Оила ва никоҳ қадриятлари

Оила жисмонан соғлом, маънан етук фарзандларни камолга етказувчи мўжаз маскан. Ҳар жиҳатдан баркамол фарзандлар эса, эртамиз эгалари, нурли келажагимизнинг том маънодаги бунёдкорларидир. Айни чоғда, оиладаги тотувлик ва аҳиллик кишининг онгида хаётга муҳаббат, касбга садоқат, атрофдагиларга нисбатан ҳурмат ва эътибор сингари юксак инсоний фазилатларни ҳам шакллантиради. Шу боисдан ҳам мамлакатимизда оилалар мустаҳкамлигини таъминлаш, уни моддий ва маънавий жиҳатдан қўллаб-қувватлашга алоҳида эътибор қаратилади.

Юртимизда ҳар бир оила давлат муҳофазасига олинган бўлиб, Оила кодекси ва Олий суд Пленуми қарорига асосан тартибга солиш, оилавий ажралишларнинг олдини олиш, нафақат эр-хотин балки вояга етмаган фарзандларнинг ҳам ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишда муҳим аҳамиятга эга. Эътиборли жиҳати шундаки, ажралиш арафасида турган оилаларни яраштириш, юзага келган низоларни тинч йўл билан бартараф этиш борасида фуқаролик ишлари бўйича судлар ҳамда маҳалла фуқаролари йиғинлари қошида ташкил этилган яраштирув комиссиялари томонидан зарур чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Бироқ, олиб борилаётган изчил ишларга қарамай оилавий ажралишларнинг сони ортиб бормоқда.

Пароканда бўлган оилалар ҳақида сўз борар экан, бегуноҳ фарзандлар тақдири кишини беихтиёр ташвишга солади. Негаки, ота-онанинг айро яшашидан мурғак фарзандлар ҳаммадан кўп азият чекади.

Суд амалиётидаги таҳлиллар шуни кўрсатмоқдаки, 2021 йилда никоҳдан ажратиш ҳақида кўрилган фуқаролик ишлари статистикасига қараганда, судларга 3843 та даъво аризалари келиб тушган.

Шундан, 2379 та оилаларни яраштириш чоралари кўрилишига қарамай оила барбод бўлган ва никоҳдан ажратилган. 1205 та оилани ярашиб кетишига имкони бўлганлиги сабабли даъво талаблари рад ва кўрмасдан қолдирилган.

Бундан ташқари, 259 та оила фуқаролик ишлари бўйича судларнинг ташаббуси билан яраштирилиб, иш юритиш тугатилган ҳамда ҳозирги кунда биргаликда бахтли оила бўлиб яшаб келмоқда.

Вилоят суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати томонидан ўрганиш даврида никоҳдан ажратиш сабаблари таҳлил қилинганида, оилада моддий етишмовчилик, спиртли ичимликлар истеъмол қилиш, фарзандсизлик, ҳарактерлари тўғри келмаслик сабаблари кўплаб қайд этилган. Шунингдек никоҳдан ажратишнинг бошқа сабабларида аксарияти тарафларнинг ўзаро ишончни йўқотганлиги, қайнона-қайноталарнинг оиладаги аралашуви, эр-хотиннинг оилавий муносабатларида ўзаро келишмовчиликлар сабаблари ҳам кўплаб учрайди.

 

Баҳодир Азизов, Қашқадарё вилоят суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати судьяси

Афв – адолат ва инсонпарварлик ифодаси

Авф этиш – бу инсонпарварлик, бағрикенглик, кечиримлилик билан қонунийлик ва адолатни таъминлашдир.

Эътироф этиш керак, давлатимиз раҳбарининг судлар томонидан ҳукм қилинган маҳкумларни афв этиш тўғрисидаги Фармонлари халқимизнинг инсонпарварлик, бағрикенглик, кечиримлилик каби ўзига хос қадриятларининг чин маънодаги юксак намунаси бўлмоқда. Бунга жойларда мазкур ҳужжатнинг мазмун-моҳиятига бағишлаб ўтказилаётган тадбирлар, аҳоли билан бевосита мулоқотларда оддий одамлар билдираётган миннатдорлик сўзлари яққол мисол бўла олади.

Бизга маълумки, илгари ҳар йили юритимизда жиноят содир этган шахсларни кечиришнинг муҳим механизми ҳисобланган амнистия актлари қабул қилиб келинган. Бироқ, амнистияда аввал жиноятлар тоифасида белгиланиб, кейин эса ана шу жиноятлар тоифасига тушадиган шахслар доираси аниқланган бўлиб, бу эса, қилмишига пушаймон бўлмаган, етказилган зарарни тўлиқ қопламаган шахслар ҳам амнистия таъсирига тушишларига икмон берган ва жиноят содир этган шахсларда жазони ҳис этмаслик каби нотўғри фикрнинг шаклланишига ва жабрланган шахсларнинг ҳақли эътирозларига замин яратарди.

Президентимиз томонидан бу жараёндаги ноҳақликларга барҳам бериш мақсадида мутлоқо янгича ислоҳатга қўл урилди ва авф этиш ҳақидаги ҳужжатларни тайёрлаш ва тақдим қилиш бўйича махсус комиссия, ишчи гуруҳлар тузилди.

Кейинчалик, яъни 2018 йил 8 майда Ўзбекистон Республикаси Президентининг авф этишни амалга ошириш бўйича конституциявий ваколатини рўёбга чиқариш механизмларини такомиллаштириш мақсадида “Ўзбекистон Республикасида авф этишни амалга ошириш тартиби тўғрисидаги Низомни тасдиқлаш ҳақида”ги Фармон қабул қилиниб, авф этиш тўғрисидаги илтимосномани тақдим этиш, расмийлаштириш ва кўриб чиқиш, шунингдек бу масалалар бўйича комиссия фаолиятини ташкил этиш тартибини белгилаш бўйича Низом тасдиқланди.

Низомга мувофиқ, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар, судлар, жамоат ташкилотлари вакилларидан иборат ишчи гуруҳлар комиссия билан ўзаро ҳамкорликда бевосита жойларга чиқиб, ҳар бир маҳкум билан алоҳида суҳбатлашиб, уларнинг шахсини ўрганиб чиқади. Шунингдек, содир этилган жиноятнинг ижтимоий хавфлилик даражаси, унинг ўз қилмишидан пушаймонлиги, етказилган зарарнинг қопланганлиги, шахсини тавсифловчи ҳолатлар, ёши, соғлиғи, оилавий аҳволи, жабрланганлар, кенг жамоатчилик, маҳкумнинг яшаш жойи вакилларининг фикри ҳам эътиборга олинади.

Бу эса, ушбу механизмнинг очиқлиги ва шаффофлигини таъминлайди.

Ҳар бир шахснинг озодликдан маҳрум этилиши билан боғлиқ шароитига алоҳида эътибор қаратилиб, бу шахснинг оила, маҳалла ва ҳудуддаги яшаш шароити ҳисобга олинмоқда.

Статистик маълумотларга эътибор қаратсак, ўтган 5 йил ичида 5362 нафар маҳкум авф этилган бўлиб, шундан 1242 нафари жазодан тўлиқ, 1104 нафари шартли озод қилинган бўлса, 496 нафар маҳкумнинг жазолари енгилроқ жазога алмаштирилган, 2515 нафарнинг жазо муддати қисқартирилган.

Авф этилганларнинг 405 нафари аёллар, 165 нафарини 60 ёшдан ошган эркаклар ташкил қилган, 219 нафари хориж фуқаролари ҳам авф этилганлар.

Яқинда эълон қилинган Фармон билан бу рўйхат янада кенгайди.

Президентимизнинг 2021 йил 31 январда қабул қилган Фармонлари билан озодликдан маҳрум этиш жазосини ўтаётган, қилмишига пушаймон бўлган ва тузалиш йўлига ўтган яна 63 нафар маҳкум авф этилди. Улардан 44 нафари жазодан шартли озод қилинган бўлса, 19 нафарига тайинланган жазо муддатлари қисқартирилди.

Бу билан қанчадан-қанча адашган ва тузалиш йўлига ўтган шахслар оиласи бағрига қайтиб, жамиятда ўз ўрни борлигини ҳис қилиш имконияти яратилмоқда.

Дарҳиқиқат, бугун юртимизда олиб борилаётган барча йўналишдаги ислоҳатларнинг марказида инсон омили турибди. Бу ҳаётий ҳақиқатни Прзидентимиз Ш.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга йўллаган мурожаатномасидаги “Инсон манфаатлари ва яна бир бор инсон манфаати ислоҳотларнинг бош мақсади этиб белгиланди”-деб, билдирган сўзлари ҳам исботлаб турибди.

