Category Archives: Мақолалар

Ахборот хавфсизлиги – давр талаби

Маълумки, жамиятда ахборотлаштириш соҳасидаги муносабатларнинг кенгайиши билан бир қаторда мамлакатимизда ушбу соҳадаги ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишга қаратилган янги ижтимоий муносабатлар — ахборот хавфсизлигини таъминлаш долзарб масалалардан бирига айланди.

Бош Қомусимизнинг 33-моддасига мувофиқ, ахборотни излаш, олиш ва тарқатишга бўлган ҳуқуқни чеклашга фақат қонунга мувофиқ ҳамда фақат конституциявий тузумни, аҳолининг соғлиғини, ижтимоий ахлоқни, бошқа шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, жамоат хавфсизлигини ҳамда жамоат тартибини таъминлаш, шунингдек давлат сирлари ёки қонун билан қўриқланадиган бошқа сир ошкор этилишининг олдини олиш мақсадида зарур бўлган доирада йўл қўйилади.

Бу борада, Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 191-моддасида назарда тутилган жиноий жавобгарликка эътибор қаратиш мақсадга мувофиқ бўлади.

Жумладан, ЖКнинг 191-моддасида қонунга хилоф равишда ахборот тўплаш, уни ошкор қилиш ёки ундан фойдаланиш учун жиноий жавобгарлик белгиланган бўлиб, унга кўра, сир тутиладиган фан-техника, ишлаб чиқариш, иқтисодиёт, савдога оид ёки бошқа шу каби ахборотни эгасининг розилигисиз ошкор қилиш ёки ундан фойдаланиш мақсадида ҳар қандай усулда тўплаш —

базавий ҳисоблаш миқдорининг юз бараваригача миқдорда жарима ёки уч юз соатгача мажбурий жамоат ишлари ёхуд икки йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан;

Сир тутиладиган фан-техникага, ишлаб чиқариш, иқтисодиёт, савдога оид ва бошқа шу каби ахборотни эгасининг розилигисиз қасддан ошкор қилиш ёки ундан фойдаланиш хўжалик юритувчи субъектга кўп миқдорда зарар етказган бўлса, — базавий ҳисоблаш миқдорининг юз бараваридан икки юз бараваригача миқдорда жарима ёки уч юз соатдан тўрт юз саксон соатгача мажбурий жамоат ишлари ёхуд икки йилдан уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланади.

Шу боис сир тутиладиган фан-техника, ишлаб чиқариш, иқтисодиёт, савдога оид ёки бошқа шу каби ахборотни эгасининг розилигисиз ошкор қилиш ёки ундан фойдаланиш мақсадида ҳар қандай усулда тўплаганлик учун жиноий жавобгарлик борлигини ёдда тутишимиз лозим.

Шаҳзод Бахтиёров, Қашқадарё вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси

ТАДБИРКОРНИНГ ҲАҚЛИ ЭЪТИРОЗИГА САБАБ БЎЛГАН БОЖХОНА ДАЪВОСИ нега асоссиз деб топилди?

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 15-моддасига асосан Ўзбекистон Республикасида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларининг устунлиги сўзсиз тан олинади.

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси мамлакатнинг бутун ҳудудида олий юридик кучга эга, тўғридан-тўғри амал қилади ва ягона ҳуқуқий маконнинг асосини ташкил этади.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 55-моддасига кўра ҳар кимга бузилган ҳуқуқ ва эркинликларини тиклаш учун унинг иши қонунда белгиланган муддатларда ваколатли, мустақил ҳамда холис суд томонидан кўриб чиқилиши ҳуқуқи кафолатланиши белгиланган.

Шу маънода, иқтисодий судлар томонидан иқтисодий суд ишларини юритишнинг энг муҳим вазифаларидан бири ҳам корхона, муассасалар, ташкилотлар ва фуқароларнинг бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқларини ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилишдир.   

Бугун тадбиркорларнинг қонуний манфаатлари устуворлигини таъминлаш, уларнинг эркин фаолият кўрсатиши учун ҳар томонлама имконият яратиш,  қонун ҳужжатларида тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш билан боғлиқ ҳолда юзага келадиган барча бартараф этиб бўлмайдиган зиддиятлар ва ноаниқликларга чек қўйиш, суд идоралари, давлат органлари ва бошқа ташкилотлар фаолиятининг энг асосий йўналишларидан бирига айланди.

            Бошқача айтганда, иқтисодий судлар томонидан ҳам тадбиркорлар билан давлат органлари, шу жумладан ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ва назорат қилувчи органлар ўртасидаги низоларни кўриб чиқишда тадбиркорлик фаолияти субъекти ҳуқуқларининг устуворлиги принципига алоҳида эътибор қаратилаётганлиги натижаси ўлароқ айрим давлат органлари томонидан тадбиркорларнинг ҳақли эътирозига сабаб бўлинаётганлиги ҳам бор гап.

Хусусан, суд Қашқадарё вилоят Божхона бошқармаси ва “CKD-Xamkor” хусусий корхонаси ўртасида 69 509 780 сўм миқдорида божхона тўловини ундириш билан боғлиқ низоли ҳолатлар бўйича ҳам ана шундай хулосаларга келиб, пировардида тадбиркорлик субъекти ҳуқуқининг устуворлиги таъминланди.

Кези келганда шуни ҳам айтиш жоизки, божхона идоралари ва тадбиркорлар ўртасидаги даъволар шунчаки оддий низо бўлиб қолмасдан ишни кўрувчи ҳар бир судьядан соҳага оид биргина Кодекс ёки Қонунни эмас, балки кўплаб Қонун ва қонуности ҳужжатларини эринмасдан кўриб чиқишни, тарафларнинг важларини обдон ўрганиб чиқишни ва иш ҳужжатларини синчиклаб текширишни тақозо этади.

Гап шундаки, биринчи инстанция судининг 2024 йил 27 февралдаги ҳал қилув қарори билан даъвогар вилоят Божхона бошқармасининг даъво талаби қаноатлантирилиб, жавобгардан 69 509 780 сўм сўм божхона тўлови ундирилган.

Бундан норози бўлиб берилган апелляция шикоятида келтирилган важлар далиллар асосида судлов ҳайъатида атрофлича ўрганиб чиқилиб, охир-оқибатда тадбиркорнинг ҳақли эканлиги, божхона тўлови асоссиз  ҳисобланганлиги ва ундирилганлиги аниқланди.

Хўш, бунинг сабаб ва омиллари нимада эди, келгусида бундай тоифадаги ишларни кўришда шундай хато ва камчиликларга такроран йўл қўймаслик учун нималарга жиддий эътибор қаратишимиз лозим бўлади?

