqish, raqamli va intellektual formatda rivojlantirishga qaratilgan muhim huquqiy hujjat hisoblanadi.

Mazkur farmon orqali nafaqat sud ishlarini elektronlashtirish, balki sun’iy intellekt imkoniyatlaridan foydalangan holda fuqarolar uchun adolatli, tezkor va shaffof sud muhitini yaratish, sudlar moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va soha xodimlarining raqamli savodxonligini oshirish kabi dolzarb masalalarni hal qilish nazarda tutilmoqda.

Farmonda belgilab qo‘yilgan vazifalar, avvalo, odil sudlovga erishish darajasini oshirish, sud faoliyatida inson omilini kamaytirish, shuningdek, ish yuritishda shaffoflik va tezkorlikni ta’minlash kabi ustuvor yo‘nalishlar sifatida sudlarning moddiy-texnika bazasini yaxshilash hamda sudyalar va sud xodimlarining ijtimoiy himoyasini kuchaytirishga alohida e’tibor qaratilgan.

Sudlar faoliyatiga sun’iy intelekt texnologiyalarini keng joriy etish uchun sharoit yaratish, raqamlashtirish ishlarini izchil davom ettirish, sudlarda fuqarolar va tadbirkorlik subyektlari uchun qulay shart-sharoit yaratish kabi vazifalar belgilab berilgan.

2025-yil yakuniga qadar tajriba tariqasida Toshkent shahrida barcha raqamli imkoniyatlarni o‘zida mujassam etgan zamonaviy sud zallari tashkil etiladi. 2026-2027-yillarda bosqichma-bosqich respublikaning barcha sudlarida tatbiq etiladi.

Murojaatlarning sudga faqatgina elektron shaklda yuborilishi va sud ishlari to‘liq elektron tarzda yuritilishi, sud xarajatlarining elektron shaklda hisoblanishi va sun’iy intellekt yordamida sud muhokamasining taxminiy natijasi hamda sarflanadigan xarajatlarni shakllantirish imkoniyatlari paydo bo‘lmoqda.

Shuningdek, iqtisodiy sudlar tuzilmasini maqbullashtirib, unga ko‘ra, 2026-yil 1-yanvardan boshlab Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar markazlarida hamda Toshkent shahrida jami 14 ta iqtisodiy sudlar tashkil etiladi, 54 ta tumanlararo iqtisodiy sudlar optimallashtiriladi, 22 ta bir tarkibli iqtisodiy sudlar tugatilishi nazarda tutilgan.

Ushbu Farmon mamlakatimiz sud tizimida yuz berayotgan tizimli o‘zgarishlarning mantiqiy davomi bo‘lib, O‘zbekistonda zamonaviy, raqamlashtirilgan, insoniy omildan xoli va texnologik jihatdan rivojlangan sud tizimini shakllantirishda muhim bosqich hisoblanadi. Shuningdek, raqamli transformatsiya va sun’iy intellektni sud tizimiga joriy etish orqali yangi imkoniyatlar eshigini ochadi. Bu nafaqat odil sudlovni ta’minlash, balki jamiyatda qonuniylik va adolat tamoyillarini mustahkamlashga xizmat qilib, fuqarolar va tadbirkorlar tez, oson va shaffof sud himoyasidan foydalanish imkoniga ega bo‘ladi.

Belgilangan  vazifalarning amalga oshirilishi faqatgina axborot texnologiyalarini sud ishlariga tatbiq etish bilan cheklanib qolmaydi. U avvalo, fuqarolar va tadbirkorlar uchun sud muhitini yangicha, qulay va shaffof shaklda qayta qurishga xizmat qiladi, ish yuritish jarayonidagi korrupsiyaviy omillarni bartaraf etish kabi muhim vazifalarni bajaradi.

 

Abdukayum Maxkamov, Qashqadaryo viloyat sudi raisi

YANGI FARMON ASOSIDA ADOLATNI TA’MINLASHDA INNOVATSION YONDASHUVLAR

Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2025-yil 21-avgustda “Sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirish hamda sud tizimining moddiy-texnik ta’minotini yaxshilashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” PF-140-son Farmoni qabul qilindi.