Зотан, ислоҳотлардан кўзланган асосий мақсад ҳам шу юртда яшаётган ҳар бир инсонинг орзу-умидларини рўёбга чиқариш ҳамда унинг учун муносиб турмуш шароитларини яратишдан иборат экан, адашиб жиноят кўчасига кирган, айни пайтда пушаймон ҳамюртларимизнинг тузалиш йўлига кириши, эркин ҳаётга қайтиши ва келгуси тақдирига барча бирдек маъсул эканлигимизни унутмаслигимиз даркор.

 

Ш.Бахтиёров, Қашқадарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича судьяси

Сифатли ижро – муҳим масала

Бугунги кунда мамлакатимизда суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тизимини илғор хорижий тажриба асосида такомиллаштириш бўйича кенг кўламли ишлар амалга оширилиб келинмоқда.

Қашқадарё вилоят суди фуқаролик ишлари бўйича судлар томонидан жорий йилда Мажбурий ижро бюроларига жами 51.742 та 249.251.392.673 сўмлик ижро ҳужжатлари электрон тарзда юборилган.

Хусусан, 25.514 таси 18.487.338.374 сўмлик давлат божи ундириш тўғрисидаги, 1147 та 1.927.902.959 сўмлик коммунал қарздорлик ундириш ва бошқа тоифадаги ижро ҳужжатлари юборилган.

Шундан 8182 та 33.270.315.594 сўмлик ижро ҳужжатлари тамомланган.

Шунингдек, 42.964 та  211.425.532.024 сўмлик ижро ҳужжатлари ундирувчиларга юборилган бўлиб, ҳозирда ундириш жараёни давом этмоқда.

Бу каби ишлар фуқароларимизнинг одил судловга бўлган ишончини янада мустаҳкамлаш, суд ҳокмиятининг нуфузини кучайтириш мақсадида суд ҳужжатлари ижросининг самарадорлигини янада оширишга хизмат қилмоқда.

Қашқадарё вилоят суди судьялари ва Мажбурий ижро бюроси давлат ижрочилари иштирокида семинар  машғулоти ўтказилди. Семинар давомида суд ҳужжатларини ўз вақтида ва сифатли ижро этишнинг механизмларини жорий этиш, фуқароларимизнинг одил судловга бўлган ишончини янада мустаҳкамлашга хизмат қилиши хусусида сўз борди.

Таҳлиллар кўра вилоят ва туманлараро, туман судлари томонидан чиқарилган ижро ҳужжатларининг аксарияти “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонуннинг 8-модда 1-қисм 4-банди, яъни “ундирувчи ва қарздорнинг номи, уларнинг манзиллари; жисмоний шахслар учун — қарздорнинг туғилган санаси ва жойи, иш жойи қарздор жисмоний шахснинг шахсий идентификация рақами (Ўзбекистон Республикаси фуқаролари бўлмаган жисмоний шахсларнинг шахсини тасдиқловчи бошқа ҳужжатларнинг реквизитлари), шунингдек қарздор юридик шахснинг солиқ тўловчи идентификация рақами” талабларга риоя қилинмганлиги сабаби билан қайтарилган.

Ушбу қонуннинг 8-моддасига кўра, ижро ҳужжатида қуйидагилар кўрсатилиши лозим:

1) ижро ҳужжатини берган суд ёки бошқа органнинг номи;

2) ижро ҳужжатининг қайси иш бўйича берилганлиги ва унинг тартиб рақами;

3) ижро этилиши шарт бўлган суд ҳужжати ёки бошқа орган ҳужжати қабул қилинган сана;

4) ундирувчи ва қарздорнинг номи, уларнинг манзиллари; жисмоний шахслар учун — қарздорнинг туғилган санаси ва жойи, иш жойи қарздор жисмоний шахснинг шахсий идентификация рақами (Ўзбекистон Республикаси фуқаролари бўлмаган жисмоний шахсларнинг шахсини тасдиқловчи бошқа ҳужжатларнинг реквизитлари), шунингдек қарздор юридик шахснинг солиқ тўловчи идентификация рақами;

5) суд ҳужжати ёки бошқа орган ҳужжатининг қарор қисми;

6) суд ҳужжати ёки бошқа орган ҳужжати кучга кирган сана;

7) ижро ҳужжати берилган сана ва уни ижрога топшириш муддати.

Суд ҳужжати асосида берилган ижро ҳужжати судья томонидан имзоланади ва суднинг гербли муҳри билан тасдиқланади.

Бошқа органнинг ҳужжати асосида берилган ижро ҳужжати мазкур ҳужжатни қабул қилган органнинг ваколатли мансабдор шахси томонидан имзоланади ва тегишли органнинг муҳри билан тасдиқланади.

Келгусида фуқаролик ишлари бўйича барча туманлараро ва туман суларининг “E-XSUD” электрон базаси билан ишлайдиган маъсул ходимлари электрон база билан ишлаш жараёнида хато ва камчиликларга йўл қўйилган тақдирда интизомий жавобгарликка тортилиши ҳақида огоҳлантирилди.

Бундан ташқари, судларга кайтарилган ижро ҳужжатларини бир иш куни муддати ичида камчилигини бартараф этган ҳолда қайтадан мажбурий ижро бюросига такроран юборилиши устидан доимий назорат олиб борилиши лозимлиги таъкидлаб ўтилди.

 

Баҳодир Азизов, Қашқадарё вилоят суди фуқаролик ишлари бўйича судьяси

Йўл қоидаси – умр фойдаси

Таъкидлаш жоизки, мамлакатимизда ҳар бир соҳада бўлгани каби суд-ҳуқуқ соҳасида ҳам қонун устуворлиги ва жазо муқаррарлиги таъминланиб келмоқда.

Шунга қарамасдан, кундан-кунга сони ошиб, инсонларнинг бевақт ўлимига, соғлиғига жиддий зарар етишига сабаб бўлаётган йўл-транспорт ҳодисалари билан боғлиқ жиноятлар содир этилаётганлиги ачинарли ҳолат.

Деярли ҳар куни ижтимоий тармоқлар орқали жамиятимизда бу каби мудҳиш ҳолатлар содир этилаётганлигининг гувоҳи бўляпмиз.

Судлар томонидан маст ҳолда йўл-транспорт ҳодисаси содир этиб, фуқаронинг ўлимига ёки соғлиғига зарар етказиш билан боғлиқ жиноят содир этган шахсларга нисбатан кескин чоралар қўлланиб келинмоқда.

Шунга қарамасдан, мамлакатимизда транспорт воситалари ҳаракати ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги қоидаларини бузиш билан боғлиқ жиноятлари сони ортаётганлиги кузатилмоқда.

Масалан, Б.Янгиев 2020 йил 14 май куни соат 7:38ларда спиртли ичимлик истеъмол қилган ҳолда, Самарқанд вилояти Булунғур тумани “У.Расулов” кўчаси 136-уйда яшовчи А.Насимовнинг номига расмийлаштирилган “АГБПАЗ-3742” русумли 30 F 948 KA давлат рақамли автомашинани транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқини берувчи ҳужжатларсиз Қарши тумани “Боғобод” ҚФЙ “Тўқманғит” қишлоғи ҳудудидан ўтувчи А-380 “Ғузор-Бухоро-Нукус-Бенау” автомобил йўлининг 60-километрида бошқариб бориб, йўлнинг ўнг обочина қисмида жойлашган “CAR WASH” метан ёқилғи қуйиш шаҳобчаси рўпарасида “Йўл-ҳаракати қоидалари”нинг 63-бандидаги, транспорт воситасини орқага ҳаракатлантиришда ҳайдовчи йўл ҳаракати ҳавфсизлигини таъминлаш ва бошқа йўл ҳаракати қатнашчиларига халақит бермаслиги шартлиги тўғрисидаги талабларга амал қилмасдан, автомашинаси билан орқа томонга ҳаракатланаётганида йўлнинг четида турган пиёда Д.Ризаевни уриб юбориб, йўл-транспорт ҳодисаси содир этиши оқибатида Д.Ризаев оғир тан жароҳати олиб, воқеа жойида вафот этган.