Суд муҳокамаси давомида аниқланган ҳолатларга кўра “СKD-Xamkor” хусусий корхонаси номига Туркманистон давлатининг “Камил Топар” корхонаси томонидан юк ҳужжатлари асосида оғирлиги 161 250 кг.га тенг бўлган “Битум нефтяной дорожный вязкий марки МБК-Г-55” товари юборилган бўлиб, “СKD-Xamkor” хусусий корхонаси томонидан тақдим қилинган юк ҳужжатлари яъни Бирлашган Араб Амирлигининг “Kartech Trade Fze” ташкилоти томонидан берилган инвойис асосида товарнинг фактура қиймати ҳар бир тоннаси учун 420 АҚШ долларида 10007/26.09.2022/0002668 ва 10007/12.10.2022/0002806-тартиб рақамли божхона юк декларациялари (кейинги ўринларда БЮД) билан “Эркин муомалага чиқариш” (Им-40) божхона режимига расмийлаштирилган.

Вилоят божхона бошқармаси товарлар “Эркин муомалага чиқариш” божхона режимига расмийлаштирилганидан сўнг 2023 йил 13 февраль куни “товарлар чиқариб юборилганидан кейинги божхона назоратини ўтказиш ҳақида” қарор қабул қилиниб, ушбу қарор асосида 10007/26.09.2022/0002668 ва 10007/12.10.2022/0002806-тартиб рақамли БЮДларни расмийлаштириш жараёнида тақдим этилган юк кузатув ҳужжатлари ва маълумотлар қайта ўрганиб чиқилиб, товарнинг қийматига аниқлик киритиш мақсадида Туркманистон Республикасининг Божхона хизматига халқаро сўровнома юбориш учун Божхона қўмитасига 2023 йил 25 февралдаги 4/04-23-0629-сонли хат юборилган.

Туркманистон Республикаси Божхона хизматининг 2023 йил 15 майдаги 03/1653-сонли жавоб хати ва унга илова қилинган ҳужжатлар (инвойс, экспорт БЮД)да “Камил Топар” корхонаси томонидан юборилган товарларнинг қиймати ҳар бир тоннаси учун 2366 Туркман манати (676,9 АҚШ доллари)да эканлиги маълум қилинган.

Шунга кўра, божхона органи томонидан 2023 йил 07 июнда комиссиявий хулоса тайёрланиб, хусусий корхона томонидан тақдим қилинган 10007/26.09.2022/0002668 ва 10007/12.10.2022/0002806-тартиб рақамли БЮДлар бўйича 69 509 780 сўм қўшимча божхона тўловлари ҳисобланган, ўз навбатида суд эса даъвони қаноатлантириш тўғрисида барвақт хулосага келган.

Чунки Ўзбекистон Республикаси Божхона кодексининг 302-моддасига кўра олиб кириладиган товарнинг божхона қийматини аниқлаш усуллари келтирилган бўлиб, улар қуйидаги усулларни қўллаш орқали амалга оширилади:

олиб кириладиган товарга доир битимнинг қиймати бўйича;

айнан бир хил товарга доир битимнинг қиймати бўйича;

ўхшаш товарга доир битимнинг қиймати бўйича;

қийматларни чегириб ташлаш асосида;

қийматларни қўшиш асосида;

захира усул.

“СKD-Xamkor” хусусий корхонаси ва “CARTECH TRADE FZE” компанияси ўртасида 2022 йил 3 январда тузилган 22-F003-сонли нефть маҳсулотлари етказиб бериш бўйича импорт шартномасига асосан 605.0 тонна, умумий қиймати 241 000 АҚШ доллари миқдорида битум маҳсулоти етказиб берилган бўлиб, 2022 йил 26 сентябрдаги 10007/26.09.2022/0002668-сонли божхона юк декларацияси бўйича 38.500 кг бўлган битум маҳсулоти, “CARTECH TRADE FZE” компаниясининг 2022 йил 14 сентябрдаги                            22-F003/06-сонли инвойсига асосан ҳар бир тоннаси учун 420,0 АҚШ доллари миқдорида 16.170 АҚШ доллари миқдорида, 2022 йил 12 октябрдаги 10007/12.10.2022/0002806 сонли божхона юк декларацияси бўйича 122.750 кг битум маҳсулоти учун “Kartech Trade Fze” компаниясининг 2022 йил 14 сентябрдаги 22-F003/07-сонли инвойсига асосан ҳар бир тоннаси учун 420,0 АҚШ доллари миқдорида 51.555 АҚШ доллари миқдорида тўловлар амалга оширилган.

Тадбиркорлик субъекти ва “CARTECH TRADE FZE” компанияси ўртасида тузилган ушбу шартноманинг 2.4-бандида шартноманинг умумий қиймати 735 000 АҚШ долларини ташкил этиши кўрсатилган.

Хусусий корхонаси томонидан тақдим этилган шартнома, юк ҳужжатлари, декларация ва инвойслар асосида даъвогар Божхона кодекснинг 302-моддаси талаби бўйича биринчи усулни қўллаган ҳолда олиб киритилган товарга доир битимнинг қиймати бўйича дастлаб божхона қийматини аниқлаган ва божхона тўловини ҳисоблаган. Жавобгар эса ушбу тўловларни ўз вақтида тўлаб берган.

Мазкур ҳолатда олиб кириладиган товарга доир битимнинг қиймати бўйича аниқлаш усули олиб кириладиган товарнинг божхона қийматини аниқлашнинг асосий усули ҳисобланиб, даъвогар товарга нисбатан ушбу усулни қўллаган.

Божхона кодексининг 306-моддасида товарнинг божхона қийматини аниқлашда декларант ёки божхона брокери томонидан фойдаланилган маълумотлар ҳужжатлар билан тасдиқланган бўлмаса, товарнинг божхона қийматини аниқлашда 1-усулдан фойдаланмаслик белгиланган.

Ҳолбуки, даъвогар томонидан олиб киритилган товарга нисбатан 1-усул асосида божхона қиймати декларант тақдим этган битим, божхона декларацияси ва бошқа ҳужжатлар билан аниқланган.

Бундан ташқари суд даъвогар вакилларининг олиб кирилган товарларнинг ҳар бир тоннаси учун божхона қиймати 2366 Туркман манатида (676.9 АҚШ доллари) ҳисобланиши лозимлиги ҳақидаги важларини асоссиз деб ҳисоблади.

Чунки, божхона қийматини ҳисоблашга асос бўлган шартнома Туркманистон ҳудудида фаолият кўрсатувчи тадбиркорлик субъекти билан эмас, балки Бирлашган Араб Амирлигида жойлашган “CARTECH TRADE FZE” компанияси билан тузилган.

Тадбиркор номига келган товарлар божхона декларациясида ҳам товарлар БАА давлатидан келганлиги ва товар сертификатида ушбу товарлар БАА давлатида ишлаб чиқарилганлиги қайд этилган.

Мазкур компания томонидан 2022 йил 18 октябрда берилган хатда тарафлар ўртасида тузилган шартнома бўйича товарнинг мулкдори “CARTECH TRADE FZE” компанияси ҳисобланиши, етказиб берувчи эса “Камил Топар” корхонаси эканлиги қайд этилган.

Бундан ташқари, банк маълумотига кўра шартномага асосан хусусий корхона томонидан етказиб берилган маҳсулотлар учун тўловлар айнан “CARTECH TRADE FZE”

компаниясига  ўтказиб берилган.