Mazkur Farmon sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, raqamlashtirish ishlarini izchil davom ettirish, sudlarning moddiy-texnik ta’minotini yaxshilash maqsadida qabul qilingan bo‘lib, ushbu Farmon bilan sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish hamda raqamlashtirish jarayonlarini jadallashtirish, shuningdek, sudlarda fuqarolar va tadbirkorlik subyektlari uchun qulay shart-sharoitlar yaratib berishning kelgusi yillardagi ustuvor maqsadlari etib quyidagilar belgilangan:

  1. a) sud ishlarini yuritishda qog‘oz shaklidan voz kechish maqsadida “Raqamli sud” konsepsiyasi asosida ishlarning yuritilishini bosqichma-bosqich to‘liq elektron shaklga o‘tkazish;
  2. b) fuqarolar va tadbirkorlik subyektlariga ko‘rsatiladigan interaktiv elektron xizmatlar turlarini oshirib borish, sud hujjatlaridan nusxa olish, sud ishlari bilan tanishish, arizaning sudga taalluqliligi va sudlovga tegishliligini aniqlash, sun’iy intellekt yordamida sud xarajatlarini hisoblash imkoniyatini yaratish, shuningdek, sud tomonidan taqiqlangan manba va kontentlarning elektron reyestrini yuritish;
  3. v) sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish uchun zarur texnik infratuzilma yaratish, shuningdek, ushbu yo‘nalishdagi normativ-huquqiy bazani takomillashtirish bo‘yicha choralar ko‘rish;
  4. g) Oliy sudning axborot tizimlari negizida sud hujjatlari arxivi modulini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish;
  5. d) sudlar faoliyatini raqamlashtirish bo‘yicha “Kiber huquq” yo‘nalishida ilmiy tadqiqotlar o‘tkazish, shuningdek, sudyalar va sud apparati xodimlarining raqamli savodxonligi va malakasini doimiy oshirib borish;
  6. j) iqtisodiy sudlar tuzilmasini optimallashtirish orqali ularning faoliyati samaradorligini oshirish va yagona sud amaliyotini shakllantirish;
  7. z) “Raqamli sud” konsepsiyasi asosida bosqichma-bosqich sud majlisi zallarini tashkil etish hamda aholi va sudyalar uchun qulay va zamonaviy shart-sharoitlar yaratish, shuningdek, sudyalar va sud xodimlarining ijtimoiy himoyasini kuchaytirish.

Ushbu Farmon bilan  Oliy sud, Raqamli texnologiyalar vazirligi, Iqtisodiyot va moliya vazirligining sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish va raqamlashtirish jarayonlarini jadallashtirishga qaratilgan “Raqamli sud” konsepsiyasini bosqichma-bosqich amalga oshirish haqidagi taklifiga rozilik berilgan.

Ushbu Farmonnng 3-bandiga ko‘ra, fuqarolar va tadbirkorlik subyektlariga qulayliklar yaratish hamda sud ishlarini ko‘rishni soddalashtirish maqsadida “Raqamli sud” konsepsiyasini amalga oshirish doirasida:

  1. a) sudga ariza berishdan oldin sun’iy intellekt yordamida sud muhokamasining taxminiy natijasi hamda sarflanadigan xarajatlar shakllantiriladi;
  2. b) murojaatlar sudga elektron shaklda yuboriladi;
  3. v) ishda ishtirok etuvchi shaxslar sud binosiga tashrif buyurmaydi va sud muhokamalarida masofadan turib ishtirok etadi;
  4. g) taraflar va ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarga sud jarayonlarida ishga doir barcha materiallar bilan elektron shaklda tanishish imkoniyati yaratiladi;
  5. d) sud xarajatlari elektron shaklda hisoblanadi va to‘lanadi, shuningdek, ijro varaqalari avtomatik ravishda ijroga yuboriladi;
  6. j) sud ishlari zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalangan holda to‘liq elektron tarzda yuritiladi;
  7. z) sun’iy intellekt yordamida sud majlisi bayonnomalari real vaqt rejimida matn shaklida tayyorlanadi;
  8. i) sud hujjatlari loyihalari avtomatik shakllantiriladi.

Farmonning 4-bandiga ko‘ra, 2025-yil yakuniga qadar tajriba tariqasida Toshkent shahrida “Raqamli sud” konsepsiyasi asosida iqtisodiy, fuqarolik va ma’muriy nizolarni ko‘rishga mo‘ljallangan sud majlisi zallari tashkil etilishi belgilangan.