Мазкур иш судда кўрилиб, Б.Янгиевга Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодекси 266-моддасининг 2-қисми билан транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан 2 йил муддатга маҳрум қилиб, 6 йил озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

Кўриб турганимиздек, Б.Янгиев қилмишига яраша жазо олди, бироқ фарзандларига ота, турмуш ўртоғига суюкли ёр, ота-онасига ардоқли фарзанд бўлган марҳум Д.Ризаев эса ҳаётдан бевақт кўз юмди, бебаҳо аталмиш унинг навқирон умри эрта хазон бўлди.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш жоизки, барчамиз бирдек қонунларга, транспорт воситалари ҳаракати ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги қоидаларига амал қилишимиз даркор.

 

Фозил Юсупов, Қашқадарё вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси

Янги Ўзбекистон тараққиёт стратегияси – демократик ислоҳотлар асоси

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг лавозимга киришиш тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталари қўшма мажлисидаги «Янги Ўзбекистон тараққиёт стратегияси асосида демократик ислоҳотлар йўлини қатъий давом эттирамиз» нутқи мамлакатимиз тараққиёти, халқимиз фаровонлиги учун муҳим аҳамият касб этади.

Ўтган йилларга назар солиб, англашимиз мумкинки кенг кўламли ислоҳотларнинг гувоҳи бўлдик. Ҳар бир соҳадаги ўзгариш, татбиқ этилган замонавий амалиётлар, лойиҳалар, инсон фаровонлиги ва унинг қадр-қимматини оширишга қаратилган манзилли чора-тадбирларнинг барчаси амалда бўй кўрсатди. Йиллар давомида турли соҳаларда нафақат фуқароларга қулайлик яратилди, балки хизмат кўрсатишнинг соддалаштирилган ва замонавий технологиялар асосида тадбиқ этилаётган жиҳатлари оммалашди. Бугун ҳам янгидан-янги креатив ёндашувларни кўриб, юксалишлар тенденциясининг фаол аъзоси сифатида қувонамиз. Давлатимиз раҳбари томонидан келтирилаган мисоллар, асосли таклиф ва тадбиқ этилиши белгиланган ташаббуслар эса ўтган беш йиллик стратегиянинг манзилли давоми сифатида янада кўплаб ўзгариш ва янгиланишларни ўзида мужассам этади.

Янги Ўзбекистон тараққиёт стратегияси етти йўналишдан иборат этиб белгиланганлиги эътиборга молик. Президентимиз мазкур рақамни бахт-саодат ва омад келтирадиган, эзгу ниятни рўёбга чиқарадиган ҳосиятли тимсол сифатида баҳолайдилар.

Мазкур ҳужжатда “Ҳаракатлар стратегиясидан – Тараққиёт стратегияси сари” деган тамойил асосий ғоя ва бош мезон сифатида белгиланган ҳамда “инсон – жамият – давлат” деган янги тамойил фаолиятининг асоси ҳисобланади.

Стратегия эркин фуқаролик жамиятини ривожлантириш орқали халқпарвар давлат барпо этиш, адолат ва қонун устуворлиги – халқчил давлат қуриш, миллий иқтисодиётни, унинг ўсиш суръатларини замон талаблари даражасида ривожлантириш, адолатли ижтимоий сиёсат юритиш, сифатли таълим-тарбия, маънавий ва маърифий соҳалардаги ислоҳотлар, Қуролли Кучларимиз қудратини янада ошириш сингари муҳим масалаларни қамраб олган. Аҳоли бандлигини таъминлаш, ёшлар ва ишсиз фуқароларни давлат ҳисобидан малакали касб-ҳунарга ўқитиш, оилавий тадбиркорликни ривожлантириш, эҳтиёжманд аҳолини манзилли қўллаб-қувватлаш орқали 2026 йилгача камбағалликни икки баробар қисқартиришни кўзда тутади.

Еттинчи йўналишда ташқи сиёсат масаласига алоҳида эътибор қаратилган бўлиб, яқин қўшнимиз бўлган Афғонистонда тинч ва осойишта ҳаётни тиклаш, бу мамлакатда иқтисодий ва гуманитар инқирозга йўл қўймаслик учун афғон халқига ёрдам кўрсатиш, Афғонистон билан биргаликда йирик транспорт-коммуникация лойиҳаларини амалга ошириш масаласи кўтарилган.

Россия, Хитой, Америка Қўшма Штатлари, Туркия, Ҳиндистон, Покистон, Германия, Франция, Жанубий Корея, Япония, Бирлашган Араб Амирликлари ва дунёнинг барча минтақаларидаги шерикларимиз билан ўзаро манфаатли ва кўпқиррали алоқаларни кенгайтиришга алоҳида эътибор берамиз. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ва унинг ихтисослашган тузилмалари, Парламентлараро иттифоқ, халқаро молиявий институтлар ва минтақавий ташкилотлар, жумладан, Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги, Шанхай ҳамкорлик ташкилоти, Ислом ҳамкорлик ташкилоти, Туркий Кенгаш, Иқтисодий ҳамкорлик ташкилоти билан кўп томонлама муносабатларни янги, амалий маъно-мазмун билан бойитамиз.

Биз – дунёга, дунё – бизга очиқ бўлиши керак. Бугунги ҳаёт, бугунги тараққиётнинг талаби ҳам аслида шу. Биз ана шу ҳал қилувчи тамойилни албатта ҳаётимиз қоидасига айлантирамиз, – дейди юртбошимиз.

Янги Ўзбекистон тараққиёт стратегияси мамлакатимиз ривожининг муҳим фундаментал асосларини ўзида қамраб олган бўлиб, фаолиятимизнинг устувор вазифаларини белгилаб беради. Халқаро ҳамжамиятдаги давлатимиз мавқеини ва обрўсини янада мустаҳкамлашга хизмат қилади.

 

Баҳодир Азизов, Қашқадарё вилоят судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси

ГИЁҲВАНДЛИК-ГЛОБАЛ МУАММО

Маълумки, гиёҳвандлик-бутун дунёда кенг жамоатчиликни ташвишга солаётган энг долзарб муаммолардан бири ҳисобланади.

Шу жумладан, гиёҳвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп моддаларни ўтказиш мақсадини кўзлаб қонунга хилоф равишда тайёрлаш, олиш, сақлаш ва бошқа ҳаракатлар қилиш, шунингдек уларни қонунга хилоф равишда ўтказиш билан боғлиқ жиноятларнинг ижтимоий хавфлилик даражаси жуда юқори.

Гиёҳвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп моддаларни истеъмол қилишнинг ортиши биринчи ўринда оғир касалликлар ва жиноятлар содир этилишининг кўпайишига олиб келади.

Ҳақиқатан ҳам бу инсониятни ташвишга солиб келаётган иллатдир.

Бугунги кунда гиёҳвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп моддаларнинг ноқонуний савдоси умуминсоний муаммолардан бирига айланаётганлиги ҳақида жамият ҳаётида ва оммавий ахборот воситаларида бот-бот таъкидланиб келинаётган бўлса-да, бироқ жамиятда пул учун ҳар қандай қилмишдан қайтмайдиган, ўзини ва ўзгалар ҳаётини хавф остида қолдириб, қонунга хилоф равишда ушбу моддаларни ўтказиш ва сотиш билан шуғулланиб келаётган  бу тоифадаги шахсларнинг мавжудлиги барчамизни бирдек ташвишга солмасдан қўймайди.

Масалан, Ш.А. жиноий шериги Т.У. билан олдиндан ўзаро жиноий тил бириктириб, бир гуруҳ бўлиб, келишилган жиноий режага кўра Ш.А. 2019 йил 6 февраль куни дастлабки терговда қисми алоҳида иш юритувига ажратилган “Исроил” исмли шахсдан 1 килограмм “Героин” гиёҳвандлик васитасини 15.000 АҚШ долларига сотиб олиб, Т.У.нинг Косон туманида жойлашган уйига олиб келган. Шундан сўнг, Т.Улуғов ва Ш.А.лар ушбу 1 килограмм “Героин” гиёҳвандлик васитасини 2019 йил 7 февраль куни Чироқчи тумани “Еттитом” чорраҳаси ҳудудига ёнларида пинҳона яширган ҳолда олиб келиб, шу куни соат 11:40ларда “Ласетти” русумли 01 А 000 АА давлат рақамли хизмат автомашинаси ичида, тадбирда “шартли харидор” сифатида жалб қилинган шахсга 20.000 АҚШ долларига сотган вақтида ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идора ходимлари томонидан жиноят устида ушланган.

Аниқланишича, Ш.А ва Т.У. муқаддам контрабанда ва кўп миқдордаги гиёҳвандлик воситаларини ўтказиш, сотиш ва сақлаш жиноятларини содир этганлиги учун судланиб, жазони ўтаб чиққан бўлса-да, бундан хулоса чиқармасдан, яна қасддан шу турдаги ўта оғир жиноятни содир этишган.