Албатта, ҳар қандай ҳолатда ҳам иш ҳолатларидан келиб чиқиб, суд ўзининг адолатли ва холис хулосасини беради.

Зеро, одил судловни амалга оширишда тадбиркорлик фаолияти субъектларининг давлат органлари, шу жумладан ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ва назорат қилувчи органлар билан ўзаро муносабатларида тадбиркорлик фаолияти субъекти ҳуқуқларининг устуворлиги принципига қатъий амал қилинади, адолат ва қонунийлик таъминланади.

Муҳиддин БОЗОРОВ, Ҳусан ТУРСУНОВ, Қашқадарё вилоят суди судьялари

Мансаб сохтакорлиги жинояти ва мазкур жиноят учун тайинланадиган жазо турлари

Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 209-моддасида мансаб сохтакорлиги жинояти учун жавобгарлик чоралари белгиланган.

Мансаб сохтакорлиги, яъни давлат органи, давлат иштирокидаги ташкилот ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи мансабдор шахсининг ғаразгўйлик ёки бошқа манфаатларни кўзлаб расмий ҳужжатларга била туриб сохта маълумотлар ва ёзувлар киритиши, ҳужжатларни қалбакилаштириши ёки била туриб сохта ҳужжатлар тузиши ва тақдим этиши фуқароларнинг ҳуқуқларига ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига жиддий зарар етказилишига сабаб бўлса, — базавий ҳисоблаш миқдорининг юз бараваридан уч юз бараваригача миқдорда жарима ёки беш йилгача муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш ёки уч юз олтмиш соатгача мажбурий жамоат ишлари ёхуд икки йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки бир йилдан икки йилгача озодликни чеклаш ёки уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Ўша ҳаракат:

а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан;

б) уюшган гуруҳ манфаатларини кўзлаб содир этилган бўлса, — базавий ҳисоблаш миқдорининг уч юз бараваридан олти юз бараваригача миқдорда жарима ёки уч йилгача муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиб, икки йилдан беш йилгача озодликни чеклаш ёхуд беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Мансаб сохтакорлигининг предмети – шахсини тасдиқловчи, жисмоний ва юридик шахсларга ҳуқуқ бериш ёки ундан маҳрум қилиш ёхуд мажбурият юклаш ёки ундан озод қилиш ёки бошқа ҳуқуқий аҳамиятга эга бўлган факт ва воқеаларни тасдиқловчи, ҳуқуқий оқибатларга олиб келадиган, давлат органи, давлат иштирокидаги ташкилот ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи мансабдор шахси томонидан қабул қилинган (тасдиқланган), лозим даражада тузилган ва зарурий реквизитлари мавжуд бўлган ёзма ёки электрон ҳужжат.

Расмий ҳужжатлар билан бир қаторда ваколатли давлат органи, давлат иштирокидаги ташкилот ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи мансабдор шахси томонидан гувоҳлантирилган хусусий ҳужжатлар ҳам мансаб сохтакорлигининг предмети бўлиши мумкин.

Мансаб сохтакорлиги жиноятини содир этиш жамият ривожланишига тўсиқ бўлади, шунингдек фуқароларнинг давлат органлари ҳамда бошқа ташкилотлар мансабдор шахсларига бўлган ишончини йўқолишига олиб келади.

Жиноят ишлари бўйича Косон туман суди томонидан 2023 йилда мансаб сохтакорлиги жиноятини содир этганлиги учун 28 нафар мансабдор шахсга нисбатан жиноят иши кўриб чиқилиб, 23 нафар мансабдор шахсга нисбатан айблов ҳукми чиқарилган.

2024 йилнинг 1-чораги давомида мансаб сохтакорлиги жиноятини содир этганлиги учун 6 нафар мансабдор шахсга нисбатан жиноят иши кўриб чиқилиб, 6 нафар мансабдор шахсга нисбатан айблов ҳукми чиқарилган.

Фозил Юсупов, жиноят ишлари бўйича Косон туман суди раиси

“ТЎЛОВГА ҚОБИЛИЯТСИЗЛИК ТЎҒРИСИДА”ГИ ҚОНУННИНГ МОҲИЯТИ ВА АҲАМИЯТИ

Ўзбекистон Республикасида юридик ва жисмоний шахсларнинг, шунингдек якка тартибдаги тадбиркорларнинг тўловга қобилиятсизлиги соҳасидаги муносабатларни тартибга солиш мақсадида Ўзбекистон Республикасининг 2022 йил 12 апрель куни “Тўловга қобилиятсизлик тўғрисида”ги Қонуни қабул қилинган.

Мазкур Қонуннинг 5-моддасига кўра тўловга қобилиятсизлик аломатлари қуйидагилардан иборат:

вақтинча тўловга қобилиятсизлик – мажбуриятни 3 ойда бажара олмаслик;

доимий тўловга қобилиятсизлик – судга ариза бериш санасидаги ва ариза берилган йилнинг бошидаги ҳисобот даврида қарздорнинг мажбуриятларини унинг активлари қийматидан ошиб кетиши.

Тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги иш суд томонидан кўриб чиқилади.

Қарздор пул мажбуриятларини бажармаганлиги муносабати билан унга нисбатан тўловга қобилиятсизлик тўғрисида иш қўзғатиш ҳақидаги ариза билан судга мурожаат этиш ҳуқуқига қарздорнинг ўзи ва кредитор эга. Қарздор ва кредитор тўловга қобилиятсизлик тўғрисида иш қўзғатиш ҳақидаги аризада қарздорнинг тўлов қобилиятини тиклашга ёхуд тугатишга доир иш юритиш тартиб-таомилларини қўллаш зарурлигини кўрсатиши мумкин.

Қарздор солиқлар ва йиғимлар бўйича мажбуриятларини бажармаганлиги муносабати билан унга нисбатан тўловга қобилиятсизлик тўғрисида иш қўзғатиш ҳақидаги ариза билан судга мурожаат этиш ҳуқуқига қарздорнинг ўзи, давлат солиқ хизмати органлари, шунингдек устав фондида (устав капиталида) давлат улуши бўлган ва (ёки) пул мажбуриятлари бўйича Ўзбекистон Республикаси олдида қарзи бўлган юридик шахсларга нисбатан тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги ишлар бўйича ваколатли давлат органи ва унинг ҳудудий бошқармалари эга бўлади.

Қонунинг 30-моддасига кўра, қарздор юридик шахснинг тўловга қобилиятсизлиги тўғрисидаги ишни кўриб чиқишда қуйидаги тартиб-таомиллар қўлланилади: кузатув;; ташқи бошқарув; тугатишга доир иш юритиш.

Қарздор жисмоний шахснинг тўловга қобилиятсизлиги тўғрисидаги ишни кўриб чиқишда қуйидаги тартиб-таомиллар қўлланилади: қарзни таркибий жиҳатдан ўзгартириш; банкротликни тан олиш ва мол-мулкни сотиш.