Farmonning 6-bandiga ko‘ra,  2025-yil 1-dekabrdan boshlab fuqarolar, advokatlar, yuristlar, sudyalar uchun normativ-huquqiy hujjatlarni tahlil qilish platformasini ishga tushirish, 2025 yil yakuniga qadar sud hujjatlarini avtomatik tayyorlash maxsus axborot dasturini yaratish,  2026-yil 1-yanvardan boshlab “my.sud.uz” interaktiv xizmatlar portalida fuqarolarga huquqiy yordam ko‘rsatish modulini joriy etish, bunda sun’iy intellekt asosida ishlaydigan virtual maslahatchini yaratish, huquqiy murojaatlarga javob berish hamda sud ma’lumotlarini avtomatik yetkazish,  2026-yil 1-martdan boshlab fuqarolik, ma’muriy, iqtisodiy va ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha dastlabki sud ma’lumotlarini fuqarolarga Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali olish imkoniyatini yaratish va 2026-yil yakuniga qadar fuqarolarga odil sudlovga erishishda qulay imkoniyatlar yaratish maqsadida 5 ta yangi interaktiv xizmatlarni yo‘lga qo‘yish, shuningdek, sudning axborot tizimidagi “Shaxsiy kabinet” platformasining foydalanuvchilar uchun yanada qulay bo‘lgan yangi versiyasini ishlab chiqishga oid dastur tasdiqlangan.

Farmonning 7-bandiga bilan Oliy sud 2025-yil yakuniga qadar Bosh prokuratura va Ichki ishlar vazirligi bilan birgalikda sanksiyalar va majburlov choralari bo‘yicha sudlarga kiritiladigan iltimosnomalarni elektron shaklda yuritish maqsadida Oliy sud axborot tizimlari bilan tergov organlarining axborot tizimlari o‘rtasida elektron ma’lumotlar almashinuvini yo‘lga qo‘yish, Ichki ishlar vazirligi bilan birgalikda sudlar tomonidan ma’muriy huquqbuzarlik uchun qo‘llanilgan barcha jarimalarni onlayn kuzatish, ularning to‘lov muddatlari haqida ogohlantirish va to‘lovlarni elektron amalga oshirish imkonini beruvchi mobil dasturni ishlab chiqish,  raqamli texnologiyalar vazirligi bilan birgalikda sudda ishtirok etuvchi shaxslardan ortiqcha ma’lumotlar talab etilishiga chek qo‘yish maqsadida “Raqamli hukumat” tizimi idoralararo integratsiyalashuv platformasida mavjud ma’lumotlarni sudlarning axborot tizimlari bilan to‘liq integratsiya qilish choralarini ko‘rishi belgilangan.

Shuningdek, Farmonning 8-bandi bilan Vazirlar Mahkamasi 2025-yil 1-oktabrga qadar ma’muriy jazo qo‘llash vakolatiga ega vazirlik va idoralar tomonidan ma’muriy ish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha hujjatlarni Ichki ishlar vazirligining “E-ma’muriy ish” axborot tizimi orqali sudlarga to‘liq elektron shaklda taqdim etib borish tartibini yo‘lga qo‘yishi, 9-bandi bilan esa Oliy sudning Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy qilish va axborot xavfsizligini ta’minlash boshqarmasi negizida Raqamli texnologiyalar va sun’iy intellekt departamentini tashkil etish belgilangan.

Farmonning 13-bandiga ko‘ra,  Oliy sud, Sudyalar oliy kengashi va Savdo-sanoat palatasining 2026-yil 1-yanvardan boshlab iqtisodiy sudlar tizimida tashkiliy-tuzilmaviy o‘zgarishlarni amalga oshirish to‘g‘risidagi takliflari ma’qullanib,  iqtisodiy sudlarni maqbullashtirish orqali tumanlararo, tuman, shahar iqtisodiy sudlarini tugatish va Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar markazlari va Toshkent shahrida tumanlararo iqtisodiy sudlar faoliyatini yo‘lga qo‘yish nazarda tutilgan.

 

Zohid Eshmirzayev, Shahrisabz tumanlararo iqtisodiy sudi raisi

Sud tizimida yangi davr: raqamli texnologiya va inson qadri

Bugun hayotning barcha jabhalarida raqamli texnologiyalar hayotimizni yengillashtirib kelayotgan bir davrda sud ishlarida ham zamonaviy vositalardan keng foydalanish zarurligi tabiiy ehtiyojga aylandi. Chunki sudning ortiqcha rasmiyatchilik va qog‘ozbozlikka chambarchas bog‘lanib qolishi fuqarolar uchun ko‘pincha ortiqcha tashvishlar tug‘dirar edi. Sud majlislariga shaxsan kelish, uzoq navbatda turish, ortiqcha vaqt va mablag‘ sarflash oddiy odam uchun katta sinovga aylanardi.