Ш.А ва Т.У.нинг ўта хавфли рецидивист ҳисобланиши, жазодан хулоса чиқармасдан яна қасддан жиноят содир этганлиги, содир этилган жиноятнинг хусусияти ва ижтимоий хавфлилик даражаси эътиборга олиниб, суднинг ҳукмига асосан Т.У.га Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 273-моддаси 5-қисми билан 10 йил 6 ой озодликдан маҳрум қилиш жазоси, Ш.А.га Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 273-моддаси 5-қисми билан 10 йил озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди ва ЖКнинг 34-моддасига асосан ўта хавфли рецидивист деб топилиб, жазони махсус тартибли колонияларда ўташи белгиланди.

Хулоса ўрнида шуни айтиш жоизки, Ш.А ва Т.У.лар жазодан хулоса чиқариб, енгил-елпи ҳаётга берилмасдан, ҳалол меҳнати билан оиласи бағрида кун кечирганида, Ш.А ва Т.У.ларнинг бошига яна шу қисмат тушмаган ва навқирон умри завол кетмаган бўлар эди.

 

Фозил Юсупов, Қашқадарё вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси

“Коррупция-жамият ривожига тўсиқ”

Ҳаммамизга маълумки, Ўзбекистон қисқа муддат ичида ўзи танлаган тараққиёт йўлидан дадил одимлаб, давлатимиз раҳбари Шавкат Миромонович Мирзиёев раҳбарлигида олиб борилаётган изчил ислоҳотлар туфайли жаҳон ҳамжамиятида обрў-эътибори тобора ортиб бормоқда. Йилдан йилга халқ фаровонлиги ошиб, аҳолининг иқтисодий имкониятлари кенгаймоқда. Юртимизда ҳар бир соҳа вакиллари қўллаб-қувватланиб, уларга яхши яшаш шароити учун давлат томонидан бир қатор имтиёзлар берилмоқда.

Шунга қарамасдан, нафақат республикамиз, балки ер юзидаги барча мамлакатлар тараққиётига салбий таъсир этаётган, ҳаммани бирдек ташвишга солаётган муаммолар мавжудки, улардан бири бу-коррупциядир.

Коррупция – лотинча сўздан олинган бўлиб, “порага сотилиш, айниш” деган маъноларни англатади. Коррупция-сиёсат ва давлат бошқаруви соҳасидаги ижтимоий хавфли ҳодиса, давлат функцияларини бажариш ваколатига эга бўлган шаxсларнинг ноқонуний тарзда моддий ва бошқа бойликлар, имтиёзларни олишда ўз мақоми ва у билан боғлиқ имкониятлардан фойдаланишидир. Коррупция ва порахўрлик давлатни ич-ичидан емириши жаҳондаги баъзи чет давлатлар тажрибасидан яхши маълум.

Коррупция домига илинган амалдорлар шахсий бойлик орттириш мақсадларини ва уруғ-аймоқларнинг манфаатларини давлат манфаатларидан устун қўяди.

Коррупциянинг авж олиши давлатнинг конституциявий асосларини емиради, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари жиддий тарзда бузилишига олиб келади.

Дунёда кўплаб жиноятларга сабаб бўлаётган нафс балоси, яъни коррупция ва порахўрлик натижасида давлат тараққиёти издан чиқади, жамият азият чекади.

Шу сабабли, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ҳам бу иллатларни энг глобал муаммолардан бири сифатида эътироф этиб, уларга қарши курашиш масалаларига жиддий эътибор қаратиб келмоқда. Хусусан, БМТнинг 2003 йил 31 октябрда қабул қилинган Коррупцияга қарши конвенцияси халқаро-ҳуқуқий ҳужжат бўлиб, унда коррупцияга қарши халқаро ва миллий кураш амалиётини йўлга қўйиш ҳамда уларни амалга ошириш механизмлари белгилаб берилган. Давлатимиз ҳам 2008 йилда ушбу конвенцияга қўшилган.

Ўзбекистонда мазкур иллатнинг сабабларини аниқлаш ва бартараф этиш борасида кенг қамровли ишлар амалга оширилмоқда, ушбу тоифадаги жиноятчиларга нисбатан қатъий чоралар кўрилмоқда. Давлат хизматчилари ва мансабдор шахсларнинг коррупция домига тушиб қолмасликларини таъминлаш, уларнинг бебошлигига йўл қўймаслик мақсадида ҳукуматимиз томонидан узоқ муддатли чора-тадбирлар дастурлари ишлаб чиқилган ва уларнинг ижроси доимий назорат қилинмоқда.

Мамлакатимизда коррупцияга қарши курашишнинг барча ҳуқуқий асослари яратилган. Жиноят қонунчилигида бу иллат учун қатъий жазо чоралари белгиланган.

Шунингдек, 2017 йил 3 январда “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни қабул қилинган.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 29 июндаги ПҚ-4761-сонли қарори билан Ўзбекистон Республикаси коррупцияга қарши курашиш агентлиги ташкил этилди.

Буларнинг барчаси жамиятимиз ривожига тўсиқ бўлаётган коррупция иллатини эрта аниқлаш, унга қарши муросасиз курашиш ва коррупцияни бартараф этиш учун хизмат қилиб келмоқда.

Шунга қарамасдан, айрим ҳолатларда жамиятимизда коррупция билан боғлиқ жиноятлар содир этилаётганлиги барчамизни бирдек ўйлантирмасдан қолмайди.

Шундайлардан бири, Ж.С исмли шахс, Давлат санитария-эпидемиология бошқармаси туман филиалининг бирида бошлиқ лавозимида ишлаб келиб, мансабдор шахс бўлгани ҳолда мансаб мавқеидан фойдаланиб, маъмурий жарима қўллаш ҳақида қарор чиқариш масаласини ҳал этиш учун профилактика инспектори томонидан Г.Б ва Т.М.ларга жамоат жойларида ниқоб тақмасдан юрганлиги ҳолати бўйича Ўзбекистон Республикаси МЖтКнинг 54-моддаси 1-қисмида назарда тутилган ҳуқуқбузарликни содир этганлиги юзасидан тузилган баённомаларни келгусида Г.Б ва Т.М.лардан пора олиш мақсадида кирим қилмасдан, Г.Б ва Т.М.лар билан алоқага киришиб, улардан маъмурий жарима қўлламаслик эвазига 800.000 сўм пулларни пора тариқасида талаб қилиб, шундан тезкор тадбирда Г.Б ва Т.М.лардан 600.000 сўмни пора тариқасида олган вақтида ашёвий далиллар билан ушланган.

Суд, судланувчи Ж.Снинг содир этган қилмиши унча оғир бўлмаган жиноятлар туркумига кириши, у пенсия ёшида эканлиги, ЖКнинг 50-моддасида ёшга доир пенсияга чиқиш ҳуқуқига эга бўлган шахсларга озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ жазо тайинлаб бўлмаслиги сабабли Ж.С.га ЖКнинг 210-моддаси 1-қисми билан моддий жавобгарлик ва мансабдорлик вазифаларида ишлаш ҳуқуқидан 1 йил муддатга маҳрум қилиб, 2 йил озодликни чеклаш жазоси тайинлаган.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш жоизки, коррупцияга қарши курашиш-долзарб вазифа эканлигини ҳеч биримиз унутмаслигимиз керак. Бу борада барчамиздан бирдек масъулият талаб этилади. Шундагина мамлакатимиз янада тараққий этиб, халқимиз фаровонлиги ошиб бораверади.