Қарздор якка тартибдаги тадбиркорнинг тўловга қобилиятсизлиги тўғрисидаги ишни кўриб чиқишда тугатишга доир иш юритиш тартиб-таомили қўлланилади.

Ушбу Қонун билан жисмоний шахсларни ҳам банкрот деб топиш мумкинлиги белгиланди. Ўзбекистон Ресубликасида “Банкротлик тўғрисида”ги Қонунда бундай тартиб таомиллар назарда тутилмаган.

Жумладан “Тўловга қобилиятсизлик тўғрисида”ги Қонунинг 14-бобига кўра қарздор жисмоний шахснинг пул мажбуриятлари бўйича кредиторлар талабларини қаноатлантиришга ва (ёки) солиқлар ҳамда йиғимлар бўйича ўз мажбуриятини тўлиқ ҳажмда бажаришга қодир эмаслиги, агар тегишли мажбуриятлар ва (ёки) тўлов мажбуриятлари юзага келган кундан эътиборан уч ой ичида қарздор жисмоний шахс томонидан бажарилмаган ҳамда қарздор жисмоний шахсга нисбатан талаблар базавий ҳисоблаш миқдорининг камида икки юз баробарини ташкил этса, қарздор жисмоний шахснинг тўловга қобилиятсизлиги аломатлари ҳисобланади.

Қарздор жисмоний шахс, кредитор, шунингдек давлат солиқ хизмати ва бошқа ваколатли органлар жисмоний шахсни тўловга қобилиятсиз деб топиш тўғрисидаги ариза билан судга мурожаат қилиши мумкин.

Жисмоний шахсга нисбатан тўлов қобилиятсизлик тўғрисида иш қўзғатиш ҳақида судга ариза берган аризачи томонидан молиявий бошқарувчига ҳақ тўлаш учун суднинг депозит ҳисобварағига меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг етти баравари миқдорида олдиндан пул маблағлари ўтказилади.

Тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги иш суд мажлисида қарздорнинг тўловга қобилиятсизлиги тўғрисида иш қўзғатиш ҳақидаги ариза иш юритишга қабул қилинганлиги тўғрисида ажрим чиқарилган кундан эътиборан икки ойдан ортиқ бўлмаган муддатда кўриб чиқилиши керак. Тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги ишни кўриш алоҳида ҳолларда бир ойдан ошмаган муддатга узайтирилиши мумкин.

Тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги иш бўйича суд ҳужжатлари дарҳол ижро этилиши лозим.

Дилшод Шарипов, Косон туманларо иқтисодий

судининг раиси                   

Судларга халқ маслаҳатчилари сайлови

Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексининг 13-моддасида ўта оғир жиноятлар судларда халқ маслаҳатчилари иштирокида кўрилиши белгиланган.

Иш биринчи инстанция суди томонидан ҳайъатда кўрилганда суд таркибига судья ва икки нафар халқ маслаҳатчиси киради.

Ўзбекистон Республикасининг 2021 йил 28 июлдаги “Судлар тўғрисида”ги қонунининг 59-моддасига кўра, ўттиз беш ёшдан кичик бўлмаган, фуқароларнинг яшаш ёки иш жойидаги йиғилишида очиқ овоз бериш йўли билан икки ярим йил муддатга сайланган Ўзбекистон Республикаси фуқароси халқ маслаҳатчиси бўлиши мумкин.

Ҳақиқий ҳарбий хизматни ўтаётган, сайлов кунида ўттиз беш ёшга тўлган, ҳарбий қисмлар ҳарбий хизматчиларининг йиғилишларида очиқ овоз бериш йўли билан икки ярим йил муддатга сайланган Ўзбекистон Республикаси фуқароси ҳарбий суднинг халқ маслаҳатчиси бўлиши мумкин.

Ҳар бир суд учун халқ маслаҳатчилари сони судьяларнинг тегишли малака ҳайъатлари томонидан белгиланади.

Халқ маслаҳатчилари одил судловни амалга оширишда судьянинг ҳуқуқларидан фойдаланади.

Халқ маслаҳатчилари судлардаги ўз вазифаларини бажаришга бир йилда кўпи билан икки ҳафтага навбатма-навбат чақирилади.

Бундан уларнинг иштирокида бошланган суд ишини кўришни тугаллаш зарурати бу муддатни узайтиришни тақозо этган ҳоллар мустасно.

Шу даврда уларнинг иш жойидаги ўртача иш ҳақи сақланиб қолади.

А.Ғоппоров, Қашқадарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича судьяси,

О.Шукуров, жиноят ишлари бўйича Қарши туман суди раиси  

Судларда сайланадиган халқ маслаҳатчиларининг ваколатлари

Давлатимиз раҳбари томонидан фуқаролар ва тадбиркорларни судларга бўлган ишончини ошириш борасида муттасил ишлар амалга оширилмоқда.

Жамоатчилик вакилларининг жиноят ишларини кўришда халқ маслаҳатчилари сифатида иштирок этиши қонунийликни мустаҳкамлашга, халқнинг кўз ўнгида судларнинг нуфузини кўтаришга, фуқароларни қонунларга риоя этиш руҳида тарбиялашга, қолаверса шахс, жамият ва давлатнинг манфаатларини ҳимоя этишга қаратилган. Бунда халқ маслаҳатчиларининг раислик этувчи билан бир қаторда жиноят ишининг муҳокамасида юзага келган барча масалаларни ҳал этишда ва суд қарори чиқаришда тенг ҳуқуққа эга эканлиги билан аҳамиятлидир.

Одил судловни амалга оширишда халқ маслаҳатчилари иштирокининг хусусиятлари кўп жиҳатдан ушбу институтнинг норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ёрдамида тартибга солинишида ўз аксини топади. Мазкур институтга оид нормалар Жиноят-процессуал кодекси, “Судлар тўғрисида”ги Қонун ва “Судьяларнинг малака ҳайъатлари тўғрисида”ги Низомда белгилаб қўйилган.

Жиноят-процессуал кодексининг 13 ва 30-моддаларига ва Жиноят кодексининг 15-моддасига мувофиқ, ўз хусусияти ва ижтимоий хавфлилик даражасига кўра, ўта оғир тоифали жиноят иши биринчи инстанция суди томонидан ҳайъатда кўрилади, бунда суд таркибига судья ва икки нафар халқ маслаҳатчиси киради. Жиноят ишини кўришда ушбу суд таркибида тайинланган ёки сайланган судьялар ва судьянинг барча ҳуқуқларидан фойдаланиш имкониятларига эга бўлган халқ маслаҳатчилари қатнашадилар.

“Судлар тўғрисида”ги қонуннинг 59-моддасида халқ маслаҳатчиларига нисбатан қўйилган талабларга кўра, ўттиз беш ёшдан кичик бўлмаган, фуқароларнинг яшаш ёки иш жойидаги йиғилишида очиқ овоз бериш йўли билан икки ярим йил муддатга сайланган Ўзбекистон Республикаси фуқароси халқ маслаҳатчиси бўлиши мумкин.