Prezidentimiz tomonidan 2025-yil 21-avgustda qabul qilingan “Sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirish hamda sud tizimining moddiy-texnik ta’minotini yaxshilashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi farmoniga ko‘ra, “Raqamli sud” konsepsiyasi joriy etilishi bilan murojaatlar elektron shaklda yuboriladi, sud ishlari masofadan turib ko‘rib chiqiladi, taraflar esa ishga doir barcha hujjatlarni onlayn tarzda ko‘rib chiqish imkoniyatiga ega bo‘ladi.

Farmonning muhim jihati shundaki, sun’iy intellekt texnologiyalari sud jarayoniga kiritilmoqda. Bu tizim yordamida murojaat qilingan ishning taxminiy natijasi va xarajatlari oldindan hisoblab beriladi. Demak, sudga murojaat qilgan shaxs ishning qay darajada muvaffaqiyatli bo‘lishi mumkinligini oldindan ko‘ra oladi. Bu esa aholining huquqiy ongini yuksaltirish, fuqarolarning o‘z huquqini to‘g‘ri baholashi hamda davlat idoralariga ishonchini mustahkamlashda katta ahamiyatga ega.

Farmon bilan nazarda tutilgan o‘zgarishlar nafaqat sud jarayonlarida shaffoflik va ochiqlikni ta’minlaydi, balki korrupsiya holatlarini keskin qisqartiradi. Ishlarni elektron taqsimlash tizimi sudyaga nisbatan turli gumonlarning oldini oladi, fuqaro va tadbirkorlarning davlat idoralariga ishonchini mustahkamlaydi. Natijada sud tizimi xalqimiz uchun haqiqiy adolat va qonuniylik maskaniga aylanadi.

Yangi islohotlar doirasida fuqarolik va iqtisodiy sudlardagi ayrim nizosiz ishlar notariuslar vakolatiga o‘tkazilishi belgilangani ham bejiz emas. Chunki sudlarning asosiy vazifasi – murakkab va katta mas’uliyat talab qiladigan ishlarga e’tiborni qaratgan holda, odil sudlovni ta’minlashdir. Masalan,  meros masalalari yoki ayrim shartnomaviy nizolar notarial tartibda hal etiladigan bo‘lsa, sudyalar diqqati keng jamoatchilikka daxldor bo‘lgan, yuksak mas’uliyat talab qiladigan ishlarga yo‘naltiriladi.

Sud jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalarini keng qo‘llab, aholiga interaktiv xizmatlar ko‘rsatish farmonda belgilangan yana bir muhim yo‘nalish hisoblanadi. Bu borada “my.sud.uz” platformasida maxsus huquqiy maslahat modullarini yo‘lga qo‘yish rejalashtirilgan. Bu virtual maslahatchi orqali fuqarolar o‘z savollariga tezkor va aniq javob olish imkoniyatiga ega bo‘ladi.

Farmonda nazarda tutilgan yana bir muhim jihat – sudyalar va sud apparati xodimlarining ijtimoiy himoyasini kuchaytirishdir. Chunki xolis va adolatli qaror chiqarish uchun sudya nafaqat bilimli va tajribali, balki moddiy jihatdan ham ta’minlangan bo‘lishi zarur. Farmonda 2025–2030-yillarda sud tizimining moddiy-texnik bazasini tubdan yaxshilashga qaratilgan keng qamrovli dastur belgilangan. Shuningdek, sudyalar uchun xizmat uylari qurilishi va ularning mehnat sharoitlarini yaxshilash bo‘yicha kompleks choralar amalga oshiriladi.

Sudyalar oliy maktabi negizida tashkil etiladigan Odil sudlov akademiyasi esa kadrlar tayyorlash tizimini yangi bosqichga olib chiqadi. Akademiyada ta’lim “ustoz-shogird” an’anasi asosida tashkil etilib, yosh kadrlar nafaqat nazariy bilim oladi, balki tajribali sudyalar bilan birga amaliy jarayonlarda ishtirok etish imkoniga ega bo‘ladi.

Ta’kidlash joizki, sud tizimini raqamlashtirish va sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etishga qaratilgan bu farmon – mamlakatimizda huquqiy-demokratik davlat barpo etish yo‘lidagi navbatdagi muhim qadamlardan biridir.

 

Ahror G‘opporov, Qashqadaryo viloyat sudining jinoyat ishlari bo‘yicha sudyasi

Skip to content