 

Фозил Юсупов, Қашқадарё вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси

АЁЛЛАР – ҚОНУН ҲИМОЯСИДА

Аёл деганда ҳар бир инсоннинг кўз ўнгида меҳрибон, бағрикенг, оқ сут бериб тарбиялаган муътабар зот “ОНА” сиймоси намоён бўлади.
Ҳар бир оиланинг тинч-тотув, хотиржам, фарзандларимизнинг соғлом бўлиши, оиладаги муҳит ҳар жиҳатдан аёл зиммасига тушади. Зеро, она, аёл дунёнинг устунидир. Ровийлардан ривоят қилинган машҳур ҳадисда ҳам “Аёлларга доимо яхшилик қилинг!” дейилган.
Бой миллий қадриятларимизга эга халқимиз аёлни эъзозлаш, унга ҳурмат ва эҳтиром кўрсатиш борасида дунё халқларининг пешқадамларидан бири бўлиб келган десак, асло муболаға бўлмас. Зотан, ўзининг азму шижоати ва ақлу заковати билан дунёни лол этган Тўмарис, Бибихоним, Увайсий, Нодирабегим, Зулфия ва шу каби буюк аёлларни тарбиялаб вояга етказган миллат сифатида, биз бундан фахрланишга ҳақлимиз.
Барчамизни ёруғ дунёга келтириб ўзининг бутун борлиғини фарзандлари камолига бахшида этган оналаримиз ҳамда турли соҳаларда эркаклар қаторида тер тўкиб, ҳалол меҳнат қилаётган опа-сингилларимиз тимсолида биз хонадонимиз чароғи, оиламиз таянчи ва юртимиз истиқболининг кафолатини кўрамиз.
Муҳтарам Президентимиз Ш.Мирзиёев “Аёл бахтли бўлса, оила ва жамият ҳам албатта бахтли бўлади. Шунинг учун ҳам барчамиз – Президентдан тортиб энг қуйи бўғиндаги раҳбар ва мутасаддилар ана шу олий мезонга амал қилиб ишлашимиз зарур. Шундагина халқимиз ҳам, Яратган ҳам биздан рози бўлади” деганларида нақадар ҳақ эдилар.
Маълумки, мамлакатимизда хотин-қизларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига сўзсиз риоя этилишини таъминлаш, меҳнат ҳуқуқини кафолатлаш ва аёллар тадбиркорлигини қўллаб-қувватлаш борасида кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда.
Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида «Оила» илмий-амалий тадқиқот маркази ва унинг ҳудудий бўлинмалари, Хотин-қизларни ва оилани қўллаб-қувватлаш жамоат фонди ташкил этилди, шунингдек, «Мўтабар аёл» кўкрак нишони таъсис этилди, Зулфия номидаги Давлат мукофоти лауреатларини қўллаб-қувватлашнинг янги тизими яратилди.
Ўзбекистон 1995 йили Марказий Осиё давлатлари орасида биринчилардан бўлиб, БМТнинг “Хотин-қизлар камситилишининг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисида”ги конвенцияга қўшилди. Бу ҳужжат ўша йили Республика Олий Мажлисида ратификация қилинди. Конвенцияни қабул қилишдан асосий мақсад хотин-қизлар ҳуқуқларини камситилишининг барча шаклларига чек қўйишдир. Ушбу халқаро ҳужжатнинг ҳаётга кенг миқёсда татбиқ қилиниши эркаклар билан аёлларнинг барча жабҳаларда ҳуқуқларидан фойдаланишларида тенг имкониятлар яратади. Бу эса Конституциямизнинг 46-моддасида белгиланган “Хотин-қизлар ва эркаклар тенг ҳуқуқлидирлар” деган тамойилга мосдир.
Миллий қонунчилигимизда, авваламбор Конституциямиз, шунингдек халқаро стандартларга мос хотин-қизларнинг ҳуқуқларини кафолатловчи махсус қонунлар, шунингдек бир қанча норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинди.
Хотин-қизларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, уларни тазйиқ ҳамда зўравонликнинг ҳар қандай шаклларидан ҳимоя қилиш, хотин-қизларга нисбатан бўладиган турли хил камситишларнинг олдини олиш тизимини ва ҳуқуқий асосларини яратиш мақсадида 2019 йилнинг 2 сентябрда «Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни қабул қилинди.
Қонуннинг асосий мақсади, хотин-қизларни қўллаб-қувватлаш, уларни тазйиқ ва зўравонликнинг барча шаклларидан ҳимоя қилиш соҳасидаги муносабатларни тартибга солиш ҳисобланади.
Бундан ташқари, шу куни хотин-қизлар ва эркаклар учун тенг ҳуқуқ ҳамда имкониятларни таъминлаш соҳасидаги муносабатларни тартибга солиш мақсадида Ўзбекистон Республикасининг «Хотин-қизлар ва эркаклар учун тенг ҳуқуқ ҳамда имкониятлар кафолатлари тўғрисида»ги Қонуни ҳам қабул қилинди ва давлат томонидан хотин-қизлар ва эркаклар учун тенг ҳуқуқ ҳамда имкониятларини таъминлаш кафолатланди. Қонун, жамиятда аёл ва эркакларнинг ўз ўрнини топиши учун давлат уларга бир хил шароит ва имконият яратиб бериши гендер тенгликни таъминлаш учун асос бўлиб хизмат қилмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 2020 йил 4 январь куни 3-сон Қарори билан «Тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган хотин-қизларга ҳимоя ордерини бериш, ижросини таъминлаш ва мониторинг олиб бориш тўғрисида»ги Низом тасдиқланди. Мазкур Низом билан тазйиқ ва (ёки) зўравонликдан жабрланган хотин-қизларга ҳимоя ордерини берилиши ва тазйиқ ва (ёки) зўравонлик содир этган ёки содир этишга мойил бўлган шахсларга бир қатор чекловлар ёки тақиқлари ўрнатилиши, келгусида тазйиқ ва зўравонлик ҳолатларининг олдини олишда муҳим аҳамият касб этди.
Жумладан, Ўзбекистон Республикаси МЖтК 2061-модда билан тўлдирилди ва тазйиқ ўтказган ва (ёки) зўравонлик содир этган ёхуд уларни содир этишга мойил бўлган шахс томонидан ҳимоя ордери талабларини бажармаслик учун маъмурий жавобгарлик белгиланди.
Статистик маълумотларга кўра, биргина Қашқадарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича туман, шаҳар судлари томонидан Қонун амалга киритилган вақтдан, яъни 2020 йил 6 октябрдан 2021 йилнинг биринчи ярим йиллиги давомида бу тоифадаги 101 шахсга нисбатан маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишлар кўрилган бўлиб, шундан 41 шахсга 13.770.000 сўм жарима жазоси ва 60 шахсга маъмурий қамоқ жазолари тайинланган.