Шунингдек, ҳақиқий ҳарбий хизматни ўтаётган, сайлов кунида ўттиз беш ёшга тўлган, ҳарбий қисмлар ҳарбий хизматчиларининг йиғилишларида очиқ овоз бериш йўли билан икки ярим йил муддатга сайланган Ўзбекистон Республикаси фуқароси ҳарбий суднинг халқ маслаҳатчиси бўлиши мумкин.

Халқ маслаҳатчиларининг жиноят ишларини кўришдаги иштироки жамиятнинг давлат билан ўзаро самарали алоқасини таъминлашнинг муҳим воситаларидан бири бўлиб ҳисобланади. Жамоатчиликнинг суд ишларида фаол иштироки одил судлов фаолиятининг очиқ-ошкоралигини таъминлайди, фуқароларнинг суд ҳокимиятига ишончини мустаҳкамлайди.

Шу маънода халқ маслаҳатчиларининг жиноят ишларини судда кўришдаги иштироки жиноят процессининг демократик асосларини мустаҳкамлаш ва ривожлантиришга хизмат қилади. Чунки, халқ маслаҳатчилари иш натижаларидан манфаатдор бўлмаган шахслар сифатида жиноий-процессуал фаолиятни амалга оширишга жалб этилади. Бу ҳолат, ўз навбатида, одил судловнинг сифати ва самарадорлигини оширади, объективлик, адолат ва қонунийлик каби тамойилларни ўзида мужассам этади. Фуқароларнинг судга бўлган ишончи янада ортишига хизмат қилади.

Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари жамият ва давлат ишларини бошқаришда бевосита ҳамда ўз вакиллари орқали иштирок этиш ҳуқуқига эга эканликлари асосий Қонунимизнинг 36-моддасида белгилаб қўйилган. Таъкидлаш жоизки, бугунги кунда фуқаролар нафақат жамият ва давлат ишларида, айни чоғда судларда жиноят ишларининг адолатли тарзда кўриб чиқилиши ва қонуний ҳал этилишида ҳам фаол иштирок этишмоқда.

Халқ маслаҳатчилари одил судловни амалга оширишда судьянинг ҳуқуқларидан фойдаланади.

Халқ маслаҳатчилари судлардаги ўз вазифаларини бажаришга бир йилда кўпи билан икки ҳафтага навбатма-навбат чақирилади. Бундан уларнинг иштирокида бошланган суд ишини кўришни тугаллаш зарурати бу муддатни узайтиришни тақозо этган ҳоллар мустасно. Шу даврда уларнинг иш жойидаги ўртача иш ҳақи сақланиб қолади.

Ўзбекистон Республикасининг 2014 йил 22 апрелдаги ЎРҚ-368-сонли Қонуни билан тасдиқланган “Судьяларнинг малака ҳайъатлари тўғрисида”ги Низомнинг 8-бобида белгиланган тартибга риоя этган ҳолда жорий йилда корхона, ташкилот, муассаса ва ўзини-ўзи бошқариш органларида халқ маслаҳатчилари сайлови ўтказилди.

Зеро халқ маслаҳатчиларининг жиноят ишлари бўйича судлардаги иштироки шахс, жамият ва суд ҳокимияти ўртасидаги ижтимоий алоқаларни мустаҳкамлаш баробарида қонун устуворлиги ва ижтимоий адолатни таъминлашга хизмат қилади

Фозил Юсупов, жиноят ишлари бўйича Косон туман суди раиси

Судгача мажлис ўтказиш тартиби қандай?

Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Жаҳон банки ва Халқаро молия корпорациясининг “Бизнес юритиш” йиллик ҳисоботида Ўзбекистон Республикасининг рейтингини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” 2019 йил 5 февралдаги Қарори асосида судгача мажлис ўтказиш жорий этилиши белгиланган ва мазкур тартиб Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодексига киритилган 163¹-моддасида ўз аксини топди.

Жумладан, судгача мажлис ўтказиш чоғида судья:

1) даъвогарни ўзи арз қилган талабларнинг моҳияти бўйича сўроқ қилади, ундан жавобгар билдириши мумкин бўлган эътирозларни аниқлайди ва агар бу зарур бўлса, даъвогарга қўшимча далиллар тақдим этишни таклиф қилади, шунингдек арз қилинган талабларидан воз кечиш ҳуқуқини ҳамда воз кечишнинг ҳуқуқий оқибатларини тушунтиради;

2) ишнинг ҳолатлари бўйича жавобгарни сўроқ қилади, даъвогарнинг талабларига қарши унинг қандай эътирозлари борлигини ва бу эътирозлар қандай далиллар билан тасдиқланиши мумкинлигини аниқлайди, шунингдек жавобгарга даъвогарнинг талабларини тан олиш ёхуд қарши талаблар қўзғатиш ҳуқуқини тушунтиради, жавобгарга иш юзасидан ёзма тушунтиришлар тақдим этишни таклиф қилади. Жавобгарнинг ёзма тушунтиришларни ва далилларни тақдим этмаганлиги, шунингдек, суд мажлисига келмаганлиги ишни ишдаги мавжуд далиллар бўйича кўриш учун тўсқинлик қилмайди;

3) тарафлардан келишув битимини тузиш эҳтимолини ёки низони ҳал қилишнинг муқобил усуллари эҳтимолини аниқлайди ва уларнинг ҳуқуқий оқибатларини тушунтиради;

4) ишнинг мураккаблигини ҳисобга олган ҳолда суд муҳокамасининг прогноз қилинаётган, шу жумладан, низони ҳал қилиш учун аҳамиятга эга бўлган илтимосномалар ва ҳужжатларни судга топшириш, гувоҳлар мавжуд бўлганда уларнинг рўйхатларини алмашиш муддатларини назарда тутувчи жадвалини аниқлайди;

5) суд мажлисида ҳозир бўлган тарафлар ва бошқа манфаатдор шахслардан улар ўртасида ушбу ишнинг судга тааллуқлилиги масаласи бўйича келишув, ушбу Кодекснинг 163-моддасида назарда тутилган бошқа ҳаракатларни амалга ошириш зарурияти мавжудлигини аниқлайди.

Судгача мажлиснинг вақти ва жойи тўғрисида тарафлар ва бошқа манфаатдор шахслар хабардор қилинганлик фактини қайд этишни таъминлайдиган суд чақирув қоғозлари, буюртма хатлар, телефонограммалар, телеграммалар ва бошқа алоқа воситалари орқали хабардор қилинади.

Судгача мажлис ўтказилганлиги тўғрисида баённома тузилиб, унда қуйидагилар кўрсатилади: судгача мажлис ўтказилган йил, ой, сана ва жой; ишни юритаётган суднинг номи; судьянинг ва мажлис котибининг (судья ёрдамчисининг ёки катта ёрдамчисининг) фамилияси ҳамда исми-шарифининг бош ҳарфлари; тарафлар, бошқа манфаатдор шахслар ҳақидаги ва уларга процессуал ҳуқуқ ва мажбуриятлари тушунтирилганлиги тўғрисидаги маълумотлар; тарафлар томонидан берилган тушунтиришлар.

Тарафлар келмаган тақдирда, судья ушбу Кодекс 163-моддасининг биринчи ва иккинчи қисмларида кўрсатилган ҳаракатларни амалга оширади. Бундай ҳолда судгача мажлис баённомаси тузилмайди.

Ушбу Кодексда назарда тутилган асослар мавжуд бўлган тақдирда, судгача мажлисда иш юритиш тўхтатиб турилиши ёки тугатилиши, даъво аризаси кўрмасдан қолдирилиши мумкин.

Дилшод Шарипов, Косон туманлараро иқтисодий суднинг раиси 

Аҳоли ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқ ва манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш йўлида

Кейинги йилларда мамлакатимизда инсоннинг қонуний ҳуқуқлари ва манфаатларини сўзсиз таъминлашга, фуқароларнинг одил судловга бўлган ишончини оширишга ҳамда уларнинг малакали юридик ёрдам олишга бўлган ҳуқуқлари кафолатларини кучайтиришга қаратилган тизимли ишлар амалга оширилмоқда.

Хусусан, “Давлат ҳисобидан юридик ёрдам кўрсатиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни қабул қилиниб, фуқароларга Ўзбекистон Республикаси Конституцияси билан кафолатланган малакали юридик ёрдам олиш ҳуқуқидан тўлиқ фойдаланиш имконияти яратилди.

Бироқ, Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларини “Давлат ҳисобидан юридик ёрдам кўрсатиш тўғрисида”ги Қонунга мувофиқлаштириш зарурати борлиги сир эмасди.

Ўзбекистон Республикасининг 2024 йил 27 февралдаги Қонуни билан давлат ҳисобидан юридик ёрдам олиш ҳуқуқига эга бўлган шахсларга бундай ёрдам кўрсатиш учун жиноят, фуқаролик ишлари ва маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишлар бўйича ҳамда қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда адвокатнинг иштирок этишини таъминлаш тартибини белгилашга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Эътиборли жиҳати эндиликда маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишни кўриб чиқаётган ваколатли мансабдор шахс ёки суд маъмурий ҳуқуқбузарлик содир этган шахснинг илтимосига кўра “Давлат ҳисобидан юридик ёрдам кўрсатиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига мувофиқ давлат ҳисобидан юридик ёрдам кўрсатадиган адвокатнинг ишда иштирок этишини таъминлаш чораларини кўриши шарт. Давлат ҳисобидан юридик ёрдам кўрсатадиган адвокатни жалб қилишда адвокатнинг ишда иштирок этиши тасдиқланган пайтдан эътиборан унга ишга киришиш учун камида тўрт соат вақт берилиши керак.

Шунингдек, Жиноят-ижроия кодекси, Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексларига ҳам айнан шу мазмундаги ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Бу эса фуқароларнинг одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтиришга ҳамда давлат ҳисобидан малакали юридик ёрдам олиш ҳуқуқини таъминлашга хизмат қилади.

Сўнгги йилларда мамлакатимизда тадбиркорлик фаолиятининг тўсқинликсиз амалга оширилишини таъминлашга, бизнес юритиш учун қулай шарт-шароитлар яратишга ва республиканинг инвестициявий жозибадорлигини оширишга қаратилган кенг кўламли ислоҳотлар олиб борилмоқда.

Шу билан бирга тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқларининг суд орқали ҳимоя қилинишини таъминлаш бўйича мавжуд чекловларни олиб ташлаш ҳамда тадбиркорлик фаолиятини тартибга солишдаги айрим мажбурий талабларни қисқартириш зарурияти юзага келмоқда.

Ўзбекистон Республикасининг 2024 йил 20 февралдаги Қонуни билан Солиқ кодексига киритилган ўзгартиришларга кўра, солиқ органларининг сайёр солиқ текширувлари ва солиқ аудити натижалари бўйича қабул қилинган қарорлари устидан тадбиркорларнинг тўғридан-тўғри судга шикоят қилишига доир чекловларни бекор қилинди ҳамда судга шикоят қилиш имкониятлари кенгайтирилди.

Маълумки, аҳоли ва тадбиркорлик субъектларига банклар ҳамда бошқа кредит ташкилотлари томонидан кўрсатилаётган молиявий хизматларни янада кенгайтиришга ва уларнинг сифатини яхшилашга қаратилган бир қатор чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.

Ўз навбатида кредит ташкилотларидан кредит олган аҳоли ва тадбиркорлик субъектлари томонидан айрим объектив сабабларга кўра кредит тўловларини тўлаш кечиктирилган ёки улар қисман тўланган ҳолларда кредит қарздорлигини узишнинг амалдаги тартибини такомиллаштириш зарурати юзага келмоқда.

Шу муносабат билан Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодексига киритилган ўзгариштиришларга кўра, эндликда амалга оширилган тўлов суммаси қарз олувчи жисмоний шахсга ёки қарз олувчи тадбиркорлик субъектига ажратилган микроқарз ёки кредит бўйича мажбуриятларни бажариш учун етарли бўлмаган тақдирда, биринчи навбатда асосий қарзнинг узилишини, шунингдек ажратилган кредитлар бўйича қарздорликни ундириш тўғрисида суднинг ҳал қилув қарори чиқарилганда, фоизлар ва неустойкани ҳисоблаш тўхтатилади.

Мамлакатимизда барча соҳаларга ахборот-коммуникация технологияларини жорий этишга қаратилган кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилмоқда.

Бироқ айрим шахслар томонидан замонавий рақамли технологиялар ютуқларидан қонунга хилоф равишда ҳамда ғаразли мақсадларда фойдаланилиши натижасида фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари бузилмоқда ҳамда давлатга зарар етказилмоқда. Бу рақамли технологиялардан фойдаланган ҳолда содир этилаётган янги турдаги жиноятлар учун жавобгарлик белгиланишини тақозо этмоқда.

Шундан келиб чиқиб, Ўзбекистон Республикасининг 2024 йил 19 январдаги Қонуни билан Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекси, Жиноят ва Жиноят-процессул кодексларига бир қатор ўзгартиришлар киритилди.

Жумладан, МЖтКга мобиль қурилманинг халқаро ўзига хос идентификация кодини ёки абонент қурилмасининг идентификациялаш модулини қонунга хилоф равишда ўзгартирганлик, крипто-активлар айланмаси соҳасидаги қонунчиликни бузганлик ва майнинг фаолиятини қонунга хилоф равишда амалга оширганлик учун маъмурий жавобгарликни назарда тутувчи;

Жиноят кодексига жабрланувчининг ахборот ресурсларини йўқ қилиш, ўзгартириш, эгаллаб олиш ёки тўсиб қўйиш йўли билан товламачилик қилганлик, шунингдек крипто-активлар айланмаси соҳасидаги қонунчиликни бузганлик ва майнинг фаолиятини қонунга хилоф равишда амалга оширганлик учун жиноий жавобгарликни назарда тутувчи;

Жиноят-процессуал кодексига дастлабки терговни ва суриштирувни амалга оширувчи орган аниқлаштирилишини назарда тутувчи қўшимчалар киритилди.