Шунингдек, Бош қомусимизда никоҳ тузишнинг ихтиёрийлиги, никоҳ тузувчи шахсларнинг тенглиги, оналик ва болаликнинг давлат томонидан муҳофаза қилиниши ҳам кафолатланган.
Жумладан, аёлни эрга тегишли ёки никоҳда яшашни давом эттиришга мажбур қилиш ёхуд аёлнинг эркига хилоф равишда у билан никоҳда бўлиш учун ўғирлаш, шунингдек, аёлнинг эрга тегишига тўсқинлик қилганлик учун Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 136-моддасида жиноий жавобгарлик белгиланган.
Миллий қонунчилигимизнинг турли ҳуқуқ соҳаларида ҳам хотин-қизларнинг ижтимоий, руҳий, физиологик хусусиятларига хос нормалар белгиланиб, маълум имтиёз ва кафолатлар берилган.
Хотин-қизлар меҳнатидан фойдаланишни тўғри йўлга қўйиш, хотин-қизларни ишга қабул қилиш вақтида турли чеклашларга йўл қўймаслик, ҳомиладор, ёш болали аёлларга берилган имтиёз ва ҳуқуқлар Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат кодексида ўз аксини топган.
Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодекси 50-моддасининг олтинчи қисмига кўра, озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинаётган аёлларга нисбатан тайинланаётган жазо муддати тегишли моддада назарда тутилган озодликдан маҳрум этиш энг кўп муддатининг учдан икки қисмидан ортиқ бўлиши, шу модданинг тўртинчи қисмига биноан аёлларга узоқ муддатли озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланиши мумкин эмас. Шу модданинг ўнинчи қисмида эса ижтимоий хавфи катта бўлмаган жиноят содир этганлик, эҳтиётсизлик оқибатида жиноят содир этганлик ва қасддан унча оғир бўлмаган жиноят содир этганлик учун озодликдан маҳрум этиш тариқасидаги жазо ҳомиладор аёлларга ва уч ёшга тўлмаган болалари бор аёлларга нисбатан тайинланмаслиги кўрсатилган. Шунингдек, Жиноят кодексининг 55-моддасига кўра, ҳомиладор аёлнинг жиноят содир этиши жазони енгиллаштирувчи ҳолат деб топилади.
Пезидентимиз Ш.Мирзиёевнинг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашининг 46-сессиясидаги нутқида Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштириш ва Кенгаш доирасидаги устувор йўналишларда гендер сиёсати масалалари борасида мамлакатимизнинг ижтимоий-сиёсий ҳаётида ва ишбилармонлик соҳасида аёлларнинг ролини тубдан оширишга қаратилган ишларни қатъий давом эттирилиши келтирилиб ўтилди. Президентимиз ушбу нутқида хотин-қизларимиз нафақат мамлакатимиз доирасида фаоллик кўрсатиш балки, дунё ҳамжамиятида ҳам яъни Марказий Осиё мамлакатлари хотин-қизларини бир мақсад сари бирлаштурувчи ташаббус билан чиққани юртимиздаги фаол хотин-қизларимизга ғурур бағишлади.
Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили» Давлат дастурида ёшларимиз, жумладан, қизларнинг ҳаётий манфаатларини таъминлашга қаратилган чора-тадбирлар белгиланган.
Бундан ташқари, мамлакат иқтисодий, сиёсий ва ижтимоий ҳаётининг барча жабҳаларида хотин-қизларнинг фаоллигини ошириш, уларнинг таълим ва касбий кўникмалар олиши ҳамда бандлигини таъминлашга ҳар томонлама кўмаклашиш, тадбиркорлик ташаббусларини янада қўллаб-қувватлаш, жойларда «Аёллар дафтари»ни шакллантириш ва унга киритилган хотин-қизлар муаммолари, эҳтиёжлари ва қизиқишларини тизимли ўрганиш, таҳлил қилиш ва ҳал этиш борасидаги ишларни сифат жиҳатдан янги босқичга олиб чиқиш мақсадида, шунингдек, «2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини «Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили»да амалга оширишга оид давлат дастурига мувофиқ 2021 йил 5 мартда Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Хотин-қизларни қўллаб-қувватлаш, уларнинг жамият ҳаётидаги фаол иштирокини таъминлаш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори қабул қилинди.
Жамиятимизда хотин-қизларга ўз салоҳиятларини ижобий тарафдан намоён этишларига барча имконият ва шароитлар яратиб берилган.
Бугуннинг аёли жамиятда ўзининг илмий салоҳияти, ишлаб чиқаришдаги ютуғи, тадбиркорликдаги муваффақияти, маънавий камолоти ва оилада меҳрибон бека, ғамхўр она эканлиги билан алоҳида ўрин тутади.
Мамлакатимизда амалга оширилаётган бу каби эзгу тадбирлар аёлларимизнинг жамиятда муносиб ўрин эгаллашига хизмат қилмоқда. Бу эса дунёдаги энг илғор мамлакатларни ҳам эътиборини тортиб, Ўзбекистоннинг дунё ҳамжамиятида обрўйи янада юксалишига сабаб бўлмоқда.
Бироқ, сўнгги вақтларда ижтимоий тармоқлар орқали хотин-қизларга нисбатан турли кўринишдаги зўравонлик, руҳий ва жисмоний тазйиқлар ўтказилаётгани, уларни ўз жонига қасд қилиш даражасига олиб борилаётгани билан боғлиқ хабарлар тарқалаётгани барчамизни ташвишга солмоқда.
Бу эса, барчамиздан сергаклик, ҳушёрлик, ён-атрофимиздаги воқеликларга бефарқ қарамасликни тақозо қилади. Президентимиз Ш.Мирзиёевнинг таъбирлари билан айтганда “Инсон ҳаёти, инсон манфаати билан боғлиқ соҳаларда майда нарсанинг ўзи йўқ ва бўлиши ҳам мумкин эмас”.
Шу мақсадда тарғиботнинг энг таъсирчан воситаси бўлган марказий ва маҳаллий ОАВ, веб-сайтлар, кенг жамоатчилик, хусусан, маҳалла, таълим, ўқув муассасалари, нодавлат-нотижорат ташкилотлари, жамғармалар, ёшлар ва хотин-қизлар ташкилотлари имкониятларидан кенг фойдаланиш, эзгу мақсад йўлида жамиятимиздаги барча куч ва имкониятларни мувофиқлаштириш лозим.
Зотан, ислоҳотлардан кўзланган асосий мақсад ҳам шу юртда яшаётган ҳар бир инсонинг орзу-умидларини рўёбга чиқариш ҳамда унинг учун муносиб турмуш шароитларини яратишдан иборат экан, ҳар биримиз бу борада зиммамиздаги улкан масъулиятни тўла ҳис этиб, шу эзгу мақсадларга хизмат қилишни фаолиятимизнинг асосий мезонига айлантириб, дахлдорлик ҳисси билан меҳнат қилишимиз даркор.

 

Шаҳзод Бахтиёров, Қашқадарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича судьяси

“Коррупцияга қарши курашиш – Юрт равнақи кафолати”

Юртимизда қонун устуворлигини таъминлаш, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ қилиш борасида қисқа давр ичида кенг кўламли ислоҳотлар олиб борилди. Эътиборли томони, тараққиёт кушандаси ҳисобланган коррупцияга қарши курашишнинг ҳуқуқий асосларини янада такомиллаштириш юзасидан ўта муҳим амалий қадамлар ташланди.
Давлатимиз раҳбари Ш.Мирзиёев ўз фаолиятларининг дастлабки давриданоқ жамият ва давлат тараққиётининг душмани бўлган коррупцияга қарши курашга отланганлиги ва бу ҳаракатга барчамизни жалб этишга чақирганлиги ҳам бежиз эмас. 2017 йилнинг 4 январида “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонун кучга кирди. Тўғри, бу ижтимоий иллатга қарши кураш анча илгари бошланган эди. Лекин мазкур қонун коррупцияга қарши курашиш соҳасидаги ҳуқуқий муносабатларни тартибга солишда муҳим ҳуқуқий асос яратди.
Мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотларнинг асосий тамойилларидан бири сифатида жамият ва давлат ҳаётининг барча соҳаларида қонун устуворлигини таъминлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Ҳаммамизга маълумки, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Қонунчилик палатасида ташкил этилган “Коррупцияга қарши курашиш ва суд-ҳуқуқ масалалари қўмитаси” ҳам тараққиёт кушандаси ҳисобланган коррупцияга қарши парламент даражасида курашиш имконини бермоқда.
Президентимизнинг 2019 йил 28 майдаги “Ўзбекистон Республикасида коррупцияга қарши курашиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг кўламли ижтимоий-сиёсий, социал-иқтисодий ислоҳотларга катта ғов ҳисобланмиш коррупцияга яна бир бора қаттиқ зарба берадиган ҳужжат бўлди.
2020 йил 29 июнда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасида коррупцияга қарши курашиш тизимини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармон билан Ўзбекистон Республикаси Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ташкил қилинди ва шу куни “Ўзбекистон Республикаси коррупцияга қарши курашиш агентлиги фаолиятини ташкил этиш тўғрисида”ги Президент қарори ҳам қабул қилинди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 6 июлдаги “Коррупцияга қарши муросасиз муносабатда бўлиш муҳитини яратиш, давлат ва жамият бошқарувида коррупциявий омилларни кескин камайтириш ва бунда жамоатчилик иштирокини кенгайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони бу иллатни таг-туги билан қуритиш йўлида олиб борилаётган ислоҳатларнинг мантиқий давоми бўлди.
Фармонда таъкидланганидек, кўрилаётган тизимли чораларга қарамасдан, бюджет маблағларидан фойдаланиш, давлат харидлари, капитал қурилиш, лицензия ва рухсатномаларни олиш, банк кредитларини ажратиш, ишга қабул қилиш каби йўналишларда коррупция ҳолатлари сақланиб қолмоқда.
Фармонга кўра, коррупция мамлакат ривожланишининг бугунги босқичида Ўзбекистон давлати ва жамияти тараққиёти учун энг жиддий хавф-хатарлардан бири эканлиги қайд этилди ва коррупция ҳолатларининг ҳар қандай кўринишларига нисбатан муросасиз муносабатда бўлиш ва унга қарши аёвсиз курашиш барча даражадаги давлат органлари раҳбар ва ходимларининг энг устувор вазифаси этиб белгиланди.
2021 йил 18 ноябрда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасида коррупцияга қарши курашиш тизими такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги 729-сонли Қонун билан бу иллатга қарши курашиш тизими янада такомиллаштирилиб, аниқ механизмлар белгиланди.
Жумладан, Коррупция қарши курашиш агентлигига – коррупциянинг олдини олиш ва унга қарши курашиш соҳасидаги давлат сиёсатини шакллантириш ва амалга ошириш, Ўзбекистон Республикаси Президентига ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарига Ўзбекистон Республикасида коррупцияга қарши курашиш тўғрисида миллий маъруза тақдим этиш, Қонунчилик палатаси ва Сенатининг коррупцияга қарши курашишга дахлдор бўлган қўмиталари, Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесининг тегишли қўмитаси, халқ депутатлари вилоятлар ҳамда Тошкент шаҳар, туман ва шаҳар Кенгашларининг коррупцияга қарши курашиш комиссиялари билан ҳамкорлик қилиш, коррупцияга оид жиноятларни, биринчи навбатда Ўзбекистон Республикасининг миллий манфаатларига ва халқаро обрўсига путур етказадиган коррупцияга оид жиноятларни тергов қилиш натижаларини комплекс таҳлил қилиш, унинг якунлари тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Президентига ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарига ахборот бериш, коррупцияга оид жиноятлар туфайли жамият ва давлат манфаатларига етказилган зарарнинг ўрни тўлиқ қопланишига эришилиши устидан назоратни амалга ошириш, норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ва уларнинг лойиҳаларининг коррупцияга қарши экспертизасини ўтказиш тизими самарадорлигини таҳлил қилиш, ушбу тизимни такомиллаштириш юзасидан таклифлар киритиш, фуқаролик жамияти институтлари билан биргаликда коррупциянинг даражасини, шу жумладан ҳудудлар, иқтисодиёт тармоқлари ва бошқа соҳалар кесимидаги даражасини баҳоловчи Коррупцияни идрок этиш миллий индексини тузишни ташкил этиш, давлат харидлари соҳасида коррупциянинг олдини олиш ва унга қарши курашиш мақсадида давлат буюртмачисининг ISO: 37001 коррупцияга қарши стандартни қўллашини назарда тутувчи талабни белгилаш, жойларда коррупциянинг олдини олишга қаратилган ҳудудий дастурлар ишлаб чиқилиши ва амалга оширилишини ташкил этиш, коррупция ҳолатларига доир материалларни қонунчиликда белгиланган тартибда оммавий ахборот воситаларига тақдим этиш, вазирликлар ва идораларнинг коррупциянинг олдини олиш ва унга қарши курашиш соҳасидаги фаолиятини мувофиқлаштириш, давлат органларининг, оммавий ахборот воситаларининг, фуқаролик жамияти институтларининг ва бошқа нодавлат сектор вакилларининг ушбу масалалар бўйича самарали ҳамкорлигини ташкил этиш, ижро ҳокимияти ва хўжалик бошқаруви органлари ҳамда уларнинг мансабдор шахслари қарорларида коррупция белгилари аниқланган ҳолларда уларнинг ижросини тўхтатиш ёки бекор қилиш тўғрисида кўриб чиқилиши мажбурий бўлган тақдимномалар киритиш каби ваколатлар берилди.
Мазкур Қонун билан “Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида”ги Қонун ҳам 123-модда билан тўлдирилиб, Ўзбекистон Республикаси Коррупцияга қарши курашиш агентлигининг ҳуқуқбузарликлар профилактикаси соҳасидаги ваколатлари белгиланди. Яъни, Агентлик – ҳуқуқбузарликлар профилактикасига доир давлат дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда иштирок этиш, ҳуқуқбузарликлар профилактикасига доир дастурларни ишлаб чиқиш, тасдиқлаш ва амалга ошириш, мамлакатдаги коррупция ҳолати тизимли таҳлил қилинишини таъминлаш, шунингдек коррупцияга оид хавф-хатарлар энг юқори бўлган соҳаларни, коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар содир этилишининг сабаблари ва шарт-шароитларини аниқлаш, давлат харидлари ва бюджет маблағларидан, халқаро ташкилотлар ва чет давлатларнинг қарзларидан фойдаланиш, давлат активларини реализация қилиш соҳасида коррупцияга қарши назорат тизимининг самарадорлигини таҳлил қилиш, шунингдек, уни такомиллаштириш бўйича таклифлар ишлаб чиқиш, фуқароларнинг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданиятини юксалтиришга қаратилган комплекс дастурларни ишлаб чиқиш ҳамда амалга ошириш, коррупциянинг олдини олиш ва унга қарши курашиш масалаларига оид ахборотни тарқатиш, шунингдек коррупцияга қарши курашиш бўйича ўқитишни ташкил этиш орқали жамиятда коррупциянинг барча кўринишларига нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш, вазирликлар ва идораларнинг коррупциянинг олдини олиш ва унга қарши курашиш соҳасидаги фаолиятини мувофиқлаштириш, ҳуқуқбузарликлар профилактикасини бевосита амалга оширувчи ва унда иштирок этувчи бошқа органлар ҳамда муассасалар билан ҳамкорлик қилиш каби ваколатлар берилди.
Эндиликда, Ўзбекистон Республикаси Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ходимлари коррупциянинг сабаблари ва шарт-шароитларини ўрганиш ҳамда таҳлил қилиш учун ўз ваколатлари доирасида қамоқда сақлаш жойларига, жазони ижро этиш муассасаларига монеликсиз кириш ва зарур ҳужжатлар билан танишиш ҳуқуқига эга бўлдилар.
Яна бир муҳим ўзгартиришлардан бири бу – коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар тўғрисида ахборот бераётган шахсларгина эмас, балки уларнинг қариндошлари ҳам давлат ҳимоясида бўлади.
Асосий мақсад эса, коррупцияга қарши курашиш ва коррупциявий ҳолатларнинг барвақт олдини олиш тизими самарадорлигини ошириш, ушбу жараёнга жамоатчиликни кенг жалб этиш ва коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатда бўлиш муҳитини шакллантиришдан иборат.
Мақсадимиз – коррупциясиз жамият қуришда фаол иштирок этиш. Коррупцияга қарши курашишда аҳолининг, айниқса, ёшларнинг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданиятини юксалтириш, ҳуқуқий таълим ва тарбияни кучайтириш, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш, коррупциянинг оқибатларини ҳаётий мисоллар ва таъсирчан воситалар орқали тушунтириш асосий вазифа ҳисобланади.
Коррупцияга қарши курашишда, соҳага оид қонун ҳужжатлари ижросини таъминлашда давлат органлари билан нодавлат нотижорат ташкилотлари ва фуқаролик жамияти институтлари билан ҳамкорликни кучайтириш долзарб аҳамиятга эга. Асосий вазифамиз аҳолида коррупция иллатига нисбатан муросасиз муносабатни қарор топтириш туйғусини шакллантиришдан иборат.
Хулоса қилиб айтганда, жамиятимиздаги ижтимоий-маънавий муҳитга салбий таъсир ўтказадиган, тараққиётимизга тўсиқ, миллий хавфсизлигимизга таҳдид саналадиган коррупцияга қарши муросасиз курашиш ва жамиятда қонун устуворлигини таъминлашга барчамиз бирдек масъулмиз.

Шаҳзод Бахтиёров, Қашқадарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича судьяси

“Судлар тўғрисида”ги Қонун – суд ҳокимиятининг конституциявий асоси

Барчамизга маълумки, айнан суд ҳокимияти ҳар қандай демократик давлатда инсон ҳуқуқ ва эркинликларини, давлат ва жамоат манфаатларини ҳимоясига қаратилган механизмнинг “мотори” ҳисобланади.

Суд – одил судловнинг олий нуқтаси ва унинг ролини ошириш ҳуқуқий давлат барпо этиш йўлидаги қонуний жараён.

1993 йил 2 сентябрда “Судлар тўғрисида”ги алоҳида Қонун қабул қилинди. Кейинчалик, 2000 йил 14 декабрда мазкур Қонун янги таҳрирда қабул қилинди.

Мазкур қонунлар ўтган давр мобайнида судларнинг тузилмаси, ваколатлари, вазифалари, судьялик лавозимига номзод ва унга қўйилган талаблар, судьяларни тайинлаш (сайлаш) механизмини тартибга солишдаги муҳим ҳуқуқий ҳужжат бўлиб келди.

Бироқ, кейинги йилларда судларнинг тузилиши ва судлов ишини юритишнинг ҳуқуқий асосларига жиддий ўзгартиришлар киритилганлиги ва суд орқали ҳимоя қилиш тизимининг такомиллаштирилганлиги, унинг самардорлигини ошириш бўйича изчил ислоҳотлар амалга оширилганлиги “Судлар тўғрисида”ги  Қонунни қайта кўриб чиқишни ва такомиллаштиришни тақозо қилганлиги сабабли Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 июлдаги “Судлар фаолиятини янада такомиллаштириш ва одил судлов самардорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармонида янги таҳрирдаги “Судлар тўғрисида”ги Қонунни қабул қилиш белгиланди.