Яъни, крипто-активлар айланмаси соҳасидаги қонунчиликни бузиш, майнинг фаолиятини қонунга хилоф равишда амалга ошириш каби ҳаракатлар учун маъмурий ва жиноий жавобгарлик белгиланди.

Дарҳақиқат, бугун юртимизда олиб борилаётган барча йўналишдаги ислоҳатларнинг марказида инсон омили турибди. Бу ҳаётий ҳақиқатни Прзидентимиз Ш.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга йўллаган мурожаатномасидаги “Инсон манфаатлари ва яна бир бор инсон манфаати ислоҳотларнинг бош мақсади этиб белгиланди, “Инсон қадри учун” деган устувор тамойилни тўла рўёбга чиқариш бундан буён ҳам фаолиятимизнинг бош мезони бўлиб қолади”-деб, билдирган сўзлари ҳам исботлаб турибди.

Ислоҳотлардан кўзланган асосий мақсад ҳам шу муқаддас заминда истиқомат қилаётган ҳар бир инсонинг орзуларини рўёбга чиқариш ҳамда унинг учун муносиб турмуш шароитларини яратишдан иборат.

Қонунларга киритилган янги ўзгартириш ва қўшимчалар ҳам, аҳоли ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқ ва манфаатларини ишончли ҳимоя қилишга, жиноят ва ҳуқуқбузарликлар сони камайишига, одамларда ҳуқуқий маданият ошишига, бевосита халқ манфаатларини рўёбга чиқаришга, унинг турмуш даражасини юксалтиришга хизмат қилади.

Шаҳзод Бахтиёров, Қашқадарё вилояти суди жиноят ишлари бўйича судьяси

Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш – суд-ҳуқуқ ислоҳотлари доирасида

Сўнгги йилларда мамлакатимизда жамият ва давлат ҳаётини кенг кўламли ислоҳ қилиш, шунингдек, амалга оширилган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари доирасида суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тизимини такомиллаштириш соҳасида бир қатор ишлар амалга оширилди.

Шу билан бирга, дунёнинг илғор демократик давлатларида суд ҳужжатларини ижро этиш соҳасида шаклланган тажриба ва амалиёт таҳлили соҳада узоқ муддатли тизимли ислоҳотлар амалга ошириш эҳтиёжи мавжудлигини, мажбурий ижро бюросининг тузилма ва вазифалари мажбурий ижро тизими ривожланишининг замонавий талабларига жавоб бермаслигини кўрсатди.

Суд ҳужжатларини ижро этишдан ҳар қандай бўйин товлашнинг олдини олишга, шунингдек, фуқароларнинг минимал турмуш даражасини таъминлаш учун зарур бўлган пул маблағлари дахлсизлигини кафолатлашга қаратилган суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этишга оид қонун ҳужжатларини янада такомиллаштириш зарурати юзага келди.

Шунга мувофиқ қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2024 йил 3 январдаги “Суд ҳужжатлари ва бошқа орган ҳужжатларини ижро этиш тизимини ислоҳ этиш ва соҳани рақамлаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-1-сонли Фармонга асосан “Ўзбекистон – 2030” стратегиясида белгиланган вазифаларга мувофиқ, фуқаролар, жамият ва давлатнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш, шунингдек, суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тизимини такомиллаштириш орқали судлов самарадорлигини таъминлаш мақсадида 2024 йил 1 майдан бошлаб, суд ҳужжатларини электрон шаклда бериш тартиби жорий этилиб, бунда иқтисодий ишлар бўйича суд ҳужжатлари асосида ижро ҳужжатларини фақат электрон шаклда бериш тартиби жорий этилиши, шунингдек, юридик шахслар томонидан суд ҳужжатлари асосида берилган ижро ҳужжатлари ва ижро иши юритиши доирасида қабул қилинган қарорлар ва бошқа ҳужжатлар уларнинг солиқ тўловчи шахсий кабинети орқали олиниши ва тақдим этилиши белгиланди.

Шунингдек, фуқаролардан қарздорликлари учун ундирув қаратилиши мумкин бўлмаган энг кам кафолатланган даромад белгиланишини, даромадларнинг кафолатланган энг кам миқдори  фуқароларнинг қарздорликлари бўйича пул маблағларини ундиришда қўлланилади ва белгиланган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорининг ярмига мос келиши, фуқаронинг банк ҳисоб варақларидан, жумладан, банк карталаридан ижро ҳужжатлари юзасидан қарздорлик бўйича пул маблағларини меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорининг ярмидаги маблағлар ҳисобидан ушлаб қолиш тақиқланиши кўзда тутилган.

Шунингдек, 2024 йил 1 декабрдан бошлаб, суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларининг сўзсиз ижросини таъминловчи “Мажбуриятлар реестри” институти жорий этилиши, ушбу реестр Мажбурий ижро бюроси томонидан юритилиши, реестрда қарздор ҳақида маълумотлар киритиб борилиши, унга нисбатан ижро иши доирасида қўлланилган барча чекловлар сақланиб қолиниши, реестрга киритилган қарздорнинг мол-мулки ва пул маблағлари аниқланганда мажбурий ижро ҳаракатлари давом эттирилиши, қарздор ижро ҳужжати бўйича мажбуриятини бажарганда, у вафот этганда, ижро ҳужжатини беришга асос бўлган суд ҳужжати ёки бошқа органнинг ҳужжати бекор қилинганда ёки ижро ҳужжати бўлган ҳужжат бекор қилинганда ёки ҳақиқий эмас деб топилганда, қарздорнинг 10 йил давомида мол-мулки ёки пул маблағлари ҳақида маълумот аниқланмаганда ёки қарздор банкрот деб топилганда, ундирувчининг аризасига кўра, у ҳақидаги маълумотлар реестрдан чиқарилиши назарда тутилган.

Бундан ташқари 2024 йил 1 апрелдан бошлаб суд ҳужжатлари мажбурий ижроси доирасида мол-мулкни шартнома-воситачилик асосларида сотиш фақатгина мол-мулкни қабул қилишдан уни сотишгача бўлган жараёнларни масофавий мониторинг қилиш электрон тизимини жорий қилган савдо ташкилотлари томонидан амалга оширилиши ҳам белгиланди.

Хулоса ўрнида шуни айтиш жоизки, давлат ва жамиятни тубдан модернизация қилишда энг аввало, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш, суд мустақиллигини таъминлаш, одил судловга эришиш, қонунийликни мустаҳкамлаш муҳим аҳамият касб этади.

Ориф Қурбонов, Қашқадарё вилоят судининг иқтисодий ишлар бўйича судьяси

ҚОНУН УСТУВОР – ЖАЗО МУҚАРРАР (қўшимча жазо қўллаш амалиёти)

Маълумки, мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотлар доирасида аҳолининг тинч ва осойишта ҳаётини таъминлаш ҳамда жамиятимизда қонунга итоаткорлик ва жамоат хавфсизлиги маданиятини шакллантиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Жумладан, жамоат хавфсизлигини таъминлаш йўналишидаги ишларни “Халқ манфаатларига хизмат қилиш” тамойили асосида ташкил этишнинг мутлақо янги механизм ва тартиблари жорий этилиб, давлат органларининг жамоатчилик тузилмалари билан ўзаро мақсадли ҳамкорлиги йўлга қўйилди.