2020 йил 1 декабрда Ўзбекистон Республикаси Олий суди томонидан янги таҳрирдаги “Судлар тўғрисида”ги Қонун ишлаб чиқилиб, “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари муҳокамаси портали”га жойлаштирилди, Қонун бўйича бир қатор таклиф ва мулоҳазалар билдирилди.

Узоқ давом этган муҳокамалардан кейин 2021 йил 28 июлда Ўзбекистон Республикасининг “Судлар тўғрисида”ги янги таҳрирдаги Қонуни қабул қилинди.

Қонуннинг 1-моддаси “Суд ҳокимияти”га бағишланиб, унда Ўзбекистон Республикасида суд ҳокимияти қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимиятлардан, сиёсий партиялардан, бошқа жамоат бирлашмалардан мустақил ҳолда иш юритиши, суд ҳокимияти фақат судлар томонидан амалга оширилиши, ҳеч қайси бошқа органлар ва шахслар суд ҳокимияти ваколатларини ўзлаштириб олишга ҳақли эмасликлари белгиланган. Бу норма Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 11-моддаси талабларига тўла-тўкис мослаштирилган.

Қонуннинг яна бир эътиборга молик томони, бу суднинг асосий вазифаси сифатида фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва бошқа қонунлари, халқаро шартномаларда, шунингдек инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги халқаро ҳужжатларда кафолатланган ҳуқуқлари ҳамда эркинликларини, давлат ва жамоат манфаатларини ҳимоя қилиш билан бирга, юридик шахслар ҳамда якка тартибдаги тадбиркорларнинг ҳуқуқ ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилганлигидир.

Зеро, ҳар қандай давлат иқтисодий салоҳиятининг юксалиши кўп жиҳатдан инвестиция сиёсатининг нақадар оқилона юритилишига боғлиқ бўлиб, айнан иқтисодиётнинг барча тармоқ ва соҳаларининг рақобатбардошлигини ошириш, тадбиркорликни ривожлантириш учун шароитлар яратиб бериш ҳисобига янги барқарор иш ўринларини яратиш, ҳудудларда аҳолининг турмуш даражаси ва сифатини яхшилаш, камбағалликни қисқартириш мумкинлигини ҳаётнинг ўзи исботлаб турибди. Бу учун эса, хусусий мулкни ҳуқуқий ҳимоя қилишни янада кучайтириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик учун қулай шарт-шароитлар яратиш ва ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш лозим.

Бежизга Президентимиз “Бир нарсани билинглар – сармоя киритаётган инвестор биринчи навбатда ўз ҳуқуқлари суд орқали кафолатли ҳимоя қилинишига эътибор беради”-деб, таъкидламаганди.

Янги Қонун “Қонунийлик” деб номланган 8-модда билан тўлдирилди. Яъни, Ўзбекистон Республикасида одил судлов қонунга қатъий мувофиқ ҳолда амалга оширилади.

Маълумки, судни том маънода “Адолат қўрғони”га айлантириш орқалигина фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, мамалакатимизда ҳуқуқий демократик давлат, фуқаролик жамият барпо этиш, қонун ва адолат устуворлигини таъминлаш мумкин.

“Суд ҳужжатларининг мажбурийлиги”га бағишланган 10-моддаси қонуний кучга кирган суд ҳужжатларини ижро этмаслик қонунда белгиланган жавобгарликка сабаб бўлиши ҳақидаги янги норма билан тўлдирилди.

Яна бир муҳим янгиликлардан бири – бу суд ишларини юритишнинг ошкоралигидир. Яъни, Қонуннинг 12-моддасига кўра, суд мажлиси залида ҳозир бўлган шахслар, оммавий ахборот воситалари вакиллари суд мажлиси залида қонунда белгиланган тартибда фотосуратга олиши, видео ва аудио ёзувни амалга ошириши мумкин.

Шу ўринда, Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 19-моддасига мувофиқ, суд залида овозларни ёзиб олиш, фотосуратга, видеоёзувга ва кинотасвирга олишга фақат суд мажлисида раислик қилувчининг рухсати билан йўл қўйилиши, бу ҳақда тегишли ажрим чиқарилиши ҳақидаги талабларни эътиборга олиш лозим бўлади.

Аввалги Қонунда, фақат гумон қилинувчи, айбланувчи, судланувчи ҳимояланиш ҳуқуқи билан таъминланиши назарда тутилган бўлса, янги Қонуннинг 15-моддасига мувофиқ, одил судловни амалга оширишда ҳар бир кишига малакали юридик ёрдам олиш ҳуқуқи кафолатланиши, қонунда белгиланган ҳолларда давлат томонидан бепул малакали юридик ёрдам кўрсатиш таъминланиши белгиланди.

Бундан ташқари, Қонуннинг 17-моддаси билан тарафлар, қонунда назарда тутилган ҳолларда эса бошқа шахслар ҳам суд ҳужжати устидан қонунда белгиланган тартибда шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланди.

Қонуннинг 8, 9, 10, 11 ва 12-бобларида судьяларнинг мақоми, уларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, судьяларнинг мустақиллигининг асосий кафолатлари, судьяларни сайлаш ва тайинлаш, судьяларнинг интизомий жавобгарлиги, судьянинг ваколатларини тўхтатиб туриш ва тугатиш асослари белгиланган.

Жумладан, судьяларнинг ҳуқуқлари кенгайтирилиши билан бир қаторда, уларнинг мажбуриятлари ҳам “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонун ва Судьяларнинг одоб-ахлоқ кодексига талабларига мослаштирилди.

Қонуннинг 63-моддаси билан судьяларнинг мустақиллигини таъминлаш кафолати тариқасида, судьянинг мустақиллигини чеклайдиган қонунчилик ҳужжатлари қабул қилишга йўл қўйилмаслиги ҳамда судья, унинг оила аъзолари ва уларнинг мол-мулки давлатнинг алоҳида ҳимоясида бўлиши ҳақидаги норма киритилди.

Бундан ташқари, судьянинг дахлсизлигига бағилашган Қонуннинг 64-моддасига мувофиқ, судья ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга гувоҳ ёки гумон қилинувчи сифатида сўроқ қилиш учун чақиришга фақат тегишли судьялар малака ҳайъатининг розилиги билан йўл қўйилиши, судьяга нисбатан қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт чораси фақат унга нисбатан ўта оғир жиноят ёки одам ўлимига сабаб бўлган қасддан бошқа жиноят содир этганликда айб қўйилган ҳолларда қўлланилиши мумкинлиги, судья ҳуқуқбузарлик содир этганликда гумон қилиниб ушлаб турилган тақдирда, бу ҳақда ушлаб туриш учун асос бўлган ҳужжатлар кўчирма нусхалари илова қилинган ҳолда Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгашига у ушланган пайтдан эътиборан уч соатдан кечиктирмасдан хабар қилиниши шарт.

Зеро, судья нафақат муайян суд ишини ҳал қилиш ваколатига эга бўлган мутлоқ ҳуқуқли процессуал шахс, балки у, аввало жамиятдаги энг обрўли инсондир. Айнан судьялик маданияти, судьянинг илм-маърифати орқали одил судловга ҳурмат, Конституция ва Қонунлар устуворлиги ҳамда адолатга ишонч шаклланади. Судья мустақил бўлса, қонунга сўзсиз буйсунса, маъсулиятни чуқур ҳис қилса, беғараз ва холис бўлгандагина адолат ўрнатилади.

Қонуннинг 13-бобида, судьяларнинг ва уларнинг оила аъзоларининг моддий ҳамда ижтимоий таъминоти назарда тутилган бўлиб, судьяларнинг юксак ва масъулиятли лавозимига бўлган муносабатни тубдан ўзгартиришга, эл-юртнинг ҳурмат ва назаридан олий бахт йўқлигини, пенсияга чиққанларидан кейин ҳам эътироф ва эътиборда бўлишларини ҳис этиб, одил судловни амалга оширишда фуқароларнинг ва тадбиркорлик субъектларининг қонуний ҳуқуқ ва эркинликларини, давлат ва жамият манфаатларини муҳофаза қилишни тўлиқ таъминлашни энг асосий бурчлари деб билиб, бу ишда фидойилик кўрсатишларига имкон яратади.

Ҳеч иккиланмасдан айтиш мумкинки, мазкур қонун суд тузилмасининг самарали фаолият кўрсатиши, фуқароларнинг суд тизимига бўлган ишончини янада мустаҳкамлашга хизмат қилади.

 

Ш.Бахтиёров, Қашқадарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича судьяси

Skip to content