Жамоат хавфсизлигини таъминлаш, ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш ва жиноятчиликка қарши курашишнинг яхлит тизимини шакллантириш, ички ишлар органларининг энг қуйи бўғинидан республика даражасигача самарали фаолиятини йўлга қўйиш ва замонавий иш услубларини жорий этиш орқали мамлакатимизда ҳуқуқ-тартибот ва қонунийликни мустаҳкамлаш, аҳолининг тинчлиги ва осойишталигини таъминлаш мақсадида 2021 йил 26 мартда Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Жамоат хавфсизлигини таъминлаш ва жиноятчиликка қарши курашиш соҳасида ички ишлар органлари фаолиятини сифат жиҳатидан янги босқичга кўтариш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони қабул қилинди.

Кейинчалик, ушбу фармонга мувофиқ, шунингдек мамлакатимизда жамоат хавфсизлигини таъминлаш тизимини янада ривожлантириш ҳамда ушбу соҳадаги давлат сиёсатининг истиқболли йўналишларини белгилаш мақсадида 2021 йил 29 ноябрда Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикаси жамоат хавфсизлиги концепциясини тасдиқлаш ва уни амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони қабул қилиниб, жамоат хавфсизлигини таъминлашдаги илғор хорижий ва миллий тажрибалар асосида ишлаб чиқилган ҳамда аҳолини ҳар қандай таҳдидлардан кафолатли ҳимоя қилишга қаратилган Ўзбекистон Республикаси жамоат хавфсизлиги концепцияси тасдиқланди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги Фармони билан тасдиқланган “2022-2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси”нинг 16-мақсади ҳам, айнан жамоат хавфсизлигини таъминлаш, ҳуқуқбузарликларнинг содир этилишига сабаб бўлган шарт-шароитларни ўз вақтида аниқлаш ва бартараф этишнинг самарали тизимини яратишдан иборатдир.

«Ўзбекистон — 2030» стратегиясида ҳам адолат, қонун устуворлиги, хавфсизлик ва барқарорликни кафолатли таъминлаш асосий ғоялардан бири деб эътироф қилинган.

Зеро, фуқароларнинг тинч ва осойишта ҳаёт кечиришини таъминлаш давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан бири ҳисобланади.

Бироқ, сўнгги вақтларда содир этилаётган жиноятлар, айниқса ўзганинг мулкини ўзлаштириш ва растрата қилиш йўли билан талон-торож қилиш, фирибгарлик, транспорт воситалари ҳаракати ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги қоидаларини бузиш, шунингдек мансабдор шахслар томонидан мансаб мавқеини суиистеъмол қилиш билан боғлиқ жиноятлар ортиб бораётганлиги  барчамизни сергак тортишга ундайди.

Маълумки, қўшимча жазо чораларининг янги жиноятлар содир этилиши олдини олишда катта аҳамиятга эга эканлигидан келиб чиқиб, судларга ҳукм чиқариш пайтида асосий жазо билан бирга тегишли қўшимча жазо қўллаш масаласини ҳам муҳокама қилиш тавсия қилинган.

Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 45-моддасида кўрсатилган муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш жазоси бу – суд тайинлаган муддат давомида айбдорнинг корхоналар, муассасалар ёки ташкилотларда у ёки бу мансабни эгаллашини ёхуд у ёки бу фаолият билан шуғулланишини тақиқлашдан иборатдир.

Статистик маълумотларга кўра, 2023 йилнинг ўтган 11 ойи давомида биргина Қашқадарё вилоят жиноят ишлари бўйича судлар томонидан жазо тайинлаб ҳукм чиқарилган 4721 шахснинг 1095 нафари ёки 23,2 фоизиша асосий жазо билан бирга қўшимча жазолар ҳам тайинланган.

Жумладан, Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 167-моддаси билан судланган 264 нафар, 168-моддаси билан судланган 84 нафар, 209-моддаси билан судланган 163 нафар, 228-моддаси билан судланган 171 нафар, 266-моддаси билан судланган 211 нафар шахсларга нисбатан асосий жазолар билан биргаликда, моддий жавобгарлик ва мансабдорлик вазифаларида ишламаслик ҳамда барча турдаги транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан маҳрум қилиш каби қўшимча жазолар тайинланган.

Жазо маҳкумни ахлоқан тузатиш, унинг жиноий фаолиятни давом эттиришига тўсқинлик қилиш ҳамда маҳкум, шунингдек бошқа шахслар янги жиноят содир этишининг олдини олиш мақсадида қўлланилиши эътиборга олинса, қўшимча жазо чораларини тайинлаш ҳам бу борадаги мақсадга эришиш йўлида муҳим аҳамият касб этади.

Бугунги мураккаб замоннинг ўзи воқеликка очиқ кўз билан, теран ва чуқур мушоҳада юритган ҳолда назар ташлашни, ҳушёр қарашни, жаҳонда ва ён-атрофимизда тобора кучайиб бораётган маънавий таҳдид ва хатарларни тўғри баҳолаб, улардан тегишли сабоқлар чиқариб яшашни талаб этмоқда.

Тинч ва осойишта ҳаёт халқларнинг энг эзгу орзуси. Яратгандан сўраган энг керакли тилагидир. Лекин бир нарсани унутмаслик керак: кўриб турибмиз, дунёнинг ҳамма ерига ҳам бу улуғ неъмат бирдек насиб этмаган. Демак, бу неъматнинг шукрини қилишимиз, қадрига етишимиз зарур.

Айнан тинчлик-осойишталик ҳукм сурган жойда, юксалиш ва тараққиёт бўлади, юрт гуллаб-яшнайди, фуқароларнинг турмуши фаровонлашади. Шу сабабли ҳар биримиз тинчлик-осойишталикка ўз-ўзидан эришиб бўлмаслигини тўғри англашимиз, бу ютуқлар ўз-ўзидан яратилмагани, халқимиз сабр-бардош, ишонч, ҳамжиҳат-ҳамфикрликда яшаш, тинчлик-осойишталикни асраш, бағрикенглик, меҳр-оқибат кўрсатиш орқали эришилганини ёш авлодга тушунтиришмиз лозим.

Бу эса, жиноят ва ҳуқуқбузарликлар сони камайишига, одамларда ҳуқуқий онг, ҳуқуқий маданият ошишига, бевосита халқ манфаатларини рўёбга чиқаришга, унинг турмуш даражасини юксалтиришга хизмат қилади. Бунга мажбурият деб эмас, аксинча кундалик фаолият ва ҳаёт тарзи сифатида қараш талаб қилинади.

Шаҳзод Бахтиёров, Қашқадарё вